1.4-rasm. Ishlab chiqarilgan qishloq xo'jaligi mahsulotlarining
xo'jaliklar toifalari bo'yicha taqsimlanishi, hududlar kesimida.
Dehqon (shaxsiy yordamchi) xo'jaliklari dehqonchilik mahsulot-
larining aksariyat turlarini asosiy ishlab chiqaruvchilari bo'lib qolmoqda,
hisobot davrida kartoshka umumiy hajmining 77,9 foizi, sabzavotlarning
66,2 foizi, meva va rezavorlarning 53,5 foizi ular tomonidan ishlab
chiqarildi. Don ekinlarining esa asosiy qismi fermer xo'jaliklari
17
tomonidan ishlab chiqarildi, ishlab chiqarilgan ushbu mahsulot
hajmining 80,7 foizi ular hissasiga to’g’ri keladi.
Chorvachilik mahsulotlari ishlab chiqarish ko'rsatkichlarini xo'jaliklar
toifalari bo'yicha tahlil qilar ekanmiz, tirik vaznda go'shtning umumiy
hajmidan 94,0 foizi dehqon (shaxsiy yordamchi) xo'jaliklari hissasiga
to’g’ri kelishini qayd etish lozim, shuningdek sutning 95,6 foizi,
tuxumning 60,8 foizi, junning 87,5 foizi, qorako’l terining 83,2 foizi
ham dehqon (shaxsiy yordamchi) xo'jaliklari hissasiga to’g’ri keladi.
1.2.
Iqtisodiyotni modernizatsiya qilish sharoitida agrar sohani
rivojlantirish yo’llari.
Iqtisodiy rivojlanishning innovatsion yo’liga o’tish nafaqat
O’zbekiston iqtisodiyotining qishloq xo’jaligi tarmog’ida to’planib
qolgan muammolarni, balki ushbu tarmoq oldida turgan asosiy
vazifalarni ham hal etish zarurligi bilan bog’liq. Hozirgi sharoitda
innovatsion faoliyat qishloq xo’jaligini rivojlantirishning asosiy omili
hisoblanadi. Mazkur omildan imkon qadar ko’proq foydalanish
mamlakatimizda
agrosanoat
majmuining
barqaror
rivojlanishini
ta’minlashning yagona yo’lidir. Ijtimoiy-iqtisodiy o’zgarishlar
jadallashib, jahon iqtisodiyotining globallashuvi kuchayib borayotgan
sharoitda
mamlakatimiz
qisqa
muddatda
qishloq
xo’jaligini
rivojlantirishning innovatsion yo’liga jadal o’tishni amalga oshirishi,
iqtisodiyotning ushbu strategik ahamiyatga ega bo’lgan tarmog’ini
zamon talablariga javob beradigan sifat jihatdan yangi texnik-texnologik
asosda tiklashi lozim. Aks holda, qishloq xo’jaligi tarmog’i
rivojlanishdan ortda qoladi va o’zining raqobatbardoshligini ta’minlay
olmaydi. Hozirgi kunga qadar qishloq xo’jaligining rivojlanishi eng
muhim ustuvor yo’nalishlardan biri bo’lib kelgan va bundan keyin ham
shunday bo’lib qoladi. Chunki, qishloq xo’jaligida ishlab chiqarishning
samaradorligi, mamlakatimizning iqtisodiy va oziq-ovqat xavfsizligini
ta’minlash, nafaqat qishloq aholisi, balki mamlakatimiz aholisining
moddiy farovonligini oshirish bebaho boyligimiz bo’lgan yerimizning
unumdorligi, uning sifatini muntazam yaxshilab borish bilan uzviy
bog’liqdir.
18
O’zbekiston qishloq xo’jaligi tarmog’ining barqaror rivojlanishi
ko’p jihatdan innovatsion faoliyatning samaradorligiga bog’liq.
Innovatsiyalarni o’zlashtirish natijasida qishloq xo’jaligida ishlab
chiqarish bazasi texnologik, texnik va tashkiliy-iqtisodiy jihatdan
yangilanib boradi. Bu esa o’z navbatida, O’zbekistonning jahon
bozoriga integratsiyasini kuchaytiradi. Mamlakatlar iqtisodiyoti turi va
rivojlanish darajasiga qarab, asosan, xom-ashyo ishlab chiqarishga
ixtisoslashgan
iqtisodiyot,
industrial
iqtisodiyot,
postindustrial
iqtisodiyot, aralash iqtisodiyot va innovatsion iqtisodiyot yoki bilimlar
iqtisodiyotiga
asoslangan
mamlakatlarga
bo’linadi. Innovatsion
iqtisodiyot iqtisodiyotning eng yuqori rivojlangan turi hisoblanadi va u
uchun bilimli jamiyat xosdir. Hozirgi kunda fan-texnika yutuqlarini
keng joriy etish va undan samarali foydalanish uchun turli mexanizmlar
va
institutsional
tuzilmalar,
ya’ni milliy innovatsion tizim
shakllanmoqda.
