Бисмиллащир-рящманир-рящим

F
ə
ls
ə
f
ə
 term
i
nl
ə
r
i
n
i
n 
i
zahl
ı
 l
üğə
t
i
 
 
 
59 
―xarici‖  mənasını  verər.  Bir  təlimin  ictimaiyyətə  açıqlanan  və 
―bilməsinə  icazə  verilən‖  qisimlərini  ifadə  edir.  Ezoterik, 
etimoloji olaraq ―içə dönük‖, ―daxili‖ mənasını verir. Bir təlimin, 
seçmə  seqmenti  xaric,  ictimaiyyətə  açıqlanmayan  və  ―bilməsinə 
icazə verilməyən‖ sirli hissələrini ifadə edir. 
EQREQOR  (yun.  ἐγρήγοροι)  insanların  fikir  və  təxəyyülləri 
sayəsində yaradılan müstəqil bir xəyali (dini) varlıq, mələk və s. 
EHTĠMAL  [alm.  Wahrscheinlichkeit;  fr.  Probabiltè;  ing. 
Probability;  lat.  Probabilitas;  osm.  tr.  probabilitas;  osm.  tr. 
ihtimaliyet;  ər.  دُّناًرحإ]  –  mümkün  ola  biləcək,  baş  verə  biləcək 
hadisənin, vəziyyətin və s. həqiqiliyə, düzgünlüyə olan münasibət 
dərəcəsi. Bu mənada ortaya çıxması vacib olmayan  bir hadisənin 
ortaya çıxma imkanının ən yüksək dərəcəsi. Bir şeyin ola bilməsi, 
baş  verə  bilməsi,  mümkünlüyü.  Ehtimallıq  [alm.  Probabilismus; 
fr.  Probabilisme;  ing.  Probablism;  lat.  Probabilis  –  ola  biləcək; 
osm.  tr.  ihtimaliye;  ər.  لاًرحإ;  tr.  olasıcılık]  biliyin  ancaq  – 
imkanlılıq  dəyəri  olduğunu  və  imkan  olarsa  ola  biləcəyini  önə 
sürən nəzəri-skeptik təlim. 
EHTĠVA  [alm.  Ümfang,  extension;  fr.=ing.  –  extention;  lat. 
Extensiv; osm. tr. şümul; tr. Kapsam; ər. حؽاحأ] – əhatə, bir anla-
mın  yaxud  kəlmənin  və  onu  dilə  gətirən  terminin  əhatə  etdiyi 
varlıqların  və  fərdi  haidsələrin  hamısı.  Ərəbcədə  kök  hərfləri 
h+v+y – dir.  
EHTĠRAS  [alm.  Leidenschaft;  fr.=ing.  Passion;  lat.  Passio; 
yun.  Pathos;  osm.  tr.  ihtiras;  ər.  طاشرحإ;  tr.  tutku]  –   Ağlın 
çətinliklə  idarə  edə  bildiyi  hiss. Bir  insanın  istəmə,  hiss  etmə  və 
düşünməsinə  hakim  olan  güclü  meyl.  Uzun  müddətli  qalıcı  və 

