BöLÜM. 1918-1939-cü illərdə beynəlxalq münasibətlər
Yüklə 2,54 Kb. Pdf görüntüsü
|
ABŞ döyüşən ölkələrə silah və sursat sata, limanları və gəmiləri icarəyə verilə bilməzdi. Amerikan gəmilərində silah satılması qadağan edildi. Embarqonu pozanlar ya 10 min dollar cərimə olunmalı, ya 5 il müddətinə həbs olunmalı, ya da bu cəza tədbirlərinin hər ikisi eyni vaxtda həyata keçirilməli idi. Qanuna görə ölkədə silah istehsalı və ticarəti üzərinə qeydiyyat və lisenziya tətbiq edildi. 1936-cı ilin fevral ayında Bitərəflik haqqında qanunun vaxtı uzadılaraq daha da ciddiləşdirildi. Qanun dövrün beynəlxalq şəraitini nəzərə alırdı. 1937-ci ilin yazında Bitərəflik haqqında qanunun fəaliyyət müddəti yenidən uzadıldı. Yeni qanun may ayının 1-də qüvvəyə mindi. Bu qanun əsasən əvvəlkilərin müddəalarını təkrarlasa da daha sərt idi. ABŞ döyüşən ölkələrə silah sata və kredit verə bilməzdi. Amerikanlara həmin ölkələrin gəmilərində üzmək qadağan edildi. Bundan sonra ABŞ xarici siyasətində təcridçilərlə beynəlmiləlçilər arasındakı münasibətlər daha da kəskinləşdi. Bu zaman ABŞ-ın maraqlarına cavab verən sakitləşdirmə və bitərəflik siyasəti Avropada vəziyyətin nəzarətdən çıxmasına da təsir yaradırdı. İtaliya, Almaniya və Yaponiya tərəfindən Həbəşistan, İspaniya və Çinin təcavüzə məruz qaldığı, daxili işlərinə qarışıldığı bir vaxtda ABŞ-ın bitərəflik siyasəti təcavüzkar ölkələrin mənafelərinə uyğun idi. Təcavüzkarlar özlərini sərbəst aparır, cəzasız qalacaqlarına ümid edirdilər. ABŞ hökuməti Almaniyada nasional-sosializmin hakimiyyət başına gəlməsində və Münhen sövdələnməsinə münasibətdə də öz bitərəfliyini nümayiş etdirdi. Bununla belə, ABŞ Yaponiyanın Asiyadakı işğallarını tanımadı. 1937-ci ildə Yaponiya Çinə təcavüz etdikdə ABŞ faktiki olaraq təcridçilik siyasətindən əl çəkərək ona qarşı çıxdı. Ruzvelt hökuməti Latın Amerikası ölkələrinə münasibətdə əvvəlki illərdə yeridilən siyasətdən imtina etdi. 1933-cü ilin mart ayında Ruzvelt Latın Amerikası ölkələrinə münasibətdə ABŞ-ın Mehriban qonşuluq siyasətini elan etdi. Mehriban qonşuluq siyasəti aşağıdakı prinsiplər əsasında həyata keçirilməli idi: ABŞ Latın 198 Amerikası ölkələrinin daxili işlərinə qarışmamalı; qarşılıqlı fayda və dövlətlərin bərabərliyi əsasında ticarət müqavilələri bağlamalı; bu ölkələrə texniki yardım göstərməli idi. Mehriban qonşuluq siyasətinin başlıca məqsədi Amerika döv- lətlərarası sistemini möhkəmləndinnək və Latın Amerikası ölkələrinə Almaniyanın nüfuz etməsinin qarşısını almaq idi. Bu siyasət Amerika qitəsi ölkələrinin mənafelərini ikitərəfli və ümumi səylərlə qorumağa yönəlmişdi. 1933-cü ilin dekabr ayında Montevideoda (Uruqvay) keçirilən Panamerika konfransında iştirak edən ABŞ dövlət katibi K.Hell Mehriban qonşuluq siyasətini bir daha təsdiq etdi. Konfransda qitə dövlətlərinin daxili və beynəlxalq işlərinə başqa ölkənin qarışmasını qadağan edən bəyannamə qəbul olundu. 