Бисмиллащир-рящманир-рящим
Yüklə 2,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
Ad i l ə N ə z ə rova 84 FORMA [alm. Form; fr. Forme; ing. Form; lat. Forma; yun. Morphe, eidos. osm. tr. suret; ər. جسىط] - Şeyin xarici görünüşü, şəkli. Bir şeyin məzmununu ifadə etmək üçün istifadə olunan bədii vasitələr sistemi. FORMALĠZM [alm. Formalismus; fr. Formalisme; ing. Formalism; osm. tr. şekliye; ər. حُهكش] - İşin mahiyyəti zərərinə olaraq, onun ancaq zahiri cəhətinə riayət etmək. FREYDĠZM – psixoanaliz nəzəriyəsinin və metodunun adı. Z.Freydin [1856-1939] adı ilə adlandırılmışdır. Psixologiya və psixopatologiyada insanın bütün hərəkətlərinin başlıca amilinin yalnız qeyri-şüuri bioloji instinktlər və meyillər olduğunu iddia edən, insanların həyatında sosial momentləri hesaba almayan və onların şüurlu fəaliyyətinin rolunu azaltmağa çalışan cərəyan. Freydizmin müasir tərəfdarları. Klassik freydizmin metodoloji xüsusiyyətləri. FUNKSĠYA [alm. Funktion; fr. Fanction; ing. Function; osm. tr. üfule, vazife, tr. Görev; ər. حفُظو , ىؼنأ ي lat. functio – icra, yerinə yetirmə] – Mövcud münasibətlər sistemində hər hansı bir obyektin xassələrinin xarici təzahürü; məs., orqanizmdə hiss orqanlarının funksiyaları, pulun funksiyaları, cəmiyyətdə dövlətin funksiyaları və i.a. FUNKSĠONALĠZM (ing. functionalism) – sosioloji tədqiqatlarda və biologiyada yayılmış konsepsiya; cəmiyyətin təşkilinin təhlilinə yanaşmaların geniş spektrini əhatə edir; başlıca cəhət cəmiyyətin bir hissəsinin digər hissəsinə və ya daha böyük sosial sistemə inteqrasiyasını və ya adaptasiyasını təmin edən tamın müəyyən aspektinə münasibətdən ibarətdir. F ə ls ə f ə term i nl ə r i n i n i zahl ı l üğə t i 85 FUTUROLOGĠYA [ing. Futurology; lat. futurum – gələcək, logos – təlim, söz] – bəşəriyyətin gələcəyi haqqında təsəvvürlər, sosial proseslər perspektivlərini əhatə edən biliklər sahəsi. FÜYUZAT (دبضٍٛف) – həftəlik ictimai-siyasi, ədəbi-tənqidi jurnal, 1906-cı il noyabrın 1-dən 1907-ci il noybrın 1-dək Bakıda Azərbaycan dilində nəşr edilmiş, 38 nömrəsi çıxmışdır. Kəlmə olaraq ―feyz‖dən əmələ gəlmişdir. Mənası dolub daşmaq, su basmaq, ətrafa axmaq deməkdir. FÜZULĠ [ٍنىؼف] – boş, mənasız, cəfəng. Əslində orijinal ərəb dilində maraqlı, hər şeylə maraqlanan, hər işə qarışan kəs demək- dir. Fəzilət sözü də buradan əmələ gəlib. Füzuli sözü fəzlin nisbi sifət halında olan formasıdır. Fəzilət, əfzəl, fazil sözləri eyni kökdən gəlmişdir. Məşhur Azərbaycan şairi və filosofu Məhəm- məd Füzulinin də təxəllüsü buradandır. Ad i l ə N ə z ə rova 86 Ġ ĠDEYA [yun. Idea – anlayış, təsəvvür] – ―Məna‖, ―əhəmiyyət‖ və ―mahiyyəti‖ ifadə edən, təfəkkür və varlıq kateqoriyaları ilə sıx bağlı olan fəlsəfi termin. ĠDEA [alm. İdee; fr. Idèe; ing. Idea; yun. Idea = idein – görmək; osm. tr. fikir, misal; osm. tr. mefjurevi; ər. شىفٌأ] – Fikir-Misal: Platonda dəyişməyən öz, əşyanın ilk nümunələri. Dilimizdə ideya sözü geniş