BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xəzərin əsrarəngiz balıqları
/
BIODIVERSITY: A m a z in g C a sp ia n F is h e s
İlk müasir balıqlar 248 milyon il
bundan əvvəl, Mezozoy erasında
meydana gəlmişlər. Devon dövründə
yaşayan xondrosteanlar müasir növ
balıqlara təşəkkül etmiş ilk neopte-
rigilərin sələfləri idi.
Müasir amfıbilər və şirin suda
yaşayan zirehlilər neopterigilərin ilk
nümayəndələrinə bənzəyir. Bu cür
balıqlardan inkişaf etmiş, müasir
teleostlar törəyib. Teleostların ilk
nümayəndələrinin bədənlərini örtən
möhkəm zirehlər təkamül dövründə
itirildi. Əvvəllər bütün teleostların
yumşaq şüalara malik üzgəcləri var idi.
Bu balıqlar müasir naxaların,
angvillərin, qolyanların və başqa
yumşaqüzgəcli balıqların əcdadı
olmuşlar. İlk tikan üzgəcli balıqlar 145
milyon il bundan əvvəl, Təbaşir
dövründə meydana gəlmişlər. Bu
balıqlar müasir, yüksək inkişaf etmiş
xanıbalığı və tuneslərin sələfləri idi.
Təbaşir dövründən başlamış bu günə
qədər teleostlar digər qruplardan fərqli
olaraq, ən mühüm və çoxsaylı balıq
qruplarıdır.
The first modern fish appeared
during the Mesozoic Era, which
began about 248 million years ago.
The chondrosteans of the Devonian
Period had given rise to the first
neopterygians, the group from which
most of today's fish species deve
loped. Modern bowfin and fresh
water gars resemble the earliest forms
of neopterygians. From fish such as
these arose the teleosts, the advanced
modern fishes.
The teleosts lost the heavy armor that
covered the bodies of most earlier
fish. At first, all teleosts had soft-
rayed fins. These fish gave rise to
present-day catfish, eels, minnows,
and other soft-finned fish. The first
spiny-finned fish appeared during the
Cretaceous Period, which began
about 145 million years ago. These
fish were the ancestors of such highly
developed present-day fish as perch
and tuna. Since the Cretaceous
Period, teleosts have been by far the
most important group of fish.
60
Fəsil
ш л щ а
M
«
i
ш и ш
Chapter
Dünyanın nadir su hövzəsi olan
Xəzər dənizində 100-dən çox balıq
növü və yarımnövü yaşayır. Onlardan
ancaq 40 növ və yarımnövünün vətəgə
əhəmiyyəti var.
Balıq ovu insanların ən qədim
məşğuliyyətlərindən biri hesab olunur.
Elə buna görə də insanlar çay və dəniz
sahillərində məskən salırdılar. Məsə
lən, Volqa hövzəsində balıq ovu hələ
çar İvan Qroznı hakimiyyəti dövründə
başlamışdı. Əvvəlcə ov Volqada, sonra
isə şimali Xəzərdə aparılırdı.
Qızıl Orda dövründə Həştərxan
tatarları nərə balıqlarının rus sularına
keçməsinin qarşısını almaq məqsədilə
Volqada bir neçə bənd qurmuşdular.
İvan Qroznının hakimiyyəti zamanı
Volqa çayında üç bənd var idi. Birinci
Pyotrun dövründə 4-cü bənd də inşa
olunmuşdu. Bu bəndlərin axırıncısı
1859-cu ilə qədər mövcud idi. 1554-cü
ildə İvan Qroznı Həştərxandan
Yançugey xanı qovdu və onun yerinə
təyin etdiyi adamdan nərə balığı və
qara kürü ilə xərac verməyi tələb etdi.
XVI əsrin ortalarında Volqa höv
zəsində ildə 30 min ədəd nərə
ovlanırdı.
The Caspian Sea is a unique water
body accommodating more that 100
fish species and subspecies, of which
only 40 are of any commercial value.