20 ildən artıq Kuba və Haitidə saxlanılan amerikan orduları 1934-cü ildə geri çağırıldı. Kuba ilə ticarəti məhdudlaşdıran Platt düzəlişi ləğv edildi. ABŞ Latın Amerikası ölkələri ilə yeni ticarət sazişləri bağladı. Qısa müddətdə 11 ticarət müqaviləsi imzalandı. Həmin ölkələrə kapital ixracı artdı. 1934-35-ci illərdə ABŞ idxal-ixrac bankı Latın Amerikasının 18 ölkəsinə 500 mln. dollar istiqraz verdi. 1936-cı ilin dekabrında Buenos-Ayresdə (Argentina) keçirilən Panamerika konfransında bu ölkələrin ümumi siyasətinin mexanizmləri işlənib hazırlandı. Ruzveltin şəxsən iştirak etdiyi həmin konfrans Mehriban qonşuluq siyasətinin çoxtərəfli əsasda qəbul edilməsində mühüm rol oynadı. Amerikan diplomatiyası Mehriban qonşuluq siyasətini 1938-ci il dekabrın 9-27-də Limada (Peru) keçirilən Panamerika konfransında bir daha möhkəmləndirdi. Qəbul edilən Lima bəyannaməsində dövlətlər qitə həmrəyliyi, xarici müdaxilədən birgə qorunmaq məqsədilə səyləri birləşdimıək barədə razılığa gəldilər. Beləliklə, qərb yarımkürəsi ölkələrinin birliyi ideyası həyata keçirildi. ABŞ xarici siyasətinin mühüm istiqamətlərindən biri SSRİ ilə münasibətlər idi. Ruzvelt hökuməti SSRİ ilə münasibətlərin qurulmasından ötrü təşəbbüs etdi. 1933-cü il noyabrın 16-da iki ölkə 199 arasında diplomatik münasibətlər yaradıldı. Diplomatik münasibətlərin bərpa edilməsindən sonra SSRİ-nin ABŞ-dakı ilk səfiri A.A. Troyanovski, ABŞ-ın SSRİ-dəki ilk səfiri isə V.K.Bullit oldu. Sovet-Amerika münasibətlərinin qurulmasına siyasi realizm və Uzaq Şərqdə SSRİ və ABŞ-ın rəqibi olan Yaponiyanın təcavüzkarlıq hərəkətlərinin genişlənməsi də müəyyən təsir göstərdi. Diplomatik münasibətlər qurulduqdan sonra çar Rusiyasının və müvəqqəti hökumətin ABŞ-dan aldıqları borclar məsələsi də müzakirə edildi. Borcun məbləği 75 mln. dollardan 150 mln. dolla- radək müəyyənləşdirildi. 1934-cü ilin avqust ayında Moskvada keçirilən danışıqlarda ABŞ tərəfi borcların ödənilməsini təkid etdi. Sovet nümayəndə heyəti borcları qaytarmaq üçün amerikan istiqrazları əvəzinə uzunmüddətli kreditə razı olduğunu bildirdi. Amerikanlar ticarət üçün əmtəə kreditinin verilməsi təklifini irəli sürdülər. Sovet hökuməti bununla razılaşmadıqda 1935-ci ilin yanvar ayında ABŞ Dövlət Departamenti rəsmi şəkildə maliyyə- iqtisadi məsələlər üzrə sovet-amerikan danışıqlarının dayandırıldığını bildirdi. Bunun ardınca ABŞ-ın Moskvadakı baş konsulluğu bağlandı. Səfirliyin ştatı ixtisar edildi. Borclar məsələsi sonrakı illərdə ikitərəfli münasibətlərdə müzakirə olundu. Bütün bunlara baxmayaraq, ticarət sahəsində əməkdaşlıqda bəzi irəliləyişlər əldə edildi. 1935-ci il iyulun 13-də iki ölkə arasında ticarət sazişi imzalandı. 1937-ci ildə isə həmin sazişin fəaliyyət müddəti uzadıldı. Bundan sonra sovet xarici ticarətində ABŞ-ın xüsusi çəkisi 7%-ə qalxdı. Digər sahələrdə də əlaqələr tədricən genişləndi. İki ölkə arasında elmi və mədəni sahələrdə əməkdaşlıq inkişaf etdirildi. 200 Yüklə 2,54 Kb. Dostları ilə paylaş:
|