içlənmək- dədir, misal üçün: ağlıma bir ideya gəldi, yaxud fikir gəldi. ĠDEAL [alm. Ideel; fr. Idèal, ideal; ing. Ideal; osm. tr. iftikari; ər. يسبىزفإ; tr. düşüncel] – həqiqətdə real əsası olmayıb, ancaq düşüncədə qurulan, dizayn edilən şey. Yaxud da düşüncə ilə qavranıla bilən. İdeallıq isə obyektiv həqiqəti olan varlığın qarşısında ideal yaxud da qurulan bir varlıq anlayışıdır. İdeal sözü bəzən oxşarı-bənzəri olmayan, öz cinsində tam mükəmməl olan, hər şeyi yerli-yerində olan mənasını da ifadə etməkdədir. İdeal, hər hansı sosial qrupun səy və fəaliyyətinin son məqsədi, ən mü- kəmməl ictimai quruluş haqqında həmin sosial qrupun iqtisadi və sosial qrupun ictimai sosial mənafelərinə uyğun gələn təsəvvür. ĠDEALIZM [alm. Idealismus; fr. Idèalisme; ing. Idealism; osm. tr. mefkurecilik; iftikariyye; ər. خ ٌّسبىزفإ; yun. İdealisme] – fikirçilik-təsəvvürçülük: ideallıq, bir ideyaya bağlanmış olan və bu ideyadan fayda güdmədən bağlı qalan, düşüncənin əsl həqiqət olduğunu, bütün gerçəklərin əsası olduğunu, maddənin və əşyanın, zehin və düşüncənin bir məhsulundan ibarət olduğunu irəli sürən fəlsəfi bir baxımdır. İdealizm – fəlsəfi cərəyandır. İdealizm ruhi olanın, qeyri-maddinin birinciliyi və maddi olanın F ə ls ə f ə term i nl ə r i n i n i zahl ı l üğə t i 87 ikinciliyi prinsipindən çıxış edir ki, bu da onu aləmin zamanca və məkanca sonlu olması və Allah tərəfindən yaradılması haqqında dini ehkamlara yaxınlaşdırır. Hər hansı bir ideyaya bağlı olan, sadiq qalan və onu müdafiə edənlərə, yaxud həmin ideyanın əsasını qoyanlara ideoloqlar deyirlər. İdeologiya [alm. Ideologie; fr. Idèologie; ing. Ideology; osm. tr. ilm-i süver-i akliye; ər. ًﺟٌٌٛٛدإ] – terminin yaradıcısı Destut de Trasiyə görə ideologiya ―ideyaların elmi‖dir. ĠDOLA [alm.=ing. Idol; fr. Idole; lat. Idola; yun. Eldoion; osm. tr. sanem; put, imge]. F.Bekonun ―Yeni orqanon‖ əsərində istifadə etdiyi anlam. Insanın təbiətində yerləşən yaxud da sonradan qaznılmış olan və əsl biliyə mane olan prinsiplər. ĠMAN [alm. Glaube; fr. Crayance; ing. Belief; osm. tr. Itikat, iman; ər. ْبٌّإ] – Bir şeyi etimadla doğru qəbul etmə halı; bu mənada; kifayət qədər vacibliyi olmayan; dəqiq olmayan bir şeyi doğru qəbul etmək; əqllə ümumi bir dəqiqlik aparmadan başqasının şahidliyi üstündə qurulan, sübutları olmadan, amma heç bir şübhə duymadan təsdiq etmək. Səmavi dinlərdə (yəhudilik, xristianlıq, islam və s.) iman Allaha ona heç bir varlığı şərik qoşmadan yaradıcı olduğuna, hər şeyi idarə etdiyinə, mütləq həqiqət, mütləq yaxşı olduğuna, əzəli – əbədi olduğuna inanmaqdır. Tanrının varlığı ilə birlikdə səmavi dinlərdə iman əsasları da mövcuddur. Onlardan peyğəmbərliyə, axirət dünyası- nın mövcudluğuna, qəzavü-qədərə, mələklərə, kitablara imanı sadalamaq mümkündür. Bunlar səmavi dinlərin bütövlükdə mahiyyətini təşkil edir. Sözün kök ərəbədə ―əmənə‖ sadə felidir. Yüklə 2,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|