Bu cild üçün orijinal mətni 1981-ci ildə Robert L. MakKan yazmışdır. O, elə

AMERİKA İQTİSADİYYATININ ƏSAS CƏHƏTLƏRİ
 
Daha əsaslı şəkildə federal defısit ona görə artırdı ki, federal xərclər 
ümumi milli məhsulun (GNP) bir payı kimi 1960-cı illərdən 
əhəmiyyətli dərəcədə artmışdı, halbuki illik federal gəlir (ilk növbədə 
vergiqoyma) ümumi milli məhsulun bir payı kimi az artmışdı. 1960-cı 
illərdə federal xərc ümumi milli məhsulun 19 faizindən 1990-cı ildə 
23,2 faizə qalxdı; illik federal gəlir də artmışdı, lakin bu artım çox az idi 
- 1960-cı illərdə ümumi milli gəlir 18,2 faizdən 1990-cı ildə 19,1 faizə 
qədər artmışdı. 
Lakin müharibədən sonrakı Birləşmiş Ştatlar hökumət xərcinin hər 
birinin öz qəlibi var. Təkliflərin azaldığı dövrdə federal hökumət büdcə 
defısitindən iqtisadiyyatı stimullaşdırmaq üçün istifadə edir. Elə ki, 
iqtisadiyyat genişlənmək imkanı əldə edir, bunun nəticəsində, zaman 
keçdikcə, federal büdcə ya tarazlaşır, ya da tarazlaşmış olmalıdır. 
Bununla belə, 1980-ci illərdə və 1990-cı illərin əvvəllərində 
iqtisadiyyatın bərpa edildiyi dövrlərdə federal hökumət əsas büdcə 
defisitlərini istiqamətləndirməkdə davam edirdi. 
Bir çox iqtisadiyyatçılar və siyasi xadimlər bunu əsasən ölkə 
ehtiyatının aşağı düşməsi və ya istehlakm artması ilə izah edirdilər. 
Daxili xüsusi əmanətlər qeyri-adi federal defısitlərin və iri 
investisiyanın sün’i canlanmasının hər ikisini maliyyələşdirmək üçün 
kifayət etmirdi. Xaricdən kapital axınından Birləşmiş Ştatlar qənaətləri 
ilə investisiya səviyyələri arasındakı boşluğu doldurmağa kömək üçün 
istifadə edilirdi. 
1980-ci illərdə federal büdcə defısitinin zəifləməsi ilə bağlı olaraq. 
Konqresin narahatçılığı Qram-Rudman-Holinqs defısitazaltma adlı 
qanunu qəbul etməyə səbəb oldu. Bu qanunun 1993-cü il büdcəsinin 
balanslaşdırılması üçün illik defısitdə qiymətlərin aram-aram aşağ 
salınmasına səlahiyyəti var idi. Bu qanun səlahiyyət verirdi ki, federal 
büdcə defısitini 1986-cı ildə olan ən yüksək 221 milyard dollardan 
kəsərək, 1987-ci ildəki 149 milyard dollara endirsin. 
Belə gələ bilər ki, verginin artırılması federal xərci ödəmək və bu 
yolla da əmanət-investisiya qeyri sabitliyinin arxasında duran 
əmanətlərdən xərcləri azaltmaq olar. Lakin administrasiya və 
Konqresin bir sıra siyasi xadimləri qorxurdular ki, vergilərin 
135
 

