G
əncə
neftli-
qazlı rayonu (NQR).
Rayon
Kür-C
ənubi
X
əzər neftli-qazlı subəyalətinin (NQSƏ) Kiçik Qafqaz-
Talışqarşısı neftli-qazlı vilayətinə (NQV) daxildir. Gəncə
NQR-i Yevlax-
Ağcabədi çökəkliyinin cənub-qərb bortunu
v
ə Mezozoy çöküntüləri üzrə zəif əks olunan struktur çıxın-
tı və hemisinklinallarla mürəkkəbləşmiş Kiçik Qafqazqar-
şısı monoklinalı əhatə edir (şəkil 41). Struktur çıxıntılar
Murov
dağ və Ağdam antiklinoriumlarının, hemisinklinal-
lar is
ə Ağcakənd və Ağdərə sinklinoriumlarının cənub-şərq
davamında yerləşir
[
12, 30
]
.
Göst
ərilən struktur vahidlər Yevlax-Ağcabədi çökək-
liyinin c
ənub-qərb bortunun geoloji quruluşunu da mürək-
k
əbləşdirir. Mezozoy çöküntü kompleksi üzrə submeridi-
onal istiqamətdə uzanan Gödəkboz-Tərtər qırılması və
onun üzərində formalaşan eyni adlı antiklinal zona, Kiçik
Qafqazqarşısı monoklinalın şimal-qərb hissəsini onun
mərkəzi hissəsindən ayırmaqla yanaşı, Yevlax-Ağcabədi
çökəkliyinin şimal-şimal-qərb sentriklinalını şimala doğru
istiqamətləndirir.
B.Hüseynov,
Ə.Salmanov, B.Məhərrəmov
85
Şəkil 41. Gəncə neftli-qazlı rayonu. Strukturların
yerl
əşmə sxemi.
Rayonun G
əncəçay və Gödəkboz-Tərtər qırılmaları
ara
sında qalan şimal-qərb hissəsində Mezozoy çöküntüləri
üzr
ə əksqafqaz istiqamətində uzanan Sarıyaldağ, Əliuşağı,
Acıdərə struktur çıxıntıları və müxtəlif istiqamətli Qazan-
bulaq, Borsunlu-Kür
əkçay, Borsunlu və kiçikölçülü Çaylı,
Şimali Çaylı, Ziyadxan Şimali-Ziyadxan və Şadılı qalxım-
ları müəyyən edilmişdir (şəkil 42, 43).
Submeridional istiqam
ətində uzanan Naftalan-Gödək-
boz-Du
zdağ qırılması və onun üzərində formalaşan eyni
ad
lı qalxım zonası Gəncə neftli-qazlı rayonun şimal-qərb
hiss
əsini onun nisbətən sadə quruluşlu mərkəzi hissəsindən
Az
ərbaycanın quru ərazisində neft-qaz-geoloji rayonlaşdırma
86
ayırır. Asimmetrik quruluşa malik olan bu qalxımlar zona-
sının tağ hissəsində Mezozoy çöküntülərinin səthi 3000–
4000 m, şimal-şərq qanadında isə 4000-5000 m dərinlikdə
yerl
əşir.
Şəkil 42. Qazanbulaq-Borsunlu-Duzdağ istiqamətində
geoloji profil
(Ə.M.Süleymanov, B.İ.Məhərrəmov).
Şəkil 43. Dəliməmmədli-Borsunlu-Duzdağ istiqamətində
geoloji profil
(Ə.M.Süleymanov, B.İ.Məhərrəmov).
G
əncə NQR-nin Naftalan-Gödəkboz-Duzdağ qalxım-
lar zonasından Ağcabədi qalxımına qədər olan mərkəzi
hiss
əsi Güllücə, Tərtər və Şirvanlı qalxımlarının şimal-qərb
qanadlarının tağyanı hissəsindən keçən, uzununa
istiqam
ətli qırılmalarla tektonik bloklara bölünmüşdür.
Qafqaz istiqam
ətində uzanan bu qalxımlar şimal-şərq
B.Hüseynov,
Ə.Salmanov, B.Məhərrəmov
87
qanad
ları nisbətən dik, cənub-qərb qanadları isə bir qədər
yastı olmaqla asimmetrik quruluşa malikdirlər.
G
əncə NQR-in Ağdam antiklinorimunun cənub-şərq
batımında yerləşən hissəsi daha mürəkkəb quruluşa
malikdir. Rayonun bu hiss
əsi mürəkkəb seysmik yazı zona-
ları şəklində qeyd olunan üç uzununa qırılma pozğunluğu
il
ə tektonik bloklara bölünmüşdür. Ən cənubda, bilavasitə
Ağdam antiklinoriumunun davamında yerləşən hissədə yer
s
əthinə çıxan Mezozoy çöküntüləri şimal-şərq
istiqam
ətində 1500 m, Yevlax-Ağcabədi çökəkliyinin mər-
k
əzinə doğru, Bərdə qalxımı istiqamətində 7000 m-ə qədər
d
ərinliyə qədər gömülür (şəkil 44).
Şəkil 44. Güllücə-Şirvanlı-Bərdə istiqamətində
geoloji profil
(Ə.M.Süleymanov, R.L.Zeynalov, B.İ.Məhərrəmov).
Kiçik Qafqazqarşısı monoklinalın və Yevlax-Ağcabədi
çökəkliyinin cənub-qərb bortunun cənub-şərq hissələri bir-
birindən müxtəlif istiqamətli qırılmalarla ayrılan Kəbirli-
Ağcabədi-Beyləqan və Ağgöl-Sovetlər-Şirinqum qalxım zo-
na
ları ilə mürəkkəbləşmişdir (şəkil 45, 46).
