Bəhruz Kəngərli nadir istedada malik bir insandır. O, Azərbaycan xalqının
Yüklə 37,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- B.Kəngərli. “Kişi kitab ilə”. 1921.
- B.Kəngərli. “Elçilik”. 1910-1915.
183
Süjetli kompozisiyalar sehirli səsinə qulaq asır və ortada şövqlə rəqs edən qadına əl çalırlar. Məclisdə anaları ilə toya gəlmiş azyaşlı oğlan uşaqlarından və musiqiçilərdən başqa digər kişilərin olmaması, əsərin bilavasitə qız toyuna həsr olunduğunu bir daha sübut edir. Rəssam əsərdəki obrazların hər birinin üzündəki xarakterik cizgiləri əks etdirən – sevinc, kədər, düşüncə və s. ifadələri ayrı-ayrılıqda böyük ustalıqla təsvir etmişdir. Rəssamın bu tablosu XX əsrin əvvəllərində Naxçıvanda fəaliyyət göstərmiş musiqi qrupları, onların geyim tərzləri və ifa etdikləri alətləri öyrənmək baxımından da qiymətli sənət əsəri sayılır. Eyni zamanda “Naxçıvan toyu” təkcə bədii dəyərlərinə görə deyil, tabloda təsvir olunan qadın, uşaq və kişi iqurlarının üzərlərindəki milli geyimləri, yerə döşənmiş xalça və kilimləri, taxçalardakı məişət əşyalarının və digər avadanlıqlarının zənginliyi ilə də, tədqiqatçıların diqqətini cəlb edən etnoqraik əsər kimi xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Bəhruz bəyin bu əsərini digərlə- rindən fərqləndirən əsas cəhətlərdən biri də, burada təsvir olunan insan iqurlarının digər əsərlərə nisbətən daha çox və dinamik pozalarda olmasıdır. Adətən portret ustası kimi tanınan rəssam, çəkdiyi əsərlərdə bir və ya iki passiv pozalarda, əsasən – oturmuş, durmuş, yatmış obrazlar təsvir etdiyi halda, “Naxçıvan toyu” əsərində iyirmi beş qadın, altı uşaq və üç kişi iqurunu bir araya gətirərək, həm də mürəkkəb kompozisiya yaratmaq istedadını sərgiləmişdir. Əsərin üzərində onun yaradılma tarixi yoxdur. Bununla belə, onun bədii-estetik tutumunun rəssamın digər janrda yaradılmış ən yaxşı lövhələri ilə müqayisəsinə əsasən demək olar ki, əsər tələbəlik illərində işlənmişdir... Bəhruz bəy Kəngərli imzasının zaman- sızlığını şərtləndirən səbəblərdən biri onun yaradıcılığında qaçqınlar mövzusunun geniş yer almasıdır, desək, yanılmarıq. Rəssamın portret janrında yaratdığı əsərlərdən söz açarkən onların bədii-estetik məziyyətlərindən söz açmışdıq. İndi isə onun süjetli “Qaçqınlar arabada” (1921) tablosunu şərh etmək istərdik. Sulu boya ilə çəkilmiş bu kompozisiya onun qaçqınlar mövzusunda ərsəyə gətirdiyi ən iriölçülü (20x25,5 sm) əsərdir. Yeri gəlmişkən deyək ki, başqa janrlı əsərlərlə müqayisədə gənc rəssam qaçqınlar mövzusundakı işlərində kağıza qızırqanmamışdır. Belə ki, həmin portretlərin ölçüləri rəssamın digər insanlara həsr olunmuş portret və mənzərələrdən kifayət qədər böyükdür. Bəhruz bəyin qaçqınlara ünvanlanmış digər əsərləri kimi “Qaçqınlar arabada” lövhəsi də bilavasitə onun müşahidələri nəticəsində çəkilmişdir. Günün çox hissəsini açıq havada – təbiətin qoynunda keçirən rəssam bu motivi şəhərdən kənarda müşahidə edə bilərdi. Doğrudan da qaçqın köçünü daşıyan arabanın kəndə yönəli hərəkətində diqqəti cəlb edə biləcək məqamlar kifayət qədərdir. Günəşli havada B.Kəngərli. “Kişi kitab ilə”. 1921. 184
Süjetli kompozisiyalar B.Kəngərli. “Naxçıvan çaparı”. 1915-1920. 185
Süjetli kompozisiyalar B.Kəngərli. “Elçilik”. 1910-1915. 186
Süjetli kompozisiyalar yaşıllıqla əhatələnmiş işıqlı torpaq yolda taxta çarxlı arabanı arxasınca çəkən kəllərin ümumi silueti duyulası dərəcədə cəlbedicidir. Arabaya yüklənmiş ev avadanlıqlarının şux rəngi, kəllərin diqqətçəkən qara rəngi və ifadəli silueti, eləcə də heyvanları nizamlamağa çalışan papaqlı kişinin hərəkəti kifayət qədər duyğulandırıcı bədii tutum daşıdığından kompozisiya yaddaqalandır. Əgər ayrı-ayrı qaçqın obrazlarına münasibətdə rəssamın gördüklərinə acıması nə qədər qabarıq duyulursa, qaçqın köçünü təbiətlə vəhdətdə təqdim edən müəllif bu dəfə nikbin ruhlu, gələcəyə inamlıdır... Rəssamın sulu boya ilə işlədiyi “Qaçqınlar” (1921) lövhəsində də qaçqınlıq həyatının yaşantılarının bədii təqdimatı diqqətçəkəndir. Ön planda köhnə tikilinin fonunda iki qaçqın qızı görüntüyə gətirən rəssam, bununla da iravan güzəranları ilə vidalaşmağa məcbur olan soydaşlarımızın ağrılarını rənglərin dili ilə göstərə bilmişdir. Nigaran baxışlarını tamaşaçıya zilləyən qaçqın qızların didilmiş geyimlərində yaşananların izini həkk edən Bəhruz bəy bununla da əsərin təsirli tutum almasına nail olmuşdur... 1914-cü ildə Naxçıvanda təşkil olunan ilk fərdi sərgisində həm də dini tutumlu bir-neçə əsərini ictimaiyyətə təqdim edən gənc rəssam sonrakı illərdə bu mövzuda kompozisiyalar yaratmaqda davam etmişdir. Onun məscidləri və dindarları əks etdirən əsərləri də dediklərimizi təsdiqləyir. Onun “Namaz” lövhəsi isə bu motivin Azərbaycan təsviri sənəti üçün yeni olması ilə diqqət çəkir. Əsərdə ibadətlə məşğul olan dindar təsvir olunub. Sübh çağına təsadüf edən bu namazın yol üstündə olan dindar tərəindən icra olunduğuna tamaşaçısını inan dırır. Çıxmaqda olan günəşin səmaya yayılan şəfəqlərinin və ürəkaçan mənzərənin fonunda görüntüyə gətirilən dindarın təsviri bütünlükdə kompozisiyanın yaddaqalanlığını şərtləndirmişdir... Rəssamın digər təkiqurlu kompozisiyası isə əmək mövzusundadır. “Kəndli oraq ilə” (1921) adlanan bu əsərdə əmək meydanana yollanan yaşlı kişi təsvir olunmuşdur. İşıqlı fon- yerlikdə proil təsvir olunmuş isti rəngli geyimi ətrafdakı yaşıllığın soyuq çalarları ilə təzad təşkil etməklə, obrazın cəlbediciliyinin əldə olunmasını, bütünlükdə isə kompozisiyanın dinamikliyini şərtləndirmişdir... Bəhruz bəyin sulu boya ilə çəkilmiş oxşar kompozisiyalı “Oturmuş iqur” (A.Qazıyev etüddə) (1921) və “Kişi kitab ilə” (1921) lövhələrində də süjetli tablonun əlamətləri duyulmaqdadır. Rəssam yaradıcılıq və mütaliə ilə məşğul olan müasirlərinin obrazlarına müraciət etməklə, yaşadığı dövrün mənəvi- psixoloji ab-havasının müxtəliliyini yurdun təbiəti ilə əlaqəli göstərməyə çalışmışdır. “Çoban sürüsü ilə” (1921) lövhəsində də Bəhruz bəy təbiətlə insanın vəhdətini göstərməyə çalışmışdır. Sulu boya ilə çəkilmiş bu kompozisiyada gənc rəssamın dünyaya özünəməxsus baxışını səciyyələndirən bədii- estetik xüsusiyyətlər öz əksini tapmışdır. Ətəkləri dumana bürünmüş İlandağın əzəmətli görüntüsü qarşısında görüntüyə gətirilən çoban və onun qoyun sürüsü gənc Bəhruz bəyin bədii şərhində cəlbedici lirik ovqatlıdır... Sonda gənc rəssamın daha bir süjetli kompozisiyasının adını çəkmək istərdik. “Dükanda” (1913) adlanan bu əsər karandaşla işlənib və hazırda Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyində saxlanır. Görünür onun rəngkarlıq nümunəsi olmamasındandır ki, çox vaxt
Yüklə 37,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|