Биринчи боб
Yüklə 437,33 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
78 UMUMIY XULOSA 1.Insonning qanday jamiyatda voyaga yetganligi, qanday oilada tarbiya topganligi, e’tiqodi, qanday g‘oyalar bilan yashayotganligi, ma’naviy qiyofasi, voqeylikda bo‘layotgan har bir o‘zgarishni qay darajada idrok qilishi uning eng nozik his-tuyg‘ulari ifodasi bo‘lgan badiiy matnlarda turli lingvopoetik vositalar yordamida namoyon bo‘ladi. Lingvopoetik vositalar badiiy matnning asosiy mazmunini kitobxonga badiiy tarzda yetkazishning muhim vositalari hisoblanadi. Badiiy matnlar matnning boshqa turlaridan til birliklarining qo‘llanishi, leksik-frazeologik birliklar, lingvopoetik vositalarga boyligi bilan ajralib turadi. Badiiy matn xalqimizning asrlar mobaynida shakllangan va san’at darajasiga ko‘tarilgan badiiy ijodi mahsuli bo‘lib, u xalqimizning og‘zaki ijodi bilan chambarchas bog‘liqdir. Xalqimizning milliy qiyofasini aks ettiruvchi urf-odatlar, marosimlar,an’analar badiiy matnlarda turli lingvopoetik vositalar orqali o‘quvchiga yetkazib beriladi . Badiiy ijod nafosat, go‘zallikni idrok etishning o‘ziga xos usuli ham bo‘lib, unda xalqimizning ijtimoiy hayot tarzi, kechasi va buguni, ertasi, ma’naviy qadriyatlari, e’tiqodi kabilar o‘z aksini topadi.Bularning barchasi badiiy ijod vositasida namoyon bo‘ladi.Badiiy matnda til bajaradigan eng muhim ijtimoiy vazifalardan biri – ta’sir etish doimo birinchi o‘rinda turadi. 2. Badiiy matnlarni o‘rganish o‘zbek ijodkorlarining muallif nutqi va personaj nutqini individuallashtirish, portret, turli tabiat manzaralari va poetik obraz yaratishda ifoda-tasvir, lingvopoetik vositalaridan, leksik-frazeologik resurslar,xalq tili birliklaridan unumli foydalanish mahorati, ularning o‘zbek adabiy tili xazinasini boyitishga qo‘shgan munosib hissalarini aniqlashda muhim ahamiyat kasb etadi.Usmon Azim ijodida qo‘llanilgan tovushdan tortib butun boshli gapgacha bo‘lgan lingvistik birliklar she’riy asarlar tilida kitobxonga matn mazmuni to‘g‘risida ma’lumot yetkazish bilan chegaralanib qolmaydi . Ularni qo‘llashda Usmon Azim kitobxonga ta’sir etish maqsadini ham ko‘zlagan.Shunga ko‘ra lingvopoetika badiiy matnlarda qo‘llanilgan birliklarning badiiy-estetik vazifalarini o‘rganish bilan shug‘ullanadi.Lingvopoetika tilshunoslikning alohida 79 bir bo‘limi sifatida badiiy matnlarni tadqiq etadi, shoir va yozuvchilar individual uslubi, til birliklarining badiiy matnlardagi o‘rni va vazifasi haqida ma’lumotlar beradi. 3. Usmon Azim ijodida she’riy asarlar tilining badiiy jihatdan obrazi va bo‘yoqdor, ifodali va ta’sirchan bo‘lishini ta’minlovchi lingvopoetik vositalardan o‘xshatish, metafora ,sinekdoxa, metonimiya, antiteza, jonlantirish kabilar faol ishtirok etgan. Usmon Azim poetik matnlarda jamiyat hayotida, kishilarning kundalik turmushida yuz berayotgan turli voqea-hodisa, narsalarni kitobxon ko‘z o‘ngida aniq gavdalantirish uchun o‘xshatish, metafora, metonimiya, jonlantirish kabi vositalardan mahorat bilan foydalanadi. Bunda ular lingvopoetik vosita sifatida kitobxonga badiiy-estetik ta’sir etish vazifasini bajaradi. Usmon Azim tilimiz qonun-qoidalariga amal qilgan holda o‘rni bilan o‘ziga xos betakror poetik manzaralar, ruhiy holatlar tasvirlarini yaratadi.Lingvopoetik vositalar shoir asarlarida tilga olingan tushunchalar, fikr va tasavvurlarni ma’lum bir obrazlar sifatida kitobxon ongida muhrlaydi hamda badiiy-estetik vosita sifatida muhim ahamiyat kasb etadi. 4. Usmon Azim ijodida individuallik u tomonidan qo‘llanilgan lingvopoetik vositalarda yaqqol ko‘zga tashlanadi. Uning she’riy asarlari tilida boshqa shoirlar ijodida uchramaydigan metonimiyalarni, sinekdoxalar va jonlantirishlarni ko‘plab uchratish mumkin. Usmon Azim tomonidan to‘g‘ri tanlangan va o‘rinli ishlatilgan lingvopoetik vositalar o‘zlarining poetik ta’sirchanligi,matn mazmuniga bog‘liqligi, kitobxon ruhiyatiga ta’sir etib, unda turli his-tuyg‘ularni uyg‘ota olishi bilan boshqa lisoniy vositalardan farqlanib turadi.Bu ham Usmon Azimning o‘ziga xos so‘z san’atkori ekanligidan dalolat berib turadi. Shoir ijodida lingvopoetik vositalar lirik qahramon ruhiyatini ochib berishning eng qulay vositalaridan ekanligi ma’lum bo‘ladi. Insoniy munosabatlar so‘zlovchining nutq qaratilgan shaxsga bo‘lgan munosabati qanday ekanligiga qarab ijobiy yoki salbiy tushunchalarni ifodalaydi. Lingvopoetik vositalar munosabat ifodalovchi, baholovchi birlik sifatida Usmon Azim ijodida muhim o‘rin tutadi. 80 5. Usmon Azim ijodida yaqqol bo‘rtib turadigan jihat shuki, unda shoir tilimizda mavjud bo‘lgan, badiiy ijodda tez-tez murojaat qilinaverib ma’lum darajada o‘z badiiy-estetik qimmatini yo‘qotgan vositalardan foydalanilmaydi. Balki shoir hayotni teran ko‘z bilan kuzatadi, u tabiat va jamiyat hayotida boshqalar ko‘ra olmagan jihatlarni ko‘ra oladi va ularni she’riyatga ko‘chirish bilan o‘z maqsadiga erishadi. Shuning uchun shoir tomonidan favqulodda hosil qilingan noyob va obrazli ifodalar kitobxonni o‘ziga jalb etadi, tanlangan ifodalarda Usmon Azimga xos badiiy tafakkur, asosli va mantiqiy xulosalar aks etadi.Bu esa Usmon Azimning mustaqilligimizning noyob kuychisi, badiiy ijodning mohir san’atkori ekanligidan dalolat beradi. |