BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xəzərin əsrarəngiz balıqları
/
BIODIVERSITY: A m a z in g C a s p ia n F i s h e s
Arealı məhdud olan növlərlə
yanaşı, elə növlər də var ki, onlar
dənizin bir hissəsindən digərinə və ya
çaylara keçərək uzun məsafələrə
miqrasiya edir. Dəniz balıqları bütün
ömürlərini dənizdə keçirir və onun
hüdüdlarından kənara çıxmırlar. Çay
balıqları isə ancaq şirin sularda
yaşayırlar. Bunlardan fərqli olaraq
keçici balıqlar yetkinlik dövrünə çatana
qədər dənizdə yaşayır və ancaq
çoxalmaq üçün çaylara keçirlər.
Yarımkeçici balıqlar dənizin şirintəhər
su sahələrində yaşayır. Onlar ancaq
çoxalmaq üçün qısa məsafələrə
miqrasiya edərək çayların mənsəbində
və çayın dənizə qarışan hissəsində
kürü tökür və bu su hövzəsinin
hüdudlarından kənara çıxmır.
Xəzərin balıq faunasınının əksər
nümayəndələri dəniz və çay kateqo
riyalarına, qalanları isə keçici və
yarımkeçicilərə aiddir. Ümümiyyətlə,
Xəzər dənizi dünya okeanından təcrid
olunduğundan onun suyunun xüsusi
tərkibdə olması nəticəsində Xəzərin
bir çox balıqları yüksək dərəcədə
evrigial xüsusiyyətə, yəni müxtəlif
duzluluq həddində yaşamaq bacarığına
malikdir. Bu evrigial lıq Xəzərdə bir
çox balıqlara xasdır.
Siyənəklər, xulkimilər, kcfal,
aterina və dəniz sıfı əsasən dənizdə
kürü tökür. Çay və çayların deltaların
da kürü tökən balıqların sayı olduqca
çox, tərkibi isə müxtəlifdir. Bunlara
nərə, siyənək, qızılbalıq, karp,
xanıkimi və başqa balıq növləri aiddir.
Xəzər balıqlarının yaş həddi də çox
müxtəlifdir. Bu, əsasən balıqlar
yaşayan mühitdən və balıq ovunun
water gobies were found in catches
from a depth of 215 m, a n d
Anatirostrum profundorum w a s
caught at a depth of 290 m. Some
scientists have reported catching th e
latter species at depths ranging from
540 to 600 m and kilka larvae, a t
depths o f300 to 450 m.
Depending on their habitats, fish in
the Caspian are divided into tw o
groups: pelagic and bottom-dwelling.
The former include all shads, kilkas,
atherines, the gray mullet, beluga a n d
Caspian asp, and the latter, th e
sturgeon, barbel sturgeon, starred
sturgeon, roach, bream, European
carp, sander, catfish, all gobies a n d
Benthophilus sp. This division,
however, is arbitrary because some
species cannot be definitively placed
in one or the other group. F o r
example, the common kilka an d
Caspian shad migrate in spring from
the deep waters of the southern
Caspian to the northern shallow
waters where they breed.
Along with some species of more o r
less limited distribution, there are
many forms than embark on lengthy
migrations from one part of the sea to
others, as well as from the sea into
rivers. Sea fish spend all their life in
the sea, without ever leaving its
confines; river fish inhabit only fresh
water. In contrast, diadromous fish
live in the sea before reaching adult
age, then migrate into rivers for
breeding. Fluvial an a d ro m o u s
species spending most of the time in
66
B İ O L O J İ M Ü X T Ə L İ F L İ K : Х. и. пч п ə s r a r ə n g i z h a l u / l u r ı j B I ( ) I ) I \ ' F R S F T Y : Л m a z i n ş C a s p i a n F i s h e s
intensivliyindən asılıdır. Xəzərdəki
əksər balıq növlərinin yaşama müddəti
6-8 ildən çox deyil. Xəzər nərələri
uzun ömürlü olmaları ilə fərqlənir.
Məsələn, bölgə 60 il, nərə 40 il,
uzunburun isə 30 ilə qədər yaşaya bilir.
Xulkimilər və uzunburunlar ən qısa
ömürlü olub, cəmi 2-4 il yaşayırlar. Bir
sıra növlər, məsələn nərələr, karplar
və başqaları, ömürləri boyu bir neçə
dəfə kürü tökür. Ancaq qızılbalıqlar
yalnız bir dəfə kürü tökür və sonra da
məhv olurlar.
Xəzərin balıqlan ölçülərinə görə
də müxtəlifdir. Onların arasında həm
çox xırdalan, həm də iriləri olur.
Xulkimilərin bəzi növləri, çox kiçik
olur. Ən kiçik ölçülü xul-hirka-
nobiusdur. Onun bədəninin uzunluğu
45 mm-qədər, kütləsi isə 3 q olur.
Böyüklüyünə və ölçülərinə görə
kütləsi 1 tondan çox olan bölgə
fərqlənir. Ancaq son zamanlar ovlanan
bölgələrin kütləsi 250 kq-a qədər,
uzunluğu isə 360-380 sm-ə qədər olur.
Kilkələr vətəgə əhəmiyyətli balıqlar
arasında ən xırdası olub, uzunluğu 13
sm-ə qədər, kütləsi isə 8-10 q olur.
Xəzərin balıqları xəzəryanı dövlət
lərin əhalisinin həyatında mühüm rol
oynayır. Onların həyat tərzinin mühüm
məqamları, o cümlədən, ətraf mühitə
uyğunlaşmaları, davranışları və bir çox
maraqlı məsələlər hələ tam öyrənil
məmişdir.
Bu gün hamı Xəzərin əsrarəngiz
balıqlar aləminin mühafizə olunmasına
çalışır. Ancaq təəssüflə qeyd etmək
lazımdır ki, son illər (1990-cı ildən
başlayaraq) Xəzərin balıq ehtiyat-
freshwater parts of the sea migrate for
breeding over short distances toward
river mouths and usually stay within
deltas and flood plain lakes.
Most of the Caspian ichthyofauna
belongs to sea and river fish, the rest
being diad ro m o u s and fluvial
anadrom ous. In general, many
species are characterized by a high
degree of euryhalinity or, in other
words, ability to live in a broad
salinity range. Such species are
predominant by virtue of a particular
ionic composition of Caspian water,
resulting from the long period of
isolation of the Caspian Sea from the
World Ocean.
The sea spawners include primarily
the shads and gobies, gray mullet,
sand smelt and sander. The species
breeding in rivers and their deltas are
much more diverse. They include
representatives of sturgeons, shads,
salmons, perches and other families.
The life cycle of Caspian fish is rather
diverse and extended. It is strongly
dependent on the state of their
habitats and intensity of fishing. For
most Caspian species, the life span
does not exceed six or eight years. In
this respect, sturgeons stand out
distinctly by their longevity. The
beluga, for example, lives as long as
60 years, the sturgeon - up to 40 years,
and the starred sturgeon - up to 30
years. The species with the shortest
life span include gobies and
Benthophilus sp. a mere two to four
years. Some species breed several
67