61
qədər çəkdi və heç nəyə nail olmadı. Yekaterinanın komissiyaya Təlimatı
Konstitusiya layihəsindən və qanunlar məcəlləsindən ibarət idi. Bu, Fransada
ictimaiyyət üçün çox liberal
hesab edilə bilərdi, Rusiyada isə ölü yazı kimi qaldı.
İslahat barədə öz cəhdlərinin uğursuzluğunu görən Yekaterina öz siyasətini
dəyişmək üçün Türkiyə ilə müharibə bəhanəsindən yapışdı. Böyük Pyotrun
hökmranlığı dövründən Osmanlı imperiyası Rusiyanın ənənəvi düşməni idi.
Yekaterinanın təbəələrində müharibə qızğın vətənpərvərlik hissləri alovlandırırdı.
İlk hərbi qələbə də onu sevindirməyə bilməzdi. 1770-ci ildə qraf
A.Q.Orlovun komandanlıq etdiyi rus donanması Qərbi Anatoliya sahilinə
yaxınlıqdakı Çesmen buxtasına (Xios adası yanında) türk donanmasını darmadağın
etdi.
Çesmendəki qələbə imperatriçaya hərbi şərəf gətirsə də, Türkiyə hələ də
məğlub olmamışdı və vuruşmaqda davam edirdi. Bu nöqteyi-nəzərdən Rusiya
əvvəlcədən düşünülməmiş çətinliklərlə üzləşdi.
Birincisi, Moskvada dəhşətli taun xəstəliyi yayıldı. Müharibənin gətirdiyi
çətinliklərlə yanaşı, həm də özündən bir bədgümanlıq və kütləvi təşviqat ab-havası
yaratdı. İmperator III Pyotru öldürdüklərini iddia edən Don kazaklarının Rusiyada
1917-ci il inqilabına qədər olan tarixdə ən böyük üsyanı baş verdi. Ural regionunda
başlanan hərəkat tezliklə geniş cənubi-şərq əyalətlərinə yayıldı və 1774-cü ilin
iyununda Puqaçovun kazak qoşunları Moskvaya hücum etməyə hazırlaşırdı. Bu
nöqteyi-nəzərdən Türkiyə ilə müharibə Rusiyanın qələbəsi ilə başa çatdı və
Yekaterina öz zədə almış qoşunlarını üsyanı yatırmağa göndərdi. Məğlub olan və
əsir götürülən Puqaçov 1775-ci ilə edam edildi. Terror və xaos isə tezliklə
unudulmadı. Yekaterina bu vaxt başa düşdü ki, xalqa yazığı gəlməkdənsə, xalqın
hakimiyyətdən daha çox qorxması yaxşıdır, onları azad etməkdənsə, o, təbəələrinin
qandallarını bərkitməlidir.
Hakimiyyətə yüksəlməmişdən əvvəl Yekaterina təhkimçiləri azad etməyi
planlaşdırırdı, iqtisadiyyatın, kənd təsərrüfatının isə 95 faizi onlara əsaslanırdı.
Təhkimçi öz ağasının mülkiyyəti idi, kübarların taleyi onların sahib olduğu
torpaqla deyil, “canla” müəyyən olunurdu. Hakimiyyətin reallığı ilə ziddiyyət
yarandıqda Yekaterina
tezliklə gördü ki, təhkimçilərin azad olması heç vaxt onların
sahibləri tərəfindən dözümlülüklə qarşılanmayacaqdır, axı onlar dəstək üçün bu
sahiblərdən asılı idilər. Kim ölkəni qaydasızlıq şəraitinə atsa, kömək adlanan şeyi
bir dəfəlik itirəcəkdir. Yekaterina çətinlik hiss etmədən özünü qaçılmaz şərlə
barışdırdı, öz diqqətini mütəşəkkil və möhkəmlənən sistemə verdi. Bu sistemi o,
qeyri-bəşərililiyinə görə məhkum edirdi. O, ukraynalılar üzərinə də təhkimçilik
qoydu, həmin vaxta qədər onlar azad idilər. Tac torpaqları adlanan torpaqları öz
favoritləri və nazirləri arasında böldü. O, müəyyən dərəcədə muxtariyyətdən
istifadə edən çox sayda kəndlilərin vəziyyətini ağırlaşdırdı.
Onun hökmranlığının sonunda Rusiyada az sayda azad kəndli var idi,
təhkimçi kəndlilərin üzərindəki daha ardıcıl nəzarət hesabına onların vəziyyəti
Yekaterinanın idarəçiliyinə qədər olan dövrə nisbətən daha pis idi.
Rusiya əhalisinin 95 faizi Yekaterina hökmranlığının nailiyyətlərindən
birbaşa heç bir vəchlə fayda götürmədi. Çox hallarda onların məcburi əməyi