Биринчи боб
Yüklə 437,33 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
54 Bob xulosasi 1.Insonning jamiyatda tutgan o‘rni, ma’naviy qiyofasi, voqeylikda bo‘layotgan har bir o‘zgarishni qay darajada idrok qilishi uning eng nozik his- tuyg‘ulari ifodasi bo‘lgan badiiy matnlarda namoyon bo‘ladi. Badiiy matnlar xalqimizning asrlar mobaynida shakllangan va san’at darajasiga ko‘tarilgan badiiy ijodi mahsuli bo‘lib, u ajdoddan – avlodga o‘tib kelgan ruhiyat hodisasi hisoblanadi, hamda u tildagi badiiy vosita va usullar yordamida o‘z badiiy qiyofasiga ega bo‘ladi. Badiiy ijod nafosat, go‘zallikni idrok etishning o‘ziga xos usuli ham bo‘lib, unda xalqimizning ijtimoiy hayot tarzi, kechasi va buguni, ertasi, ma’naviy qadriyatlari, e’tiqodi kabilar o‘z aksini topadi.Bularning barchasi badiiy ijod vositasida namoyon bo‘ladi. 2.Tilimizda tovushdan tortib butun boshli gapgacha bo‘lgan lingvistik birliklar she’riy asarlar tilida kitobxonga matn mazmuni to‘g‘risida ma’lumot yetkazish bilan chegaralanib qolmaydi. Ularda poetik matnlarda qo‘llanilgan birliklar vositasida kitobxonga ta’sir etish ko‘zda tutiladi.Shunga ko‘ra lingvopoetika badiiy matnlarda qo‘llanilgan birliklarning badiiy-estetik vazifalarini o‘rganish bilan shug‘ullanadi.Lingvopoetika tilshunoslikning alohida bir bo‘limi sifatida badiiy matnlarni tadqiq etadi, shoir va yozuvchilar individual uslubi, til birliklarining badiiy matnlardagi o‘rni va vazifasi haqida ma’lumotlar beradi. 3.Usmon Azim ijodida she’riy asarlar tilining badiiy jihatdan obrazli va bo‘yoqdor, ifodali va ta’sirchan bo‘lishini ta’minlovchi lingvopoetik vositalardan biri o‘xshatish hisoblanadi. Usmon Azim poetik matnlarida jamiyat hayotida, kishilarning kundalik turmushida yuz berayotgan turli voqea-hodisa, narsalarni kitobxon ko‘z o‘ngida aniq gavdalantirish uchun o‘xshatishdan mahorat bilan foydalanadi. Bunda o‘xshatish lingvopoetik vosita sifatida kitobxonga badiiy- estetik ta’sir etish vazifasini bajaradi. Usmon Azimning poetik matn mazmuniga mos keladigan o‘xshatish hosil qiluvchi til birligini to‘g‘ri tanlanishi tilimizdagi so‘z va iboralarni emotsional-ekspressiv vositaga aylanishiga zamin yaratadi. 55 4.Usmon Azim tilimiz qonun-qoidalariga amal qilgan holda o‘rni bilan o‘ziga xos betakror poetik manzaralar, ruhiy holatlar tasvirlarini yaratadi.Ana shunday vositalardan biri metafora bo‘lib, shoir ijodida poetik tasvirni berish jarayonida hosil bo‘ladi. Usmon Azim ijodida metaforaning vujudga kelishi to‘g‘ridan to‘g‘ri shoirning idroki, tafakkuri qamrovi bilan bog‘liq holda namoyon bo‘ladi. Metaforalar shoir asarlarida tilga olingan tushunchalar, fikr va tasavvurlarni ma’lum bir obrazlar sifatida kitobxon ongiga muhrlaydi hamda badiiy-estetik vosita sifatida muhim ahamiyat kasb etadi. 5.Usmon Azim ijodida individuallik u tomonidan qo‘llanilgan lingvopoetik vositalarda yaqqol ko‘zga tashlanadi. Uning she’riy asarlari tilida boshqa shoirlar ijodida uchramaydigan metonimiyalarni ko‘plab uchratish mumkin. Usmon Azim tomonidan to‘g‘ri tanlangan va o‘rinli ishlatilgan metonimiyalar o‘zlarining poetik ta’sirchanligi,matn mazmuniga bog‘liqligi, kitobxon ruhiyatiga ta’sir etib, unda turli his-tuyg‘ularni uyg‘ota olishi bilan boshqa lingvopoetik vositalardan farqlanib turadi.Bu ham Usmon Azimning o‘ziga xos so‘z san’atkori ekanligidan dalolat berib turadi. 6. Usmon Azim she’riyatida qo‘llanilgan sinekdoxalar tropning bir turi bo‘lib, predmetlarga nisbatan qo‘llanadigan son bilan bog‘langandir, ya’ni predmetlarning son jihatdan birining (qismi, to‘la) ma’nosi ikkinchisiga ko‘chiriladi.Shoir o‘z ijodida mahorat bilan butun o‘rnida qism (yoxud, aksincha) yoki birlik o‘rnida ko‘plik (yoki aksincha) qo‘llash orqali badiiy tasvirda o‘ziga xos ifodalar yaratadi. 7.Jonlantirish metaforaning maxsus bir turi sifatida og‘zaki nutqda ham, badiiy nutqda ham, o‘xshatishlar kabi juda qadimdan ishlatilib keladi. Bu usuldan Usmon Azim mahorat bilan foydalanganligi seziladi. Shoir tomonidan tanlangan jonlantirishlarda kishilarning harakatlari, his-tuyg‘ulari: so‘zlash va fikrlashlari jonsiz predmetlarga ko‘chiriladi. Boshqacha qilib, aytganda, shoir ijodida jonsiz predmetlar insonlar kabi harakat qiladigan, fikrlaydigan, so‘zlaydigan qilib tasvirlangan. Shoir ijodini kuzatar ekanmiz, jonlantirishlar lirik qahramon 56 ruhiyatini ochib berishning eng qulay vositalaridan biri ekanligi ma’lum bo‘ladi. Insoniy munosabatlar so‘zlovchining nutq qaratilgan shaxsga bo‘lgan munosabati qanday ekanligiga qarab ijobiy yoki salbiy tushunchalarni ifodalaydi. Usmon Azim o‘z she’rlarida buni to‘g‘ridan to‘g‘ri aks ettirmaydi, balki ana shu tushunchalar doirasida qaraluvchi mavhum otlarni jonlantiradi. Shoir ularni harakatlantirish, so‘zlatish orqali ularga o‘z munosabatini, bahosini ifoda etadi.Shunday ekan, jonlantirishlar munosabat ifodalovchi, baholovchi birlik sifatida ham namoyon bo‘ladi. 8. Usmon Azim she’riyatida ma’lum hodisa yoki hodisalar tasvirlanayotganda ularni ana shu kabi antonim so‘zlar vositasida birini ikkinchisiga qarama-qarshi qo‘yib qiyoslanadi va shoir ularga nisbatan o‘zining munosabatini bildiradi yoki bir hodisani turli tomondan tasvirlash orqali o‘quvchida unga ijobiy yoki salbiy munosabat uyg‘otadi. Shoir tomonidan favqulodda hosil qilingan noyob va obrazli ifodalar kitobxonni o‘ziga jalb etadi, tanlangan ifodalarda Usmon Azimga xos badiiy tafakkur, asosli va mantiqiy xulosalar aks etadi.Shunisi xarakterliki, Usmon Azim o‘zbek tilining boy, go‘zal ifoda imkoniyatlari cheksiz ekanligini o‘z she’riyati orqali to‘la namoyon eta olgan. |