Fishing is one of the oldest human
occupations. That is why from time
immemorial people have settled
along rivers and the seacoast. In the
Volga Basin, for example, fishing
first began back in the time of Ivan
the Terrible. It was done first in the
Volga, and then in the Northern
Caspian, as well.
During the time of the Golden
Horde, in order to block the sturgeon
run into Russian waters, the Astra
khan Tatars set up several weirs on
the Volga. During the rule of Ivan
the Terrible, there were three weirs on
the Volga, and a fourth one was
added under Peter the Great. The
last of these existed up until 1859. In
1554, Ivan the Terrible drove Khan
Yanguchei out of Astrakhan and
made the new khan, his protygy, pay
tribute to the Czar's court in the form
of sturgeon and black caviar. In the
middle of the Sixteenth Century, the
BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xavərin əsrarəngiz balıqları
/
BIODIVERSITY: A m a z in g C a s p ia n F is h e s
Kürdə balıq ovu təxminən 3000 il
bundan əvvəl təşəkkül tapmışdı.
Herodotun yazdığına görə hələ
b.e.ə.,V əsrdə Araz çayının mənsə
bində yaşayan əhali çiy balıqla
qidalanır və suiti dərisindən paltar
geyirdilər. Yunan-Roma yazıçısı
Klavdiy Elian (b.e., II əsr) Kürətrafı
Midiya dairəsində yaşayan xəzərlilərin
torpağında böyük bir gölün olduğunu
və orada nəhəng balıqların yaşadığını
yazırdı. Beləliklə, demək olar ki, 17 əsr
bundan əvvəl Azərbaycanda balıq ovu
təsərrüfat əhəm iyyəti daşıyırdı.
Burada qaxac balıq, kosmetik piy və
texniki yapışqan istehsal edilirdi.
Bizim eranın VII əsrində Moisey
Kaqankatvasi qeyd edirdi ki, Kür iri və
xırda balıqlarla çox zəngindir.
Balıqçılar bu dövrdə ov hüququ əldə
etmək üçün vergi ödəməli idiləıv
Cavanşirin hakimiyyəti dövründə isə
hökm dar eh tira ja v 4 qiym ə|tli
hədiyyələrdən başqa,
əhalisi ilə birlikdə kəndle
olan çaylar da tələb edir
irdə Rebruk
___ larko Pdlo isi
balıq və başqa
məlumat ver
ikinci yarısında
ıKontarininin
lərac
«rm ı
əla qız!
nərə,
alıqları
г. XV-
səfıril
məlumat
- 1
lesıyı
bullasında nərə və
aşqa
ıal
ıcfjarın
qeyr
tini
Tnr, həm
ilanbalığının olduğunu
söyh nirdi
onu b
lanc
Xəzər dənizi Volqa, Ural, Kür,
Terek, Səfıdrud, Samur və Atrekin
aşağı axarları ilə birlikdə balıq
sturgeon catch was about 30,000 fish
per year.
Fishing in the Kura River began
about 3,000 years ago. According to
Herodotus's reports, as far back as the
Fifth Century B.C., there were people
living along the lower reaches of the
Araks River who ate raw fish and
dressed in sealskins. And the Greco-
Roman writer Claudius Elianus
(Second Century A.D.) reports the
existence of an enormous lake in the
land of the Caspians, who inhabited
the Kura region of Midia. He talks
about the enormous fish that live in
the Caspian Sea. So, 17 centuries ago
sturgeon fishing in Azerbaijan
was
a commercial nature. Dried fish, fat
for cosmetics, and glue for technical
purposes were produced веге.
the Sevent
iganjkatvat:
kx
is very
small. At that
tax for the rig
during ithe г
additionpo hon
Centujry A.D.rVloisei
notes!that the Kura
ich in fish, large and
ime, fishermen paid a
t to catch fish. And
e of Javanshir. in
rs and precious gifts,
iemanned at village with its
knd a riyer with its fish.
