Baxşiyeva nəRMİN ƏNVƏr qizi hüquq üzrə fəlsəfə doktoru İNZİbati HÜquqi MÜbahiSƏLƏR
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
244 Qeyd edək ki, prefektura şuralarının departamentlərin nəzdində yaradılması təcrübədə hüquqi mübahisələrə baxan orqanların fəaliyyəti ilə administrasiyanın fəaliyyətinin qovuş- masına səbəb oldu. Bu isə təbii ki, inzibati məhkəmələrin admi- nistrasiyadan asılılığını şərtləndirirdi. Dövlətlə fərd arasındakı mübahisənin həllində ədalət məhkəmələrinin nəzarət səlahiy- yətlərinin mövcud olmaması üzündən inzibati məhkəmələrdə həll olunmasını Fransa inzibati hüququnun xarakterik cəhət- lərindən hesab edən A.V. Dicey bu inzibati məhkəmələrin möv- cud inzibati qruluşa və ya hökumətə bağlı fəaliyyət göstərdiyini də yazırdı. 408 XIX əsrin 60-70-ci illərində prefektura şuralarında isla- hatlar aparıldı, onların iclaslarının aşkar və açıq keçirilməsi, məhkəmələrin fəaliyyətinin mətbuatda işıqlandırılması kimi prinsiplər qanunvericilikdə təsbit olundu ki, bu da öz növbəsində ictimaiyyətin inzibati məhkəmələrin fəaliyyəti üzərindəki nəzarətinin güclənməsinə səbəb oldu. Üzvləri təyin olunmuş şəxslərdən ibarət olan Şuranın mühakimə səlahiyyətləri ilk vaxtlar məhdud idi. Onun heç bir inzibati mübahisəni həll etmək səlahiyyəti yox idi. O, yalnız vətəndaşla inzibati orqan ara- sındakı ixtilafları həll etməyə yönələn müvafiq təkliflər verir- di. 409 Şura mübahisəni həll etməyə yönələn qərarın layihəsini hazırlayıb dövlət başçısına təqdim edir, qərarı isə dövlət baş- çısının özü verirdi. 410 Şura mühakimə orqanı olmayıb, inzibati orqan xüsusiyyətlərinə malik olan və tamamilə hökumətə bağlı 408 Robson A.W. Justice and Administrative Law. London: Stevens & Sons Ltd., 1947, p. 27 409 Çağlayan R. İdare hukuku ve idari yargılama hukuku. III baskı. Ankara: Dinamik Akademi, 2011, s. 11 410 Gözler K. R.Çağlayan’ın İdare Hukuku ve İdarî Yargılama Hukuku İsimli Kitabı Hakkında Eleştiriler. Bursa: Yazarın Kendi Yayını, 2013, s. 22 245 olan bir qurum idi. 411 Qeyd edək ki, faktiki olaraq, inzibati orqanların fəaliyyəti üzərində səmərəli nəzarəti təmin etmək üçün 1799-cu ildə Dövlət Şurası yaradılsa da, 1872 – ci ilədək dövlət qulluqçuları hökumətin tapşırığını yerinə yetirdikləri üçün nə ümumi ədalət məhkəməsinin, nə də inzibati məh- kəmənin önündə məsuliyyətə cəlb oluna bilməzdilər. Fransa Cinayət Məcəlləsinin 114-cü maddəsinə görə rəhbərinin əmrini yerinə yetirərkən haqsız hərəkət etməsinə və digər şəxslərin azadlıqlarına müdaxilə etməsinə görə dövlət qulluqçusu məsu- liyyətə cəlb olunmurdu. Fransa Konstitusiyasının 75-ci mad- dəsinə görə Dövlət Şurasının icazəsi olmadan dövlət qulluq- çusunun əleyhinə rəsmi vəzifəsinin yerinə yetirilməsi ilə əlaqədar olaraq iddia qaldırıla və onun barəsində tədqiqat aparıla bilməzdi. Məhz bu cür müdafiə təminatları ilə əlaqədar olaraq Fransada dövlət qulluqçularına qarşı qaldırılan iddialar çox zaman nəticəsiz qalırdı. 