Болалар боғчасида миқдор ва сон тасаввурларини таркиб топтириш
Yüklə 2,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 2-savolning bayoni :
Matematik tushunchalami rivojlantirishda to‘g‘ri ko'nikmalar hosil qilishga katta e’tibor berish davom etadi. Pedagog (tarbiyachi) bolalarning narsalarni qanday yonma-yon qo‘yayotganlarini kuzatib boradi va ularning xatolarini ko‘rsatish bilan birga, bu xatolarning sababini tushuntirib ham beradi. Ustiga qo‘yish usuli o‘rgatilayotgan vaqtdagidek ish davomida bolalarga o‘z harakatlarini tushuntirib berishlari taklif qilinadi: «Sen nima qilyapsan? Doira- chalarni qanday yonma-yon qo‘yyapsan?» va hokazolar. Topshiriqni bajarib bo’lganlaridan keyin ulardan nima ish qilganliklari va qanday qilganliklari, nechta narsani yonma-yon qo‘yganliklari haqida gapirib berishlari so‘raladi: «Menda qancha o‘yinchoq bo‘lsa, men shuncha qo‘ziqorinchani qo‘ydim. Men har bir o‘yinchoq tagiga qo‘ziqorincha qo‘ydim». Harakatni tushuntirish bilan birga olib borish va uning natijasini bayon qilish — bolalarning ham harakat usulini, ham shu harakat yordamida o‘rnatiladigan miqdoriy nisbatlarni anglab olishlarining zarur shartidir. Ular narsalarning miqdoriy tengligini belgilash uchun «qancha bo‘lsa, shuncha» iborasidan foydalanishni o‘rganadilar. Taxminan ikkinchi mashg‘ulotdan so‘ng pedagog (tarbiyachi) «baravar» so‘zini qo‘llay boshlaydi. Kichkintoylar har ikkala iborani (tushun- chani) sekin-asta o‘zlashtirib oladilar. Narsalarning ikki yig‘indisini taqqoslash yuzasidan beriladigan xilma-xil topshiriqlar «baravar», «qancha bo‘lsa, shuncha», «ко‘р», «каm» nisbatlarining ma’nosini tushuntirishga imkon beradi. Bolalar narsalarni birining ustiga ikkinchisini qo'yish yoki yonma-yon qo‘yish yoii bilan bir-biriga solishtirib ko‘rib, bu predmetlar baravar yoki baravar emasligini, qaysi narsalar ko‘p (kam) ekanligini aniqlaydilar. Havo rang doirachalar kammi (ko‘pmi) yoki qizil doirachalarmi? Bolalarga stullar yetarmikan? Qiz bolalarga olmalar yetarlimi? va hokazolar. 2-5 narsalardan iborat narsa yig‘indilari taqqoslab ko‘riladi, chunki bolalarda miqdoriy tarkib jihatidan turlicha bo‘lgan guruhlarni idrok etish tajribasini orttirib borish muhim ahamiyatga ega. Bir xil yoki har xil miqdordagi narsalari bo‘lgan guruhlarni bir-biriga taqqoslash mashqlari galma-gal bajariladi, bunda shunday guruhlar taqqoslanadiki, ularning birida ikkinchisiga 48 qaraganda bir narsa ortiq (kam) bo‘ladi (2 va 3; 3 va 3; 3 va 4; 4 va 4; 4 va 5 va hokazo). Bu miqdoriy nisbatlarning farqini bilish ko‘nikmasini o‘stirishga yordam beradi. Narsalaming teng yoki teng emasligini, qaysi narsalar ko‘p (kam) ekanligini bilish uchun bir narsa ustiga ikkinchisini yoki bir narsa yoniga ikkinchisini qo‘yish, ularni juftlash kerak, deb doimo ta’kidlab turiladi. Bolalar narsalarni o‘ng qo‘l bilan olishga, ularni chapdan o‘ngga tomon harakatlanib bir qator qilib terishga, narsani narsa bilan aniq taqqoslashga, ular orasidagi masofani qat’iy hisobga olishga o‘rgatiladi. — «Ortiq», «kam», «teng» nisbatlari predmetlami bir-biriga taqqoslab