Biz öz məqsədlərinə nail olmaq üçün heç bir vasitədən çəkinməyən

BAKI. MART 1918-ci il. AZƏRBAYCAN QIRĞINLARI SƏNƏDLƏRDƏ

384

1919-cu ilin may ayının 8-də FTK üzvlüyündən azad edilmiş və Bakı Dairə 

Məhkəmə Prokurorunun müavini vəzifəsinə qayıtmışdır. 28 oktyabr 1919-

cu il tarixində Bakı şəhərində qarın yatalağı xəstəliyindən vəfat etmişdir.

33

Əsədullayev Əli Şəmsi oğlu – (1888 - ? ), Azərbaycan ordusunun zabiti, 

birinci müsəlman süvari polkunda yüzbaşı, azərbaycanlı neft sənayeçisi, 

milyonçu Şəmsi Əsədullayevin kiçik oğlu. Azərbaycan milyonçusu H.Z.Ta-

ğıyevin qızı Leyla xamımla evli idi. Mart hadisələri günlərində “Evelina” 

gəmisində tərksilah edilən zabit və əsgərlərin komandiri, bolşevik-erməni 

birləşmələrinə silahlı müqavimət göstərmişdir. Sovet hakimiyyətinin ilk 

illərində ailəsi ilə birgə mühacirət etmişdir. İkinci Dünya müharibəsi baş-

layarkən iki oğlu ilə birlikdə alman qoşunlarının tərkibində sovet ordusu-

na qarşı vuruşmuşdur. Hər üçü həlak olmuşdur.

34

İlk müsəlman süvari polku – ilk milli hərbi hissələrindən biri. Əv-

vəllər çar ordusunun birləşmələrindən birinin - “Qafqazın yerli müsəlman 

əhalisinin nümayəndələrindən təşkil edilmiş “Qafqaz yerli süvari diviziya-

sı”nın tərkibinə daxil idi.

35

Tatar Süvari Diviziyası – Azərbaycan Süvari Diviziyası nəzərdə tutu-

lur. Bax: İlk müsəlman süvari polku.

36

Məhəmməd Tağıyev – Məşhur milyonçu və xeyriyyəçi Hacı Zeyna-

labdin Tağıyevin oğlu nəzərdə tutulur. Lənkəranda, yeni yaradılan Azər-

baycan ordusunun sıralarında xidmət edirdi. Silahla ehtiyatsız davranışı 

nəticəsində həlak olmuşdur. Onun Bakıda keçirilən dəfninə gələn hərbi 

silahdaşlarının tərksilah edilməsi 1918-ci il mart hadisələrinin başlanması 

üçün bəhanə kimi istifadə edilmişdir.

37

Müsəlman Korpusu – Zaqafqaziya Komissarlığı dövründə təşkilinə başlan-

mış müsəlman hərbi birləşməsi. Yaradılması barədə dekret Zaqafqaziya Komis-

sarlığı tərəfindən 1917-ci il dekabrın 11-də verilmişdir. Əsasən, azərbaycanlılardan 

ibarət idi. Zabit heyətində ruslar əksəriyyət təşkil edirdi. General-leytenant Əlia-

ğa Şıxlinski korpusun komandiri təyin olunmuşdu. Azərbaycanlı zabitlər arasın-

da Həbib bəy Səlimov (AXC dövründə general-mayor rütbəsinədək yüksəlmişdir), 

Murad Gəray Tlexas, Süleyman bəy Əfəndiyev, Əmənulla Mirzə Qacar, həmçinin 

bir neçə generallar – general-leytenant Ə.Şıxlinski, general-mayor H.Talışınski 

və general-mayor Ağausubov var idi. 1917-ci ilin sonu -1918-ci ilin əvvəlində qə-

rargahı Tiflisdə yerləşirdi. 26 iyun 1918-ci il tarixində Müsəlman korpusunun 

əsasında Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin silahlı qüvvələri yaradılmışdır.