Şimalda və cənub-şərqdə Mezozoy yaşlı Kəbirli-
Ağcabədi-Beyləqan və Arazyanı qalxımlar zonalarından
qırılmalarla ayrılan Xudafərin körfəzvari çökəkliyi xüsusi
Az
ərbaycanın quru ərazisində neft-qaz-geoloji rayonlaşdırma
88
mövqeyə malikdir. Arazyanı çökəkliklər qrupuna aid edilən
Xudafərin çökəkliyinin Paleogen-Miosen çöküntü kom-
pleksi üzrə Kiçik Qafqaza söykənərək qapandığını nəzərə
alaraq Gəncə NQR-ə aid edilməsi daha doğrudur.
Şəkil 45. Ağcabədi-Ağgöl-Sovetlər istiqamətində geoloji
profil
(Ə.M.Süleymanov, R.L.Zeynalov, B.İ.Məhərrəmov).
Şəkil 46. Xudafərin-Bəhmənli-Beyləqan-Sovetlər-Şirinqum
istiqam
ətində geoloji profil (Ə.Süleymanov).
Kəbirli-Ağcabədi-Beyləqan tektonik blokunda Mezo-
zoy
erası çöküntüləri 500-2500 m-ə, daha şimalda yerləşən
Ağgöl-Sovetlər-Şirinqum blokunda isə 2500 m-dən 4000-
4500 m-
ə qədər dərinliklərdə yerləşirlər.
Ağcabədi-Beyləqan tektonik blokunun şimal-qərb his-
s
əsində ölçüləri 16,5 x 3,5 km olan Ağcabədi, cənub-şərq
hiss
əsində isə müxtəlif istiqamətlərdə uzanan və bir-biri ilə
kulis şəklində uzlaşan Kəbirli, Çəbri, Qəmərli, Boluslu,
Beyl
əqan qalxımları yerləşirlər.
B.Hüseynov,
Ə.Salmanov, B.Məhərrəmov
89
Sovetl
ər-Ağgöl tektonik blokunda yerləşən, 3750 m-
lik izohipsl
ərlə əks olunan, kiçikölçülü Sovetlər, Ağgöl və
Şərqi Ağcabədi qalxımları bir-birindən kiçik yəhərlərlə
ayrılırlar. Bu strukturlardan şimal-qərbə doğru Mezozoy
çöküntül
əri 4000-6000 m dərinliyə qədər gömülürlər.
Yevlax-
Ağcabədi çökəkliyinin cənub-qərb bortunda
Paleogen çöküntül
ərinin geoloji quruluşu, Üst Tabaşir çö-
küntül
ərinin geoloji quruluşundan yatım bucaqlarının bir
q
ədər azalması ilə fərqlənir. Miosen çöküntüləri, cənub-qərb
bortun çox hiss
əsində Ağcagilqarşısı yuyulmaya məruz
qaldığından bu bortun yalnız uzaq batımında, Bərdə-
Ağcabədi-Beyləqan qırılma xəttindən şimal-şərqdə iştirak
edir v
ə yatım bucaqlarının əhəmiyyətli dərəcədə (5-8
o
) azal-
ması ilə fərqlənirlər. Pliosen-Antropogen çöküntüləri üzrə
Yevlax-
Ağcabədi çökəkliyinin cənub-qərb bortu struktur
çıxıntılarla mürəkkəbləşməyən, az maili monoklinaldır.
G
əncə NQR-in neft-qazlılığı Üst Tabaşirin karbonatlı-
çatlı və Paleogen-Miosenin qumlu kollektorları ilə əlaqə-
dardır. Çökəkliyin cənub-qərb bortunda sənaye əhəmiyyətli
neftlilik,
əsasən Maykop lay dəstəsinin qumlu, Eosenin
qumlu-gilli-mergelli v
ə Üst Tabaşirin karbonatlı-çatlı kol-
lektorları ilə əlaqədardır.
G
əncə NQR-də mövcud olan neft yataqları Yevlax-
Ağcabədi çökəkliyinin mərkəzi hissəsindən generasiya
olun
muş KH-in cənub-qərb istiqamətində lateral və qırıl-
malarla vertikal istiqam
ətdə miqrasiya edərək struktur, lito-
loji v
ə tektonik ekranlaşmış tələlərdə toplanması nəticə-
sind
ə əmələ gəlmişlər.
Az
ərbaycanın quru ərazisində neft-qaz-geoloji rayonlaşdırma
90
Qazanbulaq, Acıdərə, Naftalan və Tərtər sahələrində
Maykopun I, II-Qazanbulaq v
ə II, III-Tərtər qumlu hori-
zont
larında mövcud olan neft yataqları, hasilatın az olması
il
ə əlaqədar olaraq konservasiyaya qoyulmuşlar.
Eosen çöküntül
ərindən (III-Qazanbulaq horizontu)
Qazanbulaq, Ac
ıdərə və Sarıyaldağ sahələrində qazılmış
bir neç
ə quyuda neft alınmış, Sovetlər, Tərtər, Acıdərə,
Naftalan, Göd
əkboz sahələrində isə neft-qaz təzahürləri və
ya z
əif neft, qaz və su axımları qeyd olunmuşdur.
Üst
Tabaşirin karbonatlı-çatlı kollektorları yüksək də-
r
əcədə sulu olmaları ilə fərqlənirlər. Neft axınları və inten-
siv neft-qaz t
əzahürləri Tərtər 152, Naftalan 58, Güllücə 3,
Beyl
əqan 7, 9 saylı quyularda qeyd olunmuşdur. Sovetlər
sah
əsində 2 saylı quyuda qazıma işləri zamanı 3919 m-dən
20 min m
3
/gün
qaz fontanı və 18 m
3
/gün hasilatla neft
alınmışdır.
Dostları ilə paylaş: |