Бяйляр абдуллайев
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
Namiq Abbasov, Rəhim Həsənov ~ ~ 152 məktəb və müəllimlərin əsas vəzifəsi sayırdı. Tusi elmi- hikmət, elmi-fəlsəfə, filologiya, nəzm, nəsr, təbabət, coğrafiya, tarix, riyaziyyat, nücum və s. kimi elmləri tədris edən müəllimlərdən tələb edirdi ki, «təbiətdə və cəmiyyətdə baş verən hadisələr haqqında ilk və son təsəvvürləri verərkən, bunların vətənin, rəiyyətin tərəqqisində mövqeyini də başa salsınlar və mütəəllimlərin həyati- ictimai vəzifəsini dərk etməyə hazır etsinlər. Tusi əqli tərbiyənin təhsil və tədris prosesilə müştərək sayıb, əqli təhsilin vəzifəsini, cəmiyyət və rəiyyət üçün xeyirxah işlər etməkdə çətinliklərdən baş çıxarmaqda, sənətə, peşəyə yiyələnməkdə və əldə edilən ixtisas üzrə tərəqqiyə köməklikdə görürdü. Əqli tərbiyə etmək, inkişaf etdirmək haqqında Tusinin irəli sürdüyü fikirləri çoxdur. Qeyd etdiyimiz kimi, mütəfəkkir-tərbiyəçi bunu əxlaq tərbiyəsindən təcrid etmədiyindən, qısaca da olsa, əxlaq tərbiyəsi haqqında fikirlərinə nəzər yetirək. Bir tərbiyə nəzəriyyəçisi kimi Tusi elə bir müsbət əxlaqi keyfiyyətlər irəli sürmüşdür ki, onun bu sahədə irəli sürdüyü mütərəqqi fikirlər indi də öz əhəmiyyətini və təravətini itirməmişdir. Pedaqoji fikir tarixində Tusinin söylədiyi ibrətamiz nəsihətlər, müdrik fikirlər bütün bəşəriyyət tərəfindən mühafizə edilir və bütün dünya xalqlarının nümayəndələri tərəfindən yüksək qiymətləndirilir. Bunlara misal olaraq dahi rus yazıçısı Aleksandr Nikolayeviç Ostrovskinin (1823-1886) fikirlərini misal çəkmək olar. «Tarix o yazıçılara böyük və dahi adlarını bəxş edir ki, onlar öz xalqları üçün yazmağı bacarmışlar və yalnız o əsərlər əsrlərin sınağından çıxa bilmişdir, ki, NƏSİRƏDDİN TUSİNİN MÜDRİKLİK FƏLSƏFƏSİ ~ ~ 153 onlar yarandıqları torpaqda - «öz evlərində» əsil xəlqi əsərlər kimi qarşılanmışdır: məhz həmin əsərlər vaxt keçdikcə başqa xalqlar, eləcə də bütün bəşəriyyət tərəfin- dən anlaşılır və xüsusi ləyaqət kəsb edir». (55, səh.82). Eynilə bu qəbildən olan fikirlər N.Tusiyə də aiddir. O, orta əsrlərin keşməkeşli və ən ağır günlərində fəaliyyət göstərsə də, tərbiyə haqqında irəli sürdüyü fikirlərində bütün dünya xalqları üçün doğma olan örnək ideyaların yaradıcısıdır. Tusinin etik-pedaqoji baxışlarına görə təhsil və tədərrüs insanı yalnız əqli cəhətdən deyil, mənəvi və əxlaqi cəhətdən də yüksəltməli, insanı cəmiyyətin ən yüksək göstəricilərinə cavab verən seçkin bir fərd kimi təqdim etməlidir. Əqli tərbiyə məsələsində «məqamlar» haqqında da geniş danışan Tusi üstünlüyü o şəxslərə verir ki, onlar öz əqli, qüvvəti və düşüncələri vasitəsilə gözəl sənətlər, dəqiq ixtisaslar qazanaraq, yaratdığı praktik şeylərlə vətəninin tərəqqisini təmin edirlər. İnsanın müsbət göstəricilərini hər şeydən əvvəl əməkdə, sənət, peşə əldə etməkdə görən Tusi ixtisas öyrənməkdə, öz qazandığı sənət, peşə və biliyin mahir ustadı olmaqda görürdü. Tusi bir sıra orta əsr maarifçiləri kimi əxlaq tərbiyəsinə yüksək qiymət verirdi. Lakin o, cəmiyyəti yalnız əxlaqlı adamlar yetişdirməklə dəyişdirməyin mümkün olduğunu iddia edənlərə qarşı qəti etiraz edir və göstərir ki, «əxlaq cəmiyyətin tərəqqisinə, onun dəyişməsinə əsil mənada təsir göstərə bilməz, yalnız idrakla birləşdikdə o qüvvət və qüdrət kəsb edir». Tusi tərbiyə haqqında irəli sürdüyü nəzəriyyədə Aristotelin yolu ilə gedərək Aristotelin davamçıları olan Namiq Abbasov, Rəhim Həsənov ~ ~ 154 Əl-Kindi, Əl-Fərabi və Əbu-Əli Sinanın davamçısı olmuş, birbaşa olmasa da, dolayı tərəfdən dini ortodoksal fikirlərə qarşı çıxmışdır. Əxlaq tərbiyəsi sahəsində Tusinin əsas xidməti ondan ibarətdir ki, o tərbiyədə dini təsirləri qəbul etməmiş, heç bir ilahi ideyaya istiqamət almadan, real faktlara, öz təcrübələrinə əsaslanaraq fikirlərini şərh etmişdir. Bu dahi alimin əxlaq tərbiyəsinə dair irəli sürdüyü fikirlər yalnız «Adabul-mütəəllim», «Əxlaqi-Nasiri» adlı əsərlərində deyil, həm də «Abdulla ibn- Müqəffəinin uşaqların tərbiyəsinə dair kitabını tərcümə», «İsmətin mənası», «Nəsihətnamə», «Divan», «Məsnəvi» və s. kimi çoxmündəricəli qələm məhsullarında da şərh etmişdir. Tərbiyəni bir sözlə, bir nəsihətlə, bir moizə ilə verməyi rədd edən Nəsirəddin Tusi göstərirdi ki, «bu, həkimin xəstəyə verdiyi dərman kimi, hissə-hissə, az-az işlədilməli və yeri gəldikcə zəruri sayıldıqda verilməsi məqsədə müvafiq sayılmalıdır». Mütəfəkkir-pedaqoqa görə, «insanın tərbiyəsi yalnız yaşa dolduqdan, özünü anladığı vaxtdan deyil, hələ rüşeym halında olandan başlanmalıdır». Tusinin nöqtey-nəzərincə, rüşeym vaxtında verilən tərbiyə hiss edilmir, bəzən ata-ana bu işə laqeyd olur. Lakin, hər necə olsa da buna diqqət yetirməli və yeri gəldikcə insanın qəbul etdiyi təam da götür-qoy edil- məlidir». Rəiyyəti zülm və əsarətdən azad etməyə insan zəka- sının fəaliyyət əsası kimi baxmırdı. O, tərbiyə ilə yanaşı sənətkarlığı, elmləri öyrənib tətbiq etməklə tərəqqiyə kömək etməyi əsas hesab edirdi. Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|