Buxoro davlat pedagogika instituti jismoniy madaniyat fakulteti jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi kafedrasi

Harakatli o‘yinlarning turlari :Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarga mo‘ljallangan o‘yinlarni quyidagi turlari mavjud:
-Qoidali harakatli o‘yinlar.
-mazmunli o‘yinlar;
-mazmunsiz o‘yinlar.
-Sport o‘yinlari.

Mazmunli harakatli o‘yinlar hayotiy va afsonaviy epizodlarni shartli shaklda aks ettiradi. Bolalarni ijodiy amalga oshiriladigan o‘yin obrazlari jalb yetadi. («va avtomobil», «Bo‘ri va g‘ozlar», «Maymunlar va ovchilar»…).

Mazmunsiz harakatli o‘yinlar. Bolalar uchun qiziqarli bo‘lgan, tushunarli bo‘lgan maksadga erishishda ularga yordam beruvchi harakatli o‘yin topshiriqlardan iboratdir. Ular ham o‘z navbatida yugurib o‘tish, quvlashmachoq tipidagi o‘yinlar; musobaqa elementlari mavjud o‘yinlar («Kimning zvenosi tezroq saflanadi», «Kim o‘z bayroqchasiga tezroq etib bora oladi…); murakkab bo‘lmagan o‘yin-estefetalar («Kim to‘pni tezroq uzatadi»), buyumlar (to‘plar, c hambaraklar, arg‘imchoqlar, kegmilar) bilan bajariladigan o‘yinlar, harakat mazmuniga ko‘ra farqlanadigan o‘yinlar (yugurish, sakrash, uloqtirish…). Shuningdek, kichik yoshli bolalarga mo‘ljallangan o‘yin ertaklar («Chapak-chapak», «Shoxli echki»…) ham mavjud.
Sport o‘yinlari-bularga voleybol, basketbol, badminton, stol tennisi, futbol, xokkey kiradi. Sport o‘yinlarida eng avvalo maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarning yosh xususiyatlari hisobga olinadi, shuning uchun faqat ularbop sodda, biroq harakat texnikasi qoidalari, o‘yinni tashkil etishning haqiqiy elementlari tanlanadi. Shu tufayli o‘yin omillari katta kishilarda bo‘lganidek jismoniy va asabiy zo‘rikish uyg‘otmaydi. Ayni paytda ular maqsadga intilganlik, o‘rtoqlik va ma’suliyat hissini va sportga muhabbatini tarbiyalaydi. Bolalar bog‘chalarining katta va maktabgacha tayyorlov guruhlarida sport o‘yinlarini o‘tkazish mumkindir. Ularda bolalar musobaqasi, o‘yin estafetasi elementlari mavjud. Sport uyinlari xarakatli o‘yinlarni uyushgan holda o‘ynaydigan va harakatli o‘yinni mustaqil tashkil yetadigan bo‘lganda asta-sekin joriy etiladi. Sport o‘yinlari harakatli o‘yinlardagidan ko‘proq o‘zini tuta bilishini, uyushqoqlikni, kuzatuvchanlik muayyan harakat texnikasini, harakatining tezkor reaksiyasini egallashni talab qiladi. Agar harakatli o‘yinlarda bolalar ijodiy tashabbus ko‘rsatgan xolda turli harakatlardan foydalansalar, sport o‘yinlarida harakatlarni bir qadar chegaralanganligi kuzatiladi, bu mazkur o‘yinning o‘ziga xos xususiyati va xarakat faoliyati texnikasining aniqligi bilan belgilanadi. Sport o‘yinlarida qatnashuvchilar soni aniq belgilangan, ularning vazifalari taqsimlangan, o‘yin muddati vaqti chegaralangan bo‘ladi. O‘yinlarni o‘tkazish shartlari maxsus tayyorlangan joyni, belgilangan maydonchani, tegishli jihoz va inventarlarni talab qiladi. Bolalarning sport o‘yinlarini (basketbol, voleybol, tennis) o‘ynashi uchun ular to‘pni erkin egallash ko‘nikmasiga ega bo‘lishlari muhimdir. To‘p bilan harakat qilish, tutib olish, fazoda to‘g‘ri mo‘ljal olish kabi zarur malakalarni rivojlantiradi.Harakatli o‘yinlarni har bir yosh guruh uchun tanlashda ularni murakkablashib borishini hisobga olishi lozim. Harakatli o‘yinlar bolalarda mushak zo‘riqishi: kuchli, o‘rtacha, sust xarakatchanlik darajasiga qarab bo‘linadi. Harakatli o‘yin turlari o‘z ichiga asosiy, saflanish va umumrivojlantiruvchi mashqlarni oladi.