BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xəzərin əsrarəngiz balıqları I BIODIVERSITY: A m a z in g C a s p ia n F is h e s
bədəninin alt tərəfində olan kisəyə
qoyurlar. Bala erkəyin kisəsində
dünyaya gəlir.
Bəzi balıqlar, o cümlədən, okean
balıqlarının naxa və kardinal kimi bəzi
növləri öz kürülərini inkubasiya
dövründə ağızlarında saxlayırlar. Bəzi
növlərdə kürünü erkəklər (məsələn,
iynə balıq), bəzi növlərdə isə dişilər
bəsləyirlər.
inkubasiya və balıq körpələrinə
qulluq. Əksər balıq kürülərinin
inkubasiya dövrü 2 aya qədərdir.
İnkubasiya dövrünü ilıq suda keçirən
kürü soyuq sudakına nisbətən tez
inkişaf edir. Bəzi tropik balıq növləri
kürülərinin inkubasiya dövrü 24 saata
qədər olur. Eyni zamanda soyuq
sularda yaşayan bəzi növlərin kürü
lərinin inkubasiyasına 4-5 ay tələb
olunur. Bir neçə növün erkəkləri
əmələ gəlmiş körpələrini sonra da qısa
dövr ərzində qoruyurlar. Belə balıqlara
misal şirin suda yaşayan xanı balığı, lil
balıqları, Amerika naxası, siam
döyüşkən balıqları və bəzi tikanba-
lıqlarıdır. Ancaq balıqların çoxu öz
körpələrini qorumur.
BALIQLARIN TƏKAMÜLÜ
Alimlər qazıntılar zamanı tapılan
və artıq nəsli kəsilmiş balıqların
skeletlərinə əsasən balıqların inkişaf
mərhələlərini və onların orqaniz
mində milyon illər ərzində baş verən
dəyişiklikləri öyrənirlər.
Yer üzərində ilk balıqlar 500
milyon il bundan əvvəl meydana
gəlmişlər. Bu balıqlar ostrakoderm
adlanırdı. Bunlar başdan quyruğa
qədər qalın sümük lövhəciklər və
freshwater bass guard the eggs
fiercely until they hatch. Among
ocean fish, female seahorses and
pipefish lay their eggs in a pouch on
the underside of the male. The eggs
hatch inside the male's pouch. Some
fish, including certain ocean catfish
and cardinal fish, carry their eggs in
their mouth during the hatching
period. In some species, the male
carries the eggs (ripefish). In other
species, the female carries them.
Hatching and care o f the young. The
eggs of most fish species hatch in less
than two months. Eggs laid in warm
water hatch faster than those laid in
cold water. The eggs of some tropical
fish hatch in less than 24 hours. On
the other hand, the eggs of certain
cold-water fish require four or five
months to hatch. The males of a few
species guard their young for a short
time after they hatch. These fish
include freshwater bass, bowfins,
brown bullheads, Siamese fighting-
fish, and some sticklebacks. But most
other fish provide no protection for
their offspring.
THE DEVELOPMENT
OF FISH
Scientists learn how fish evolved by
studying the fossils of fish that are
now extinct. The fossils show the
changes that occurred in the anatomy
of fish down through the ages.
The first fish appeared on the earth
about 500 million years ago. These
fish are called ostracoderms. They
56
BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xəzərin əsrarəngiz balıqları
/
BIODIVERSITY: A m a z in g C a s p ia n F is h e s
pulcuqlarla örtülmüş dibdə yaşayan,
çox asta hərəkət edən okean sakinləri
idi. Müasir ilanbalığı və miksinlər kimi
ostrakodermlərin da çənələri yox idi,
üzgəcləri isə zəif inkişaf etmişdi. Ona
görə də alimlər ilanbalığı, miksin və
ostrakodermləri bir qrupa aid edirlər.
Ostrakodermlər nəinki balıqların
ilk nümayəndəsi, həm də onurğası
olan ilk heyvanlar idi. Əksər alimlər
belə hesab edirlər ki, bütün digər
were slow, bottom-dwelling animals
that were covered from head to tail
with a heavy armor of thick bony
plates and scales. Like today's
lampreys and hagfish, ostracoderms
had no jaws and had poorly formed
fins. For this reason, scientists group
lampreys, hagfish, and ostracoderms
together. Ostracoderms were not
only the first fish, but they were also
the first animals to have a backbone.
onurğalılar ostrakodermlərdən əmələ
gəlmişlər. Ostrakodermlər onurğalı
çənəli balıqların, onlar isə öz növbə
sində amfibilərin (ayaqlara malik olub,
suda və quruda yaşayan onurğalılar)
sələfləridir. Amfibilər isə yer üzərin
də yaşayan bütün onurğalıların sələf
ləridir.
Most scientists believe that the
history of all other vertebrates can be
traced back to the ostracoderms. The
ostracoderms gave rise to jawed fish
with backbones, and they in turn
gave rise to amphibians (vertebrates
that have legs and live both on land
and in water). The amphibians
57
BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xəzərin əsrarəngiz balıqları
/
BIODIVERSITY: A m a z in g C a s p ia n F is h e s
Ostrakodermlər öz inkişaflarının
ən yüksək zirvəsinə demək olar ki, 400
milyon il bundan əvvəl çatmışlar.
