Biokimyadan mühazirələr. MƏRuzəÇİ: prof. Yusifov Nazim Məhəmməd oğlu

4. Yağabənzər maddələrin mübadiləsi:
Yağabənzər maddələrə l i p o i d l ə r  
də deyilir. Bura fosfatidlər, steridlər və s. aiddir. Fosfatidlərə misal lesitinləri, kefa-
linləri, serinfosfatidləri və s.-ni göstərmək olar.  
Lesitinlərin  hidrolizindən  qliserin,  yağ  turşuları,  fosfat  turşusu  və  xolin 
əmələ gəlir. Bu sxem formasında belə göstərilir: 
 
 
 
 
 
Lesitin  əvvəlcə 
β
-vəziyyətində  olan  yağ  turşusunun  qalığını  ayırmaqla 
lizolesitinə,  sonuncuda  qalan  yağ  turşusunun  qalığını  itirməklə  qliserilfosfoxolinə 
çevrilir.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Qliserilfosfoxolində  xolinə  və  qliserinfosfata  ayrılır.  Bu  da  qliserofosfata-
zanın iştirakı ilə qliserinə və fosfat turşusuna parçalanır: 
 
 
 
 
 
Lesitin
 
qliserin 
yağ turşuları 
fosfat 
turşusu 
xolin
 
CH
2
OH                                       CH
2
OH 
 
CHOH               

 


HOH
       CHOH     +   H
3
PO
4
 
│                                                │ 
CH
2
OPO
3
H
2
                               CH
2
OH 
CH
2
OCOR
1
                                          CH
2
OCOR
1
 
 
CHOCOR
2
                   
  𝐿𝑒𝑠𝑖𝑡𝑖𝑛𝑎𝑧𝑎 𝐴  
→          
    CHOH                        
  𝐿𝑒𝑠𝑖𝑡𝑖𝑛𝑎𝑧𝑎 𝐵  
→          
  
         OH           OH                                     OH          OH 
         │              │                                        │             │ 
CH
2
OPO(CH
2
)
2
N═(CH
3
)
3
                 CH
2
OPO(CH
2
)
2
N═(CH
3
)
3
 
         ║                                                         ║ 
         O                                                         O 
 
     
α-Lesitin                                                  Lizolesitin 
 
CH
2
OH                                                 OH                         CH
2
OH 
                                                                     
CHOH                       





za
qfxdestera
      N≡(CH
3
)
3
      +       CHOH 
                                                                          │                                   │ 
      OH  O         OH                              CH
2
                         CH
2
OPO
3
H
2 
                          │                                 │ 
CH
2
OPO(CH
2
)
2
N≡(CH
3
)
3
                    CH
2
OH     
               Qliserilfosfat 
 
Qliserilfosforid                                                    Xolin                             turşusu 
        xolin... 
 
+R
1
─COOH 
─R
2
─COOH 

---

160 
 
 
 
Qliserinin və yağ turşularının sonrakı çevrilmələri yuxarıda göstərildiyi kimi 
gedir, yəni son məhsul olaraq su və karbon qazına parçalanır, həm də enerji ayrılır. 
Fosfat turşusu fosforlu üzvi birləşmələrin (nukleozidfosfatların, monosaxaridlərin, 
fosfat  efirlərinin  və  s.)  və  qismən  fosfat  turşusunun  duzlarının  (kalsium-fosfat, 
natrium-hidrofosfat,  natrium-dihidrtofaosfat  və  s.)  əmələ  gəlməsində  istifadə 
olunur.   
Azotlu əsaslar (xolin, kolamin və s.) qarşılıqlı olaraq bir-birinə çevrilə bilir. 
Xolin oksidləşdikdə muskarin və betain, reduksiya olunduqda neyrin əmələ gəlir.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Xolin sirkə turşusu ilə birləşib asetilxolinə də çevrilir. Bu da sinir oyanmala-
rında mediator rolunu ifa edir.  
 
 
 
 
 
 
Kolamin oksidləşmə proseslərində iştirak edir, mədə şirəsinin sekresiyasını, 
amilazanın  fəallığını  stimulaşdırır,  qlikogenelizi,  fosforlaşmanı  sürətləndirir  və 
qeyri proseslərdə iştirak edir. 
Fosfatidlər  orqanizmdə,  xüsusilə  qaraciyərdə  və  müəyyən  dərəcədə  başqa 
orqanlarda (böyrəklərdə, sinir toxumasında, nazik bağırsaqda və s.) sintez olunur, 
yəni  göstərilən  komponentlərdən  əmələ  gəlir.  Bu  məqsədlə  fosfatid  turşulardan 
əmələ gələn diqliseridlərdən istifadə olunur. Sonuncular fosfat turşusu, xolin, kola-
min,  serin  və  s.  ilə  birləşərək  müvafiq  fosfatidlərə  (lesitinlər,  kefalinlər,  serinfos-
fatidlər və qeyriləri) çevrilirlər. Bu çevrilmələrdə ATF və sitidiltrifosfat da (STF) 
iştirak  edir.  Xolin  fosfoferazanın  iştirakı  ilə  fosforlaşmaqla  fosfoxolinə,  sonuncu 
isə STF-lə birləşib sitidilfosfoxolinə (SDF-xolin) çevrilir.  
 
 
CH
2
─CH
2
OH                    CH
2
─CH
2
OPO
3
H
2 
│                                                     │ 
N≡(CH
2
)
2
  + ATF    →      N≡(CH
3
)
3
   +   ADF 
│                                        │ 
CH
2
OPO
3
H
2
                       OH 
 
   Xolin                              Fosfoxolin 
       (CH
3
)
3
                                        
         
HO─N─CH
2
─ CH
2
─OCOCH
3 
 
Asetilxolin 
              O 
        C 
        │  H 
        CH
2
 
        │ 
HO─N═(CH
3
)
3
 
 
   Muskarin 
               
        COOH
 
        │  
        CH
2 
        │ 
HO─N═(CH
3
)
3
 
 
Betain 
               
        CH
2 
        ║   
        CH 
        │ 
HO─N═(CH
3
)
3
 
 
Neyrin 

---

161 
 
 
Sitidildifosfoxolin və diqliseridlə birləşib, lesitin əmələ gətirir: 
 
 
SDF─
xolin+diqliserid 
→ SMF+
lesitin 
 
Bu sxem üzrə başqa fosfatidlərdə: kefalinlər, serinfosfatidlər və qeyriləri də 
sintez olunur.