Бяйляр абдуллайев
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
Namiq Abbasov, Rəhim Həsənov ~ ~ 142 önəmli amillərdən hesab oluna bilər. Çünki, bəzilərinin tərbiyə zamanı əhəmiyyətsiz hesab etdiyi bu oyunlar bilvasitə və bilavasitə uşaqların psixologiyasına, onların fiziki xarakterlərinə möhkəm təsir göstərir. Əyləncəli oyunlar isə uşaqların əhval-ruhiyyəsinə psixi cəhətdən müsbət təsir göstər və bu zaman uşaqların davranış qay- dalarına şənlik, gümrahlıq və sevinc hissləri hakim olur. Uşaqların fiziki inkişafında tibbi və psixoloji təsirlərin rolunu düzgün qiymətləndirən Tusi qələmə aldığı «Etiqa- dat» və «Otuz fəsil» əsrlərində və eyni zamanda «Qanun» kitabına yazdığı izahda fiziki tərbiyənin əhəmiyyətində söhbət açırdı. Uşaqların gümrah, sağlam və iradəli böyüməsi üçün onları çətinliyə alışdırmaq lazımdır, çünki, naz-nemət içərisində böyümüş uşaqda nə əxlaqi saflıq, nə də fiziki kamillik bərqərar ola bilməz. Uşaqların fiziki cəhətdən sağlam böyümsi üçün onalrı günəş, su və təmiz havaya olan zəruri ehtiyacı da nəzərə alınmalıdır. Orqanizimin möhkəmlənməsi üçün, onun hər cür xəstəliklərdən uzaq olması üçün