---

VII HISSO: PUL VƏ MALİYYƏ SİYASƏTİ
 
artırılması  və  vergi  islahatının  ləğvi  işə,  investisiyaya  və 
istehsalata həvəsi zəiflədə bilər, bu da gələcək iqtisadi yüksəlişə 
mənfi  tə’sir  göstərə  bilər.  Bundan  əlavə,  vergilərin  artırılması 
1960-cı ildən 1980-ci ilə qədər olan müddət ərzində baş vermiş 
hal kimi, federal büdcə defısitinin azaldilması üçün qeyri-kafı də 
ola bilər. 
1990-cı illərin əvvəllərində federal büdcə defısiti bir sıra 
səbəblər üzündən yenə də artmaqda davam edirdi. Demək olar, tam 
aydın oldu ki, Qram-Rudman-Holinqs planlarının həyata keçirilməsi 
federal xərclərin kütləvi şəkildə ixtisar edilməsini tələb etmədən 
mümkün ola bilməzdi. Federal xərcin ixtisarı isə bir sıra vacib 
proqramın azaldılması və ya ləğv olunması və, güman ki, 
iqtisadiyyatı təklifin ciddi şəkildə azalması ilə üz-üzə gətirə bilərdi. 
Bunun qarşısını almaq üçün Konqres və Buş administrasiyası 
1990-cı ildə Ümumi Büdcələri Barışdırma Aktını qəbul etməyə 
razılıq verdi. Bu, ən varlı vergi verənlərə qoyulan maksimum gəlir 
vergisi normasını 31 faizə qədər qaldırdı (üç gəlir vergisi ixtisarı 
yaradaraq), cürbəcür başqa vergilər qoydu və hökumət xərci üçün 
«ayağmı yorğanına görə uzat» prinsipinə əsaslanan yeni ciddi bir 
arayış kitabçası hazırladı (beləliklə, hər bir yeni xərc yeni gəliri 
ödəməyə və ya xərcin azaldılmasına uyğun olmalı idi). Qanunun 
məqsədi büdcə defısitini, kobud şəkildə deyilsə, 500 milyard dollar 
kəsməkdir (bu o nisbətdə götürülür ki, əks halda beşillik müddətdə 
ola bilər), qanun defısiti ümumi milli məhsulun (GNP) beş faizindən 
iki faizinə qədər azaltmalı idi. 
Lakin Birləşmiş Ştatlarda vergi siyasətinə gəldikdə heç bir şey 
müəyyən deyil, 1990-cı illərdə Buş administrasiyası uzunmüddətli 
kapital gəliri normasını azaltmaq üçün əl-qol açdı. Administrasiya 
sübuta çalışırdı ki, bu proses xərci səliqəyə salmaq, kapitalın 
qiymətini aşağı salmaq və investisiyanı da təqdir etmək yolu ilə 
iqtisadi yüksəlişin canlanmasına səbəb olacaq. İqtisadiyyat 
haqqında pis bir əhval-ruhiyyə ilə orta sinfə mənsub amerikalılann 
vergi normasının aşağı salınması tərəfdarlannm səsi yenə də eşidilir. 
136 

---

 
Aşağıda, ata öz uşaqları ilə Nyu-York Siti kino evinin bayır tərəfində, təqribən 1900-cü ildə.
 
Növbəti səhifədə, Miki Maus, yə'qin ki, Birləşmiş Ştatlar əyləncə sənayesinin 
mücəssəməsi kimi, Kaliforniyanın Anahaym şəhərində orijinal Disneylənd şənlik parkından 
(əsrin yığıncağı küçəsindən) əl edir. 
 
AMERIKA 
İQTİSADİYYATININ
 
ƏSAS 
CƏHƏTLƏRİ 
İQTİSADİ,
 
ÇEVRİ
L
 
-İŞ
 
^ ŞƏKİLLƏR BÖLÜMÜ
 
 --------------- 
O
------------------------------- 
 
Birləşmiş Ştatlar iqtisadiyyatında son illərdə baş vemıiş ən 
müdrik dəyişikliklərdən biri mal istehsalım xidmətlər 
göstərilməsi ilə əvəz etməkdir. Xidmət sahəsi başqa 
məsələlərlə yanaşı, reklam və e’lanları, bank işlərini, 
məsləhətverməni, mə’lumatların işlənilməsini, əyləncələri, 
idarəetməni, sığortanı əhatə edir. Bundan başqa, xidmətlər və 
istehsalat bir-biri ilə getdikcə möhkəm bağlanır: məsələn, 
kompüter satıldıqdan sonra ona xidmətlə və onun istismarı ilə 
bağlı müqavilə bağlananda, yaxud neft məhsulu qaz 
stansiyaları üçün satış nöqtələri yaradanda. Əlavə olaraq, bir 
çox əsas sahələr süquta uğradığı və ya tədricən yavaş-yavaş 
yüksəldiyi halda, başqa 3diksək texnologiya sənayesi sahələri - 
yüksək axtarış əmsalı və inkişaf tələb etdiyi üçün - azalmışdır. 

---