aniqlanadi. «Pedagog (tarbiyachi) bolalarga birma-bir savollar berib, ularni qaysi narsalar ko‘p va qaysilari kam ekanligini ko‘rsatishga, har ikkala guruhdagilar nomini aytishga, taxminan quyidagicha javob berishga undaydi: «Qizil rang doirachalar havo rang doirachalarga qaraganda ko‘p», «Havo rang doirachalar qizil rang doirachalarga nisbatan kam», «Havo rang doirachalar qancha bo‘lsa, qizil doirachalar ham shuncha». Birida ikkinchisidagiga qaraganda bitta ortiq narsa bolgan yig‘indilar birinchi marta taqqoslanayotganda, ular tengmi va qaysilari ko‘p, degan savollarga kichkintoylarning ko‘pchiligi «ular teng» deb javob beradi. Bunga sabab shuki, oldingi mashg‘ulotlarda miqdor jihatidan teng narsalar yig‘indilarigina taqqoslanilgan edi; ilgari o‘zlashtirilgan tasavvurlar yangi vaziyatni idrok etishga ta’sir ko‘rsatadi. U juftlab qo‘yilgan narsalarni navbatma-navbat (qo‘li bilan) ko‘rsatadi, ortiqcha narsa ustida to‘xtalib tushuntiradi: «Bitta quyoncha ortiqcha, demak ular olmaxonchalarga qaraganda ko‘p. Bitta olmaxoncha yetishmaydi, demak ular quyonchalarga qaraganda kam». Kichkintoylarga ortiqcha narsa qayerdaligini yoki qayerda bitta narsa yetishmasligini ko‘rsatib berish taklif qilinadi. Bolalar narsalaming rangi, shakli yoki hajmiga qarab taqqos- laydilar va guruhlarga ajratadilar, turli guruhlardagi narsalar sonini solishtirib ko‘radilar. Ular yig‘indidagi hamma narsalar uchun umumiy boigan belgilarni ham, undagi narsalaming faqat bir qismi uchungina umumiy boigan belgilarni ham aytib beradilar. Guruhni qismlarga ajratib, bolalar ular o‘rtasidagi miqdoriy munosabatlarni bilib oladilar. «Doirachalar ko‘p, katta doirachalar ham, kichik doiralar ham bor. Katta doirachalar kam, kichkinalari esa ko‘p». Tarbiyachi ayni bir xil narsalar o‘rtasidagi miqdor nisbatlarni muntazam ravishda o‘zgartirib turadi. Masalan, havo rang kvadratlar qancha bo‘Isa, qizil rang kvadratlar shuncha bo‘lishi ham mumkin. Oldingi ikki mashg‘ulotda bolalar nar- salarning faqat sifat belgilarini aytadilar. («Havo rang kubiklar ko‘p, sariq rang kubiklar esa kam»). Kichkintoylar yuqorida va pastda joylashgan katta, kichik har xil turdagi narsalarning ko‘p, kam va teng bo‘lishi mumkinligini ko‘radilar. Ular shu asosda miqdor narsalarning joylashuviga, hajmiga va boshqa xususiyat- lariga bog‘liq emasligini keyinchalik tushunib oladilar. Bolalarga narsalar o‘rtasidagi miqdoriy munosabatlaming o‘zgarishini ku- zatib borishgina emas, balki shunday o‘zgarishlarni amalga oshirish ham o‘rgatiladi: «Hammaga o‘yinchoqlar yetadimi?, Yana nechta o‘yinchoq olib kelish kerak?», «Bitta», «Shunday qilginki, 49 kurakchalar chelakchalarga qaraganda ko‘p (kam, qancha bo‘lsa shuncha) bo‘lsin» va hokazo. Bolalar o‘zlashtirib olgan usullami tatbiq qila olishga o‘rgatish muhim ahamiyatga ega. Bunga quyi- dagi o‘yin mashqlari imkon beradi: bolalar muayyan miqdordagi bir xil narsalar (qo‘g‘irchoqlarga, ayiqchalar)ga o‘shancha boshqa narsalar (likopchalar, piyolachalar, qoshiqchalar va boshqalar)ni tanlaydilar . Yüklə 2,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|