Ad
i
l
ə
N
ə
z
ə
rova
60
güclü hissiyyat. Pozitiv ehtiras uğura, neqativ ehtiras uğursuzluğa
aparıb çıxarır. Hegel ehtiras olmadan heç bir böyük işin öhdəsin-
dən gəlinməyəcəyini deyir.
EZOTERĠK [alm. Esoterisch; fr. Èsoterique; yun. Esoterikos
– daxildə içəridə; osm. tr. batin; ər. ٍؽات] – ―Ezoterik‖ termini ilə
yalnız savadlılar üçün nəzərdə tutlmuş, yalnız mütəxəssislərin
başa düşəcəyi ideyanı, nəzəriyyəni adlandırırlar. Müəyyən bir
insan cəmiyyətinin xaricində heç kəsə bildirilməyən, ancaq məh-
dud
sayda olan, dar bir çevrəyə xəbər
verilən bilik, məlumat.
EYNĠYYƏT [ru. Идентичность; ing. Identity; ər. حُُُػ] -
predmetin, hadisənin öz-özü ilə bərabərliyini, eyniliyini və bir
neçə predmetin bərabərliyini ifadə edən kateqoriya.
EKZĠSTENSĠALĠZM [alm. Existenzialismus; fr. Existentia-
lisme; ing. Existentialism; tr. Varoluşçuluq; lat. exsistentia –
varlıq] – Çağımızın bir fəlsəfə cərəyanı. Eqzistensial fəlsəfi təlimi
əsas qəbul edən bütün düşüncə sistemlərinə verilən ad. Danimar-
kalı alim Kierkegaard böyük miqyasda başladığı, eyni zamanda
fəlsəfənin əvvəldən bəri ələ aldığı problemləri kökdən yeniləməyə
çalışan modern Avropanın bəzi filosoflarının yaşatdığı fəlsəfi
cərəyan. Fəlsəfədə XX əsrdə ziyalıların baxışlarına cavab verən
yeni dünyagörüşü yaratmaq cəhdi kimi meydana gəlmiş irrasiona-
list cərəyan.
EKSPERĠMENT [Alm. Erfahrung, experiment; fr. Expe-
rience; ing.experience; experiment; yun.emperia; lat.experientia;
osm. tr. tecrübe; ər. حتشﺟأ; lat. experimentum – sınaq, təcrübə] –
hər hansı bir hadisənin tədqiqatın məqsədlərinə uyğun gələn yeni
şəraitin yaradılması vasitəsilə və ya prosesin gedişinin lazımi
F
ə
ls
ə
f
ə
term
i
nl
ə
r
i
n
i
n
i
zahl
ı
l
üğə
t
i
61
istiqamətdə dəyişdirilməsi vasitəsilə həmin hadisəyə fəal təsir
yolu ilə tədqiq edilməsi. Yunan dilindəki peria [təcrübə,
imtahandan keçirmə] kəlməsindən iki sıra söz törənmişdir: 1.
[mücərrəd və ümumi mənada işlədilən] emperia və törəmələri:
empirik, empirizm; II. [konkret və daha texniki mənada işlədilən]
experientia [lat. Experiri = təcrübə, təcrübədən keçirmə] və
növləri: experimenter,
experimental, experimentation. I – Emperia
= təcrübə, təcrübədən keçirilənlər.
EXPRESSĠONĠZM [alm. Expressionismus; fr. Expressio-
nisme; ing. Expressionism; lat. Exprimere – dilə gətirmək, uzaq-
laşdırmaq]. Təbiilik və müşahidəçiliyin əksi olan müasir sənət
cərəyanı. Bu cərəyan ön planda və obyektiv təbiəti nə də maddi
müşahidələri əks etdirmək istəyər, onun dilə gətirmək istədiyi,
mənəvi həyata aid olanların ruhi mühtəvalarıdır.
EKSPLĠKASĠYA [lat. explicatio – izahetmə, genişləndirmə]
– bu
və ya digər predmetin, hadisənin mahiyyətinin aşkara çıxarıl-
masından ibarət tədqiqat mərhələsi.
EKLEKTĠZM [alm. Eklekticismus; fr. Eclectisime; ing.
Eclecticism; osm. tr. iktitafiye; eclestisme] – Qurulmuş olan
nizamlardan fərqli düşüncələri seçib almaq və öz təlimində birləş-
dirmə metodu və bu metodla işləyən filosofların təlimi. Seçmə-
cilik, uzlaşdırmacılık-İntihabiyye: müxtəlif və hətta bir-birinin
ziddi olan fəlsəfi sistemlərdən iqtibaslar edərək yeni sistem
qurmaqdır.
EKVĠVALENT [alm. Äquivalent; fr. Èquivalent; ing.
Equivalent; lat. Aequivalens – eyni dəyərli, dəyərcə eyni olan;