Həmin dövrdə akantodian və plako-
derm adlanan daha iki qrup təşəkkül
tapmışdı. Akantodianlar ilk məlum
çənəli balıqlardır.
Plakodermlər isə o vaxt ən iri
balıqlar idi. Plakoderm qrupuna
mənsub olan Dunkleosteus adlanan
bəzi balıqların uzunluğu 7 metrə (23
fut) çatırdı. Onların qüvvətli çənələri
və ağızlarında dişləri əvəz edən iti
sümük lövhələri var idi.
Balıqlar erası - Yer kürəsi tarixində
balıqların ən çox təkamül etdiyi bir
dövrdür. Alimlər bu vaxtı Devon dövrü
adlandırırlar. Bu dövr 410 milyon il
bundan əvvəl başlamış və 50 milyon il
davam etmişdi. Bu dövrdə dənizlərdə
əsasən dinixtilər və başqa iri
plakodermlər üstünlük təşkil edirdi.
İlk sümüklü balıqlar Devon döv
ründə təşəkkül tapmışdı. Bu balıqlar
orta ölçüdə olub, çox da böyük deyil
dilər. Onlar bu dövrün bütün balıq
larına xas olan möhkəm zirehlə
örtülmüşdülər. İlk sümüklü balıqlar
sarkopterigilər və aktinopterigilər
olmaqla iki əsas qrupa bölünmüşlər.
Sarkopterigilər ətli və ya ləçəkvari
üzgəclərə malik idi. Müasir balıqların
çox az bir hissəsinin bu balıqlara
qohumluğu çatır. Selakant və iki cür
tənəffiislü balıqlar sarkopterigilərin
bizim dövrümüzə çatan yeganə
nümayəndələridir. Bir sıra alimlər
belə hesab edirlər ki, iki cür tənəffiislü
balıqlar yer üzərində yaşayan onur-
ğalıların yaxın oxşarlarıdır. Aktinopte-
became the ancestors of all land
vertebrates.
Ostracoderms probably reached the
peak of their development about 400
million years ago. About the same
time, two other groups of fish were
developing - acanthodians
and
placoderm s. T he a c a n th o d ia n s
became the first known jawed fish.
The placoderms were the largest fish
up to that time. Some members o f the
placoderm group called Dunkleosteus
grew up to 23 feet (7 meters) long and
had powerful jaws and sharp bony
plates that served as teeth.
The Age of Fishes was a period in the
earth's history when fish developed
remarkably. Scientists call this age
the Devonian Period. It began about
410 million years ago and lasted
about 50 million years. During much
of this time, dinichthys and other
large placoderms ruled the seas.
The first bony fish appeared early in
the Devonian Period. They were
mostly small or medium-sized and,
like all fish of that time, were heavily
armored. These early bony fish
belonged to tw o main groups
sarcopterygians and
actinopterygians.
The sarcopterygians had fleshy or
lobed fins. Few fish today are even
distantly related to this group. The
coelacanth and the lungfish are the
only surviving sarcopterygians. Some
scientists believe that among fish,
lungfish are the nearest living
relatives of land vertebrates. The
actinopterygians had rayed fins
without fleshy lobes at the base.
58
BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xəzərin əsrarəngiz balıqları
/
BIODIVERSITY: A m a z in g C a s p ia n F ish e s
rigilərin ətli çıxıntıları olmayan, şüalı
üzgəcləri vardı.
Xondrosteanlar indiki şüalı-üzgəcli
balıqlardan kəskin fərqlənən ilk
aktinopterigilərdi.
Xondrosteanlar bütün balıqların
95%-ni təşkil edən indiki şüalı-üzgəcli
Among the first actinopterygians
were the chondrosteans, which
differed in many ways from modern
ray-finned fish. The chondrosteans
were the ancestors of today's ray-
finned fish, which make up about 95
percent of all the world's fish species.
balıqların sələfləri idi. Kürəkbumn
və nərələr xondrosteanların bu günə
çatan yeganə nümayəndələridir. İlk
köpək balıqları Devon dövründə
meydana çıxmışlar. Onlar indi mövcud
olan bəzi köpək balıqlarına çox
bənzəyirdi. İlk skatlar köpək balıq
larından 200 milyon il sonra əmələ
gəlmişlər. Devon dövrünün sonunda
ilan balığı və miksinlər istisna olmaqla
çənəsiz balıqların hamısı yox olmuş
du. Akantodianlar və plakodermlərin
bəziləri Devon dövründə yaşamışlar,
ancaq zaman keçdikcə onlar da məhv
olmuşlar.
The paddlefish and sturgeons are the
only surviving chondrosteans.
The first sharks appeared during the
Devonian Period. They looked much
like certain sharks that exist today.
The first rays appeared about 200
million years after the first sharks. By
the end of the Devonian Period,
nearly all jawless fish had become
extinct. The only exceptions were the
ancestors of today's lampreys and
hagfish. Some acanthodians and
placoderms remained through the
Devonian Period, but these fish also
died out in time.
59