BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK; Xəzərin əsrarəngiz balıqları ! BIODIVERSITY: A m a z in g C a s p ia n F is h e s
BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xəzərin əsrarəngiz balıqları
/
BIODIVERSITY: A m a z in g C a s p ia n F ish e s
Xəzər dənizi üçün səciyyəvi olan
xüsusiyyətlərdən biri də balıqların və
xərçəngkimilərin ümumi faunaya
nisbətidir. Bu nisbət başqa cənub
dənizləri ilə müqayisədə Xəzərdə 19%
təşkil edir. Bu rəqəm Qara dəniz və
Aralıq dənizlərində uyğun olaraq 11%
və 9%-ə qədər azalır. Bu da balıq və
xərçəngkimilərin bədənlərinin digər
su heyvanlarına nisbətən osmotik
təsirlərdən yaxşı qorunması ilə izah
edilir. Xəzərdə balıqların növ müxtə
lifliyinin Qara və Aralıq dənizlərinə
nisbətən az olması, onların ayrı-ayrı
fərdlərinin sayının çox olması ilə izah
edilir. Bu da Xəzəri ixtiokütlənin
miqdarına görə Cənubi Avropa dəniz
ləri içərisində birinci yerə çıxarır.
Xəzər ixtiofaunasının formalaş
ması mürəkkəb geoloji dövrlərə, həm
onun Qara dənizlə əlaqəli, həm də
qapalı hövzə olduğu vaxta təsadüf edir.
Xəzərdə ixtiofaunanın ən qədim
nümayəndələri 5-7 milyon il bundan
əvvəl, zəif duzlu Pontik gölünün
mövcud olduğu dövrdə formalaş
mışdır. Bu, Xəzərin zəif duzluluğa
malik sularında yaşamağa alışmış relikt
balıqlardır. Bunlara siyənəklər və
xulkimilər aiddir.
Xəzər dənizi intensiv, idarə olunan
balıq təsərrüfatının yaradılması üçün
perspektivli şəraitə malik olmasına
görə həmişə alimlərin diqqət mərkə
zində olub. Buna dənizin əlverişli təbii
xüsusiyyətlərinin: duz tərkibi və
duzluluğun az, bioloji məhsuldarlığın
yüksək, Şimali Xəzərdə qida ilə
zəngin geniş dayaz sahələrin və
dayazlıqların, qiymətli və nadir növ
the number of species decreases
noticeably from west to east. At the
same time, the poverty of Caspian
ichthyofauna is compensated, to a
significant extent, by the large
number of individual species and
forms. This feature is characteristic
of regions of an ecosystem where the
habitat of individual biocenoses or
certain groups of biocenoses, as in the
Caspian, differ noticeably from the
habitat in other bodies of water.
Therefore, such fish as sturgeon and
other commercial species of the
Caspian reach quite large numbers
(up to millions). Another charac
teristic feature of the Caspian Sea is
that, in contrast to other southern
seas, the ratio of fish and crustaceans
to all of the fauna is 19%, while in the
Black and Mediterranean Seas it
decreases to 11 and 9%, respectively,
which is explained by the fact that, in
comparison to other aquatic animals,
the body of fish and crustaceans is
better protected from osmotic effects.
At the same time, the low diversity of
the species composition of Caspian
fish in comparison with the Black and
Mediterranean Seas is accompanied
by high numbers of individual forms,
which puts the Caspian in first place
among southern European seas with
respect to the amount of ichthyomass.
The Caspian's ichthyofauna was
formed in rather complex geological
epochs, during the period when it was
connected to the Black Sea, as well as
after it became a close body of water.
The more ancient representatives of
balıqların (nərə, qızılbahq, siyənək,
karp və s.) olması imkan yaradır. Bütün
bunlar Xəzərin su hövzəsini balıq
təsərrüfatının inkişafı üçün əlverişli
edir.
Xəzərin balıqlar aləminin əsas
xüsusiyyəti, burada ancaq Xəzər
hövzəsində yaşayan, çoxlu endemik
növlərin olmasıdır. Xəzərdə balıqların
yayılması, onun bütün faunasında
olduğu kimi, şaquli zonal xüsusiyyət
daşıyır. Əsas balıq kütləsi sahilə yaxın
yerlərdə, dənizin 50-70 m dərinliyində
yayılmışdır. Lakin siyənəklərin bəzi
növləri 100 m, kilkələr isə hətta 200 m
dərinlikdə də yayılmışlar. Xulki-
milərin bəzi növlərinə daha dərin
qatlarda təsadüf olunur. Məsələn,
dərinlik xuluna 215 m, ördəkburun
xula isə 290 m dərinlikdə təsadüf
olunub. Bəzi alimlər ördəkburun xulun
540-600 m, kilkə süfrələrinin isə 300-
450 m dərinlikdə də təsadüf edildiyini
göstəriblər.
Yaşadıqları mühitdən asılı olaraq
Xəzər balıqları pelagik və dib balıqları
olmaqla iki yerə bölünürlər. Pelagik
balıqlara - siyənək, kilkə, aterina,
kefal, bölgə, xəşəm; dib balıqlarına isə
nərə, qaya balığı, külmə, çapaq, çəki,
sıf, naqqa, xulkimilərin hamısı və
uzunbu-runlar aid edilirlər. Bu bölgü
şərti xarakter daşıyır, çünki elə balıq
növləri var ki, onları bu və ya digər
qrupa aid etmək çətindir. Məsələn,
Xəzərin cənubunda dərin hissədə
qışlayan adi kilkə və xəzər şişqarm
siyənəyi yazda dənizin dayaz şimal
hissəsinə kürü tökmək üçün miqrasiya
edir.
the ichthyofauna in it were formed
during the existence of the slightly
salty Pontian Lake, 5-7 million years
ago. These are relict fish adapted to
the living conditions in the slightly
salty Caspian water. They include
herrings and gobies.
The Caspian Sea has always attracted
scientists' attention as a promising
location for intensive, controlled
fisheries. This promise stems from a
number of favorable factors pre
vailing in the Caspian, such as its salt
composition and low salinity, high
biological productivity, broad extent
of the shallow-water zone in the
northern part of the sea with its rich
food resources, and presence of extre
mely valuable species (stur-geons,
salmons, shad, carps, etc.). All these
factors taken together are conducive
to a prosperous fishing industry in
this water body.
What sets the fish population of the
Caspian Sea apart is abundance of
endemic species or, in other words,
forms inhabiting only this water
body. The distribution of the fish
population of the Caspian, just as all
of its fauna, is marked by pronounced
vertical zonality. Most of fish inhabit
the littoral down to a depth of 50-70
m. Some shad species, however,
descend to a depth of up to 100 m in
small numbers, and kilkas (sprats)
may be encountered as deep as 200 m.
Some gobies inhabit even deeper
water layers. For instance, deep-
64
65