---

Ad
i
l
ə
 N
ə
z
ə
rova 
 
 
60 
güclü hissiyyat. Pozitiv ehtiras uğura, neqativ ehtiras uğursuzluğa 
aparıb çıxarır. Hegel ehtiras olmadan heç bir böyük işin öhdəsin-
dən gəlinməyəcəyini deyir.  
EZOTERĠK  [alm. Esoterisch; fr. Èsoterique;  yun. Esoterikos 
– daxildə içəridə; osm. tr. batin; ər. ٍؽات] – ―Ezoterik‖ termini ilə 
yalnız  savadlılar  üçün  nəzərdə  tutlmuş,  yalnız  mütəxəssislərin 
başa  düşəcəyi  ideyanı,  nəzəriyyəni  adlandırırlar.  Müəyyən  bir 
insan cəmiyyətinin xaricində heç kəsə bildirilməyən, ancaq məh-
dud sayda olan, dar bir çevrəyə xəbər verilən bilik, məlumat.  
EYNĠYYƏT  [ru.  Идентичность;  ing.  Identity;  ər.  حُُُػ]  - 
predmetin,  hadisənin  öz-özü  ilə  bərabərliyini,  eyniliyini  və  bir 
neçə predmetin bərabərliyini ifadə edən kateqoriya. 
EKZĠSTENSĠALĠZM  [alm.  Existenzialismus;  fr.  Existentia-
lisme;  ing.  Existentialism;  tr.  Varoluşçuluq;  lat.  exsistentia  – 
varlıq] – Çağımızın bir fəlsəfə cərəyanı. Eqzistensial fəlsəfi təlimi 
əsas qəbul edən bütün düşüncə sistemlərinə verilən ad. Danimar-
kalı  alim  Kierkegaard  böyük  miqyasda  başladığı,  eyni  zamanda 
fəlsəfənin əvvəldən bəri ələ aldığı problemləri kökdən yeniləməyə 
çalışan  modern  Avropanın  bəzi  filosoflarının  yaşatdığı  fəlsəfi 
cərəyan.  Fəlsəfədə  XX  əsrdə  ziyalıların  baxışlarına  cavab  verən 
yeni dünyagörüşü yaratmaq cəhdi kimi meydana gəlmiş irrasiona-
list cərəyan. 
EKSPERĠMENT  [Alm.  Erfahrung,  experiment;  fr.  Expe-
rience;  ing.experience;  experiment;  yun.emperia;  lat.experientia; 
osm.  tr.  tecrübe;  ər.  حتشﺟأ;  lat.  experimentum  –  sınaq,  təcrübə]  – 
hər hansı bir hadisənin tədqiqatın məqsədlərinə uyğun gələn yeni 
şəraitin  yaradılması  vasitəsilə  və  ya  prosesin  gedişinin  lazımi 

---

F
ə
ls
ə
f
ə
 term
i
nl
ə
r
i
n
i
n 
i
zahl
ı
 l
üğə
t
i
 
 
 
61 
istiqamətdə  dəyişdirilməsi  vasitəsilə  həmin  hadisəyə  fəal  təsir 
yolu  ilə  tədqiq  edilməsi.  Yunan  dilindəki  peria  [təcrübə, 
imtahandan  keçirmə]  kəlməsindən  iki  sıra  söz  törənmişdir:  1. 
[mücərrəd  və  ümumi  mənada  işlədilən]  emperia  və  törəmələri: 
empirik, empirizm; II. [konkret və daha texniki mənada işlədilən] 
experientia  [lat.  Experiri  =  təcrübə,  təcrübədən  keçirmə]  və 
növləri: experimenter, experimental, experimentation. I – Emperia 
= təcrübə, təcrübədən keçirilənlər.  
EXPRESSĠONĠZM  [alm.  Expressionismus;  fr.  Expressio-
nisme;  ing. Expressionism;  lat. Exprimere  –  dilə gətirmək, uzaq-
laşdırmaq].  Təbiilik  və  müşahidəçiliyin  əksi  olan  müasir  sənət 
cərəyanı.  Bu  cərəyan  ön  planda  və  obyektiv  təbiəti  nə  də  maddi 
müşahidələri  əks  etdirmək  istəyər,  onun  dilə  gətirmək  istədiyi, 
mənəvi həyata aid olanların ruhi mühtəvalarıdır.  
EKSPLĠKASĠYA  [lat.  explicatio  –  izahetmə,  genişləndirmə] 
– bu və ya digər predmetin, hadisənin mahiyyətinin aşkara çıxarıl-
masından ibarət tədqiqat mərhələsi. 
EKLEKTĠZM  [alm.  Eklekticismus;  fr.  Eclectisime;  ing. 
Eclecticism;  osm.  tr.  iktitafiye;  eclestisme]  –  Qurulmuş  olan 
nizamlardan fərqli düşüncələri seçib almaq və öz təlimində birləş-
dirmə  metodu  və  bu  metodla  işləyən  filosofların  təlimi.  Seçmə-
cilik,  uzlaşdırmacılık-İntihabiyye:  müxtəlif  və  hətta  bir-birinin 
ziddi  olan  fəlsəfi  sistemlərdən  iqtibaslar  edərək  yeni  sistem 
qurmaqdır. 
EKVĠVALENT  [alm.  Äquivalent;  fr.  Èquivalent;  ing. 
Equivalent;  lat.  Aequivalens  –  eyni  dəyərli,  dəyərcə  eyni  olan; 

---