Qishloq
xo’jaligini barqarorlashtirishda qishloq
xo’jaligini texnologik jihatdan modernizatsiya qilish ustuvor
yo’nalishlardan biridir.
Bugungi
kunda
O’zbekistonda
innovatsion
jarayonlarni
chuqurlashtirishga va innovatsiya bazasini mustahkamlash uchun barcha
zarur ijtimoiy-iqtisodiy asoslar mavjud. Biroq agrar sohani innovatsion
rivojlanish yo’liga o’tkazish, yoki boshqacha aytganda, innovatsion
loyihalarni bir, hatto bir necha fermer xo’jaliklari miqyosida ham
amalga oshirishda muammolar mavjud, chunki: birinchidan, fermer
xo’jaliklari va qishloq xo’jaligi mahsulotlarini qayta ishlovchi sub’ektlar
hozirgi vaqtda ilmiy tadqiqot ishlariga buyurtma berish hamda
tadqiqotlarni moliyalashtirishda ishtirokining sustligi; ikkinchidan, ilg’or
innovatsion texnologiyalarni ishlab chiqishda tadqiqot olib borish va
ilmiy-tadqiqotlarni moliyalashtirishni ham xo’jalik sub’ekti o’zi amalga
oshira olmaydi; uchinchidan, yangi texnologiya, yangi navlardan
foydalanish uchun qishloq xo’jaligi mahsuloti ishlab chiqaruvchilar va
qayta ishlovchilarning yetarli darajada bilimlarga ega emasligi, ular
olimlar va mutaxassislar xizmatidan foydalanishlari zarur, shuningdek,
mahsulotni qayta ishlash va sotishda ham fermerlar ma’lum darajadagi
qiyinchiliklarga duch kelmoqdalar; to’rtinchidan, oliy ta’lim va ilmiy
19
tadqiqot muassasalari olimlari tomonidan tayyorlangan innovatsion
ishlanmalarga ishlab chiqaruvchilarning talabi yetarli darajada emasligi,
ular o’rtasida uzviy bog’liqlik mavjud emas; beshinchidan, ayrim
qishloq xo’jaligi mahsuloti ishlab chiqaruvchilarning mas’uliyatsizligi.
Jahonda ro’y berayotgan ijtimoiy-iqtisodiy o’zgarishlar hamda
mamlakatlararo integratsiya sharoitida respublikada qisqa vaqt ichida
qishloq xo’jaligi tarmog’ini va qishloqni, shu bilan birga qishloq
infratuzilmasini, yangi innovatsion rivojlanish yo’liga o’tishi zarur. Bu
yo’l orqali zamonaviy texnik-texnologik asosida qishloqning mavqeini
oshirish
imkoniyati
paydo
bo’ladi. O’zbekiston iqtisodiyotini
innovatsion rivojlanish yo’liga o’tish hozirgi kundagi ustuvor
vazifalardan biri sifatida baholanib kelinmoqda. Tahlillarga ko’ra,
O’zbekiston agrar sektorida innovatsiyalar hajmi jami yalpi ichki
mahsulot hajmida 1-2 foizni tashkil etadi, qishloq infratuzilmasi
tarmog’ida esa bu ko’rsatkich undan ham kam, vaholanki ushbu
ko’rsatkich boshqa rivojlangan mamlakatlarda 50-60 foizdan ko’proqni
tashkil etadi.
Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishining iqtisodiy samaradorligini
oshirish qishloq xo’jaligi korxonalarida ishlab chiqarishni ratsional
tashkil etish, fan va texnika taraqqiyoti yutuqlaridan keng foydalanishni,
yuqori samara beradigan yangi mashinalar va asbob-uskunalarni,
agrotexnika va zootexnika usullarini, mehnat va ishlab chiqarishni
tashkil etishni yangi metodlarini joriy etishni taqozo qiladi. Eng samarali
usul va metodlarni tanlash va joriy etish uchun ularni oldindan tekshirib
ko’rish, ularga tashkiliy - iqtisodiy jihatdan baho berish talab qilinadi.
Qishloq
xo’jalik korxonalarida bunday baho berish milliy
iqtisodiyotning
samaradorlik
mezoni,
ya’ni ijtimoiy mehnat
unumdorligining
oshirish
asosida
amalga
oshiriladi,
mehnat
unumdorligining oshishi esa ishlab chiqarish hajmini va milliy
daromadni o’stirishda ifodalanadi. Bunga har bir qishloq xo’jalik
korxonasida ishlab chiqarish hajmini ko’paytirish va mahsulot sifatini
yaxshilash, mahsulot birligiga sarflanadigan jonli va buyumlashgan
mehnat xarajatlarini qisqartirish, sof daromadni orttirish asosida
erishiladi.
|