38

Lalayev Stepan Balabəyoviç – (1892-1919), Rus ordusunun keçmiş za-

biti (kornet), 1905-ci ildə Bakıda erməni-müsəlman toqquşmalarının fəal 

---

385

QEYDLƏR

iştirakçısı və təşkilatçısı, həmin toqquşmalarda öldürülmüş tanınmış daş-

naksakan və millətçi Balabəy Lalayevin oğlu. «Daşnaksütun» və Erməni 

Milli Şurasının üzvü. 1918-ci ildə mart-iyul aylarında Bakıda və Şamaxı-

da, sentyabr-noyabr aylarında Petrovskda müsəlman qırğınlarında silah-

lı erməni dəstələrinə rəhbərlik etmiş, yüzlərlə insanı, o cümlədən öz ta-

nışlarını, şəxsən, xüsusi qəddarlıqla öldürmüş, doğramış, öz qurbanlarına 

görünməmiş zülmlər vermişdir. Şamaxıda törətdiyi dəhşətli cinayətlərinə 

görə bolşeviklərin Fövqəladə Hərbi-İstintaq Komissiyası tərəfindən həbs 

olunmuş, lakin S.Şaumyanın şəxsi göstərişi ilə dərhal azad edilmişdir. 

1918-ci ilin sonunda Bakıda Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının təqdimatı 

əsasında ingilislərin Müttəfiq qoşunları tərəfindən yenidən həbs edilərək 

Azərbaycan Cümhuriyyətinin istintaq-məhkəmə orqanlarına təhvil veril-

mişdir. 1919-cu il noyabr ayının sonunda Gəncə həbsxanasında ölmüşdür.

39

Nikolayevski kilsəsi nəzərdə tutulur. 1858-ci ildə İçərişəhərdə - Qala-

da, qala qapılarının qarşısında tikilmiş, 1920-ci illərin sonlarında dinə qarşı 

kampaniya gedişində Sovet hökuməti tərəfindən sökülmüşdür.

40

“Kaspi”- ictimai-siyasi, ədəbi qəzet, 1881-1919-cu illərdə Bakıda rus 

dilində nəşr olunmuşdur, əvvəlcə ayda 2 dəfə, 1881-ci ilin iyulundan həftə-

də 3 dəfə, 1884-cü ildən isə gündəlik çıxmışdır. Müxtəlif vaxtlarda qəzetin 

redaktorları və naşirləri V.Kuzmin, V.Liçkus-Xomutov, A.Vaynberq, Ə.M.b.

Topçubaşov, H.b.Məlikov(Zərdabi), Ə.b.Hüseynzadə və b. olmuşlar. Ticarət 

- sənaye burjuaziyasının maraqlarını əks etdirirdi. 1897-ci ildə H.Z.Tağıyev 

qəzeti almış və qəzetin redaktorluğunu Ə. M.b.Topçubaşova həvalə etmişdir. 

XIX əsrin 90-cı illərindən etibarən qəzetin istiqaməti getdikcə milli çalar-

lar almış, milli maraqların birliyi ideyası tərənnüm edilmişdir. Azərbaycan 

ziyalılarının görkəmli nümayəndələri H.b.Məlikov(Zərdabi), F.b.Köçərli, M.

Mahmudbəyov, Ə.Ağayev(Ağaoğlu), M.Şahtaxtinski, C.Məmmədquluzadə 

və b. qəzetlə yaxından əməkdaşlıq etmişlər. 1905-1907-ci illərdə Ermənis-

tan-Azərbaycan qarşıdurması zamanı qəzet baş vermiş hadisələrin mahiy-

yətini açıqlamış, təkzibolunmaz faktlar əsasında erməni ideoloqlarının ya-

lan, təxribatçı təbliğatını ifşa etmiş, yalnız Qafqazın deyil, bütün Rusiyanın 

rusdilli cəmiyyətinə əsl həqiqəti çatdırmışdır. Bunun nəticəsi olaraq bəzi 

erməni müəlliflər “Kaspi” vasitəsi ilə üzrxahlıq etmək məcburiyyətində 

qalmışlar. 1917-1918-ci ilin yanvarında qəzet Sovet hakimiyyətinə və bolşe-

vik partiyasına qarşı çıxmışdır. 1918-ci il Bakıda mart hadisələri zamanı 

Nikolayevskaya küçəsində (İstiqlaliyyət) “Kaspi” qəzetinin redaksiyasının 

və mətbəəsinin yerləşdiyi, həmçinin “Müsavat” partiyasının rəsmi orqanı 

---