1899-cu ildə R. Cakvelin bununla əlaqədar olaraq yazırdı ki, 1852 - 1864- cü illər ərzində dövlət qulluqçularının əleyhinə 75 maddə üzrə tədqiqatın başlanılması üçün 264 müraciət edilsə də, bunlardan yalnız 34 - ü qəbul edilmiş, 230-u isə rədd edilmişdi 412 . Bu formal olaraq mövcud olan inzibati ədliyyənin əslində səmərəli icra mexanizminə malik olmadığını göstərirdi. Belə ki, dövlət qulluqçularının fəaliyyəti üzrəində səmərəli nəzarəti təmin etmək üçün yaradılan Dövlət Şurası hökumətə bağlı olan inzibati orqan kimi fəaliyyət göstərirdi. Qanunverici bir tərəfdən dövlət qulluqçularının fəaliyyətinə nəzarət etmək məqsədilə bu qurumu yaratdığı halda, 411 Pacteau B. Fransız Danıştayı. Tərc. D.Tezcan / D.E.Ü. Hukuk Fakultesi Dergisi, İzmir, 24.X.1997, s. 599 http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/42/480/5593.pdf 412 Jacquelin R. Les principes dominants du contentieux administ ratif. Paris: Giard et Briere, 1899, p. 128 246 digər tərəfdən də onların məsuliyyət mexanizmini forma- laşdırmır, etdikləri hüquqazidd əməllərə görə məsuliyyətə cəlb olunmalarına hər vəchlə maneə yaratmağa çalışırdı. Qanunda dövlət qulluqçularının hökumətin tapşırığını və ya rəhbərlərinin əmrlərini yerinə yetirdikləri zaman etdikləri hüquqazidd əməllərə görə məsuliyyəti nəzərdə tutulmurdu. Bütün bunlar isə müvafiq olaraq, administrasiyanın özbaşınalığının artmasına və cəmiyyətdə haqlı olaraq narazılıqların artmasına səbəb olurdu. Qeyd edək ki, fransız modelində dövlət qulluqçularının xüsusi mühafizə təminatlarına malik olmasına diqqəti çəkən A.V.Dicey bu cəhəti fransız inzibati hüququnun ən despot xüsusiyyəti kimi qiymətləndirirdi 413 . Tədricən cəmiyyətdə artan narazılıqlar, icra hakimiyyətinin fəaliyyəti sahəsində yol verilən qüsurların yaratdığı münaqişəli hallar Dövlət Şurasının səlahiyyətlərində müvafiq dəyişikliklər edilməsi zərurətini üzə çıxartdı. Beləliklə, XIX əsrin II yarı- sından etibarən Dövlət Şurasına inzibati fəaliyyətdən yaranan zərərə görə administrasiyanı (dövləti) məsul saymaq səlahiyyəti verildi. Şuranın məşhur Rostchild qərarında (06 dekabr 1855-ci il tarixli) dövlətin maddi məsuliyyəti barədə məsələnin yalnız inzibati məhkəmələrdə həll oluna bilməsi barədə müddəa öz əksini tapdı. 1872-ci il fransız məhkəmə sistemində əhəmiyyətli isla- hatlar ili kimi tarixə düşdü. Ölkədə inzibati məhkəmə icraatının təkmilləşdirilməsi üçün əhəmiyyətli tədbirlər həyata keçirildi. Dövlət Şurasının mühakimə səlahiyyətləri tam formalaşdı. Ona tam həcmdə ədalət mühakiməsi funksiyasını həyata keçirtmək 413 Dicey V.A. İntroduction to the study of the Law of the Constitution. London: Mac- millan Education, 1987, p. 345-347 Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|