Biokimyadan mühazirələr. MƏRuzəÇİ: prof. Yusifov Nazim Məhəmməd oğlu

1.  Lipidlər,  təsnifatı,  biokimyəvi  xüsusiyyətləri:  Lipidlər-
ali  yağ 
turşularının,  spirtlərin,  aldehidlərin  təbii  üzvi  törəmələridir.  Lipidlərə  yağlar  və 
yağabənzər  maddələr  aiddir.  Lipidlər  energetik  maddələrdir.  Onlar  insan  və 
heyvanlarda  ehtiyat  qida  maddəsi  kimi  toplanır.  Bitkilərdə  ən  çox  pambıqda, 
soyada, günəbaxanda, xaşxaşda və s.-də olur. İnsan və heyvanda yağlar xüsusi yağ 
hüceyrələrində,  dərialtı  qatda,  daxili  üzvlərin  pərdəsində  və  s.-də  toplanır.  Onlar 
oksidləşdikdə  karbohidrat  və  zülallardan  iki  dəfə  çox  enerji  verir.  Ancaq  hüceyrə 
protoplazma-sının  tərkibində  olan  (protoplazmatik  yağlar)  yağların  miqdarı  sabit 
qalır, hətta aclıq və piylənmə hallarında da heç bir dəyişirikliyə uğramır. Lipidlər 
suda  həll  olmurlar,  əsasən  zülal  və  karbohidratlarla  birlikdə  biokimyəvi 
komplekslər şəklində hüceyrə membranının quru maddənin 60 %-ə qədərini təşkil 
edirlər.  Lipidlərin  kompleks  birləşmələri  orqanizmin  böyüməsi,  əzələ  və  sinir 
fəaliyyəti həmçinin laktasiya üçün mühüm rol oynayır. Lipidlər suda həll olmayan 
(
A,  D,  E 
və 
K
)  vitaminləri  həll  edərək  onları  orqanizm  tərəfindən  mənimsənilə 
 

---

20 
 
bilən  şəkilə  salaraq,  vitaminlərin  orqanizmin  müxtəlif  toxumalarına  keçirilməsini 
təmin  edir.  Lipidlər  mexaniki  funksya  da  yerinə  yetirir.  Yağlar  istiliyi  pis 
keçirdiyindən  orqanizmi  soyuqdan  qoruyur,  həmçinin  elastiklik  xassəsi  xarici 
zərbəni  azaldır.  Lipidlər  iki  qrupa:  sadə  və  mürəkkəb  lipidlərə  bölünür.  Sadə 
lipidlərə  neytral  yağlar,  mumlar  və  steridlər  aiddir. 
Lipidlərin  hidrofob  xassələri-
tərkibində  olan  yağ  turşularının,  spirtlərin,  aldehidlərin  miqdarından  və 
quruluşundan asılıdır.  
 
Cədvəl 4. 
 
