B.Ə. Bağırov Neft-qaz mədən geologiyası bakı-2010 Bağırov Bağır Əli oğlu, geologiya-mineralogiya elmləri doktoru, professor Bağır Əli oğlu Bağırov Neft-qaz mədən geologiyası bakı-2010
Yüklə 10,22 Mb.
|
| DİNAMİK ÜSULLAR.
EKSPONENSİAL ARTIM ƏYRİLƏRİ. Bu sinfinin növləri kifayət qədər genişdir və bura həmçinin S - vari əyrilər də aid edilir. Həmin əyrilər aşağıdakılardan ibarətdir: Qompers-Meykem əyriləri y=aexp [-bexp(-ct)] Loqistik əyrilər y=a[l+bexp(-ct)]-1 və yaxud Modifikasiyalaşdırılmış eksponent y=a[l-bexp(-ct)] Bütün əyrilərdə, a -asimptota, çıxarılabilən ehtiyatın miqdarma bərabərdir; b və c-əmsallar; t - zamandır. İlk dəfə olaraq neft geologiyasg sahəsində bu əyrilər sinfmdən neft-qaz hövzələrinin proqnoz ehtiyat resurslarının hesablanması üçün M.K.Xabbert tərəfmdən istifadə olunmuşdur. Ona görə də ədəbiyyatda bunlar Xabbert və ya mənimsənilmə əyriləri adlanır. Göstərilən tip əyrilərin tətbiqinin əsas təyinatı, yataqlarm işlənilməsinin keçmiş dövrlərinə istinad etməklə, gələcək illərdə əldə edilə biləcək neftin miqdarını təyin etməsidir. Bunun etibarlı həlli isə əyrilərin tipinin seçilməsindən əsaslı surətdə asılıdır. Odur ki, hər şeydən əvvəl bu məsələ tərəfimizdən geniş tədqiq olunmuşdur. Lakin, mürəkkəb geoloji-riyazi modellərə istinad olunmuş nəticələrin bu işin maraq dairəsindən kənarda oldurunu nəzərə alaraq, onlar haqqında yalnız aşağıdakıları qeyd etməyi zəruri hesab edirik. Neft hasilatının maksimum qiymətindən əvvəl və sonrakı dinamikasının forması simmetrik olduru hallarda məntiqi əyrinin tətbiqi özünü doğruldur. Lakin, məlum olduru kimi, belə hala neftçıxarma təcrübəsində bir qayda olaraq rast gəlinmir. Bu səbəbdən də həmin tip modellərin baxılan məsələnin həllində tətbiqi məhduddur. Qompers-Meykem və modifikasiya olunmuş eksponentə əsaslanan approksimasiya modelləri isə daha çevikdirlər. Belə ki, burada approksimasiya əyrisinin nüvünün seçilməsi funksiyalarm araşdırılması yolu ilə həyata keçirilir və approksimasiya xətası minimum olan funksiya götürülür. Bununla yanaşı, nəzəri əyrini faktiki məlumatlara maksimum yaxınlaşdıran seçilmiş approksimasiya funksiyasının əmsallarının təyininə də xüsusi diqqət yetirilir. Əmsalların təyini üçün müxtəlif linearizasiya üsullarından (Fişer, Yun, Rods və b.) istifadə olunur və xətti tənliklər ən kiçik kvadratlar üsulu ilə həll edilir [5,6]. Lakin, bu zaman ən kiçik kvadratlar üsulu ilə tapılmış dəyişənlər daha yaxşı hesab olunmur. Belə ki, dəyişənlərin digərləri ilə əvəz edilməsi zaman sırasının böyük məsafəsində kiçik qiymətlərin çəkisinin süni surətdə artmasına gətirib çıxarır. Nəticədə isə alınan tənliklər yalnız işlənilmənin ilk üç mərhələlərini daha yaxşı təsvir edir. Odur ki, biz approksimasiya əmsalının təyini üçün qradiyent və qeyri-xətti ən kiçik kvadratlar üsulundan istifadə etmişik. Əmsalların dəyişilmə məsafələri məlum olduqda, etibarlı nəticələr yalnız FK-də araşdırılma üsulu ilə alınır. Məsələyə bu cür yanaşdıqda, hesablamalar sadələşir və optimal modellər kimi zaman sırasını daha yaxşı təsvir edən əyrilər seçilir. Beləliklə də dinamik modellərin qurulmasında yataqların aşağıdakı xüsusiyyətlərindən istifadə olunur: İnteqral əyrilər və yaxud neftin toplanmış hasilatı - Qn. Differensial əyrilər və yaxud neftin illik hasilatı – qn. Asimptota və yaxud neftin çıxarılabilən ehtiyatları - Qç. Tələb olunan məsələnin həlli üçün zamandan asılı olaraq, neft hasilatının gözlənilən dinamikası modelləşdirilir. Beləliklə, proqnoz asılılıqları ekstrapolyasiya ilə ifadə olunur və aşağıdakı kimi izah edilir: a) inteqral əyrilər ilə toplanmış hasilatın mümkün olan səviyyələri və neftin çıxarılabilən ehtiyatları müəyyən olunur; b) differensial əyrilər ilə neftin gələcəkdə illik hasilatının mümkün olan səviyyələri təyin olunur. Bu məsələlərin həllində - yəni müxtəlif əyrilərin approksimasiya edilməsində faktiki neft hasilatının illik qiymətlərində gedən dəyişmələr mütləq nəzərə alınmalıdır. Belə ki, təcrübədə hasilat dəyişmələrinin səlis vəziyyətinə çox az hallarda təsadüf olunur; əyrilər müxtəlif qırılma formasında olurlar. Belə olduqda isə approksimasiya xətalarını azaltmaq üçün hasilatın dispersiyasını nəzərə almaq lazımdır. Bunun üçün D=D(t) asılılıq qrafiki qurulur. Zaman üzrə hesablanmış dispersiyanın dəyişmə əyrisi. Şəkildə birinci səciyyəvi sahə üçün z1-t zaman məsafəsində Q-nın dəyişilməsinə görə əmsallar birdəfəlik təyin olunur. Hesablamalar dispersiyaların əhəmiyyətli dərəcədə dəyişilməsi baş verənə qədər aparılır. Zaman momenti z2 verilən sistemin dəyişilmə quruluşunda növbəti yeni bir səciyyəvi sahənin mövcudluğunu göstərəcəkdir ki, bu da şəkildə aydın formada təsvir olunmuşdur. Xarakterik sahələri olan əyrilər. Beləliklə, də bütün proseslər aşağıdakı asılılıqlar vasitəsilə təsvir edilirlər: 1. Modifikasiya olunmuş eksponentin cəbri cəmi: Q= A+B1(1 - exp(-c1(t–z1)))+B2(1-exp(-c2 (t - z2)))+.. +Bn(1 - exp(-cn (t-zn))) burada, A -çıxarılmış neft həcminin başlanğıc qiyməti; Bn - hər bir diaqnoz olunmuş sahənin asimptotik qiyməti; Cn – exponentin sönmə əmsalı; A+Bn - çıxarılabilən neft ehtiyatıdır. 2. Qompers-Meykem əyrilərinin cəbri cəmi: Q=A1 exp(-B1exp(-c1(t-z1)))+A2exp(-B2exp(-c2(t-z2))+...+Anexp(-Bnexp(-cn(t-zn))) burada, An -hər bir diaqnoz edilən sahənin asimptotik qiyməti; Bn, cn - eksponentin sönmə əmsallarıdır. 3. Qompers-Meykem və modifikasiya olunmuş eksponentin cəbri cəmi: Q= A exp(-B1 exp(-c1 (t – z1))) +B2 (1 - exp(-c2 (t-z2))) + ... + Bn (1 - exp(-cn (t – zn))) və ya Yüklə 10,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|