In the Thirteenth Century, Rubruk
jjti^xcellent salmon in the Kura,
and Marco Polo tells about the
abundance of salmon, sturgeon, and
other large fish in the Caspian. In the
second half of the Fifteenth Century,
the Venetian ambassador Ambrogio
Contarini reports that a great many
sturgeon and beluga are caught in the
62
BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xəzərin əsrarəngiz balıqları I BIODIVERSITY: Л m a z in g C a s p ia n F ish e s
təsərrüfatı üçün çox əhəmiyyətli su
hövzələridir. Cənubi Avropanın daxili
su hövzələrində ovlanan balıqların
30%-i bu bölgənin payına düşür. Xəzər
dünyada vətəgə əhəmiyyətli nərə
sürülərinin mühafizə olunduğu yeganə
su hövzəsidir. Dünyada nərə ovunun
90%-ni Xəzər verir.
Külmə, çəki, sıf kimi şirinsu
komplekslərində yaşayan qiymətli
balıq ehtiyatına görə Xəzər dənizi
şimali Asiya regionunda olan dig^
daxili su hövzələri arasında birinci yd
tutur. A m ^q X əzər dənizin|in
ixUo taun ası öl növ müxtəlifliyinə
növlərin sayına görə digər ş ı
hörzolərındən geri qalır. Əgər Azov
Qal
növlərin :
540«
göstərici
alma
faunanın kütləsi
I nin
l onur^
I hövzə
Bedir.
■tvro-
Aralıq dənizlərində’
ğun olaraq 79, 150 və
1, Xəzər dənizində bu
[balıqlarını n ə z ə rə |
jr. Xəzərdə ixtio-
avtoxonların kütləsi-
parətdir ki, bu da
llarda olduğu kimi
İxtiosenozunu təşkil
Hifliyinin kasıblığı
İnin cənub dənizlərindən
^ ə rq ə doğru getdigeə bütün flora və
fauna üçün səciyyəvi olub, ayrı-ayrı
növlərin sayının çoxluğu ilə kom
pensasiya olunur. Bu xüsusiyyət
ekosistemin o sahələri üçün xarak
terikdir ki, orada Xəzər biosenozunda
olduğu kimi, ayrı-ayrı fərdlərin və ya
xüsusi qrupların yaşayış mühiti, o biri
su hövzələrindəkindən xeyli fərqlən
sin. Buna görə də, Xəzərdə nərə və
başqa vətəgə əhəmiyyətli balıqların
ümumi sayı olduqca çox olub
milyonlarla ölçülür.
Baku Sea, and other fish cannot be
caught. At the same time, he describes
a seal and calls it a fish, and he also
points out the presence of lamprey in
the Caspian.
Along with the lower course of the
Volga, Ural, Kura, Terek, Sefi
Samur, and A trek Rivefs,
Caspian S eajg sn iniportant fishery
>ut 30% I f the total catc
from inlancl watew of S
: is taken here. The Cal
ly body of water in th
ill has to significant s
stqrgeon, the «commercial c
which here amounts ro 90%
world's total.
stocks oflvaluable freshwat
fish (roach, carplsander), the Caspi
Sea occupies finst place jfimorçŞnhe
inland bodies
northern
sia.
/ H ow ever, the species
cdW position o f the C asp ian 's
ichthyofauna is not outstanding in its
diversity, and it is noticeably inferior
to other inland seas in the number of
its fish species. While there are 79,
150, and 540 species of fish in the
Azov, Black, and Mediterranean
Seas, in the Caspian this index is
lower, not counting river species.
Like invertebrates, the greater part of
the Caspian Sea's ichthyofauna is
made up o f autochthons, which
determine the specific nature of the
ichthyocenosis in this body of water.
This pattern, i.e., a small number of
species, is typical of all of the flora and
fauna in the southern seas of Eurasia;
63