Təbii lipidlərin hidrofob komponentləri 
 
 
Karbon 
atomları-
nın sayı 
 
Adı 
 
Formulu 
Doymuş normal yağ turşuları 
4 
Butan turşusu (yağ turşusu) 
CH
3
(CH
2
)
2
COOH  
6 
Heksan turşusu (kapron turşusu) 
CH
3
(CH
2
)
4
COOH 
8 
Oktan turşusu (kaprin turşusu) 
CH
3
(CH
2
)
6
COOH 
10 
Dekan turşusu (kapril turşusu) 
CH
3
(CH
2
)
8
COOH 
12 
Dodekan turşusu (laurin turşusu) 
CH
3
(CH
2
)
10
COOH 
14 
Tetradekan turşusu (miristin turşusu) 
CH
3
(CH
2
)
12
COOH 
16 
Heksadekan turşusu (palmitin turşusu) 
CH
3
(CH
2
)
14
COOH 
18 
Oktadekan turşusu (stearin turşusu) 
CH
3
(CH
2
)
16
COOH  
20 
Eykozan turşusu (araxın turşusu) 
CH
3
(CH
2
)
18
COOH 
22 
Dokozan turşusu (bekon turşusu) 
CH
3
(CH
2
)
20
COOH 
24 
Tetrakozan turşusu (liqnoserin turşusu) 
CH
3
(CH
2
)
22
COOH  
26 
Heksakozan turşusu  
CH
3
(CH
2
)
24
COOH 
28 
Oktakozan turşusu 
CH
3
(CH
2
)
26
COOH 
30 
Triakontan turşusu (melisin turşusu)  
CH
3
(CH
2
)
28
COOH 
Doymamış yağ turşuları 
4 
2-buten turşusu (karton turşusu) 
CH
3
─CH═CH─COOH 
16 
9-Heksadekan turşusu (palmiton-olein 
turşusu) 
CH
3
─(CH
2
)
5
─CH═CH─
─(CH
2
)
7
─COOH 
18 
9-Oktadekan turşusu (olein turşusu) 
C
17
H
33
COOH 
22 
13-Dokozan turşusu (eruk turşusu) 
C
21
H
41
COOH 
24 
15-Tetrakozan turşusu (nervon turşusu) 
C
23
H
45
COOH 
18 
6,9-Oktadekadien turşusu (linol turşusu) 
C
17
H
31
COOH 
20 
8,11-Eykozadien turşusu 
C
19
H
33
COOH 
18 
6,9,12-Oktadekatrien (lionolein turşusu) 
C
17
H
29
COOH 
18 
9,12,15-Oktadekatrien turşusu (linolein 
turşusu) 
C
17
H
29
COOH 

---

21 
 
20 
5,8,11,14 Eykozatetraen turşusu (jaraxi-
don) 
C
19
H
29
COOH 
18 
6,9.12,15 Oktatetraen turşusu (rasinal 
turşusu) 
C
17
H
27
COOH 
20 
8,11,14,17 Eykozatetraen turşusu 
(araxidon turşusu) 
C
19
H
29
COOH 
22 
4,7,10,13,16,19 Dokozahek-saen turşusu  C
21
H
31
COOH 
Doymuş ali spirtlər 
10 
Dekanol-1 
C
10
H
21
OH 
12 
Dodekanol-1 (laurin spirti) 
C
12
H
25
OH 
14 
Tetradekanol-1 (miristin spirti) 
C
14
H
27
OH 
16 
Heksadekanol-1 (setil spirti) 
C
16
H
33
OH 
18 
Oktadekanol-1 (stearin spirti) 
C
18
H
37
OH 
20 
Eykozanol-1 
C
20
H
41
OH 
26 
Heksakozanol-1 
C
26
H
33
OH 
30 
Triakontanol-1 
C
30
H
61
OH 
Doymamış ali spirtlər 
14 
Sis-9-Tetrasen 1-ol (miristil-olein spirti) 
C
14
H
27
OH 
16 
Sis-9-Heksasen 1-ol (palmi-tilolein 
spirti) 
C
46
H
31
OH 
18 
Sis-9-Oktadesen 1-ol (olein spirti) 
C
18
H
35
OH 
22 
Sis-13-Dokozen 1-ol (eruk spirti) 
C
22
H
43
OH 
24 
Sis-15-Tetrakozen 1-ol (nervon spirti) 
C
24
H
47
OH 
10 
Dekanol (kapril aldehidi) 
C
10
H
20
O 
12 
Dodekanol (laurin aldehidi) 
C
12
H
24
O 
14 
Tetradekanol (meristil aldehidi) 
C
14
H
28
O 
16 
Heksadekanol (palmitil aldehidi) 
C
16
H
32
O 
18 
Oktadekanol (stearin aldehidi) 
C
18
H
36
O 
20 
Eykozonal (Araxin aldehidi) 
C
20
H
40
O 
22 
Dokozonal (Begen aldehidi) 
C
22
H
44
O 
Doymamış ali yağ aldehidlər 
14 
Sis-9-Tetradesen 1-al (miris-tilolein 
aldehidi) 
C
14
H
27
O 
16 
Sis-9-Heksadesen 1-al (pal-mitilolein 
aldehidi) 
C
16
H
31
O 
18 
Sis-9-Oktadesen 1-al (olein aldehidi) 
C
18
H
35
O 
22 
Sis-13-Dokozen 1-al (Eruk aldehidi) 
C
22
H
43
O 
24 
Sis-15-Tetrakozan 1-al (Navon aldehidi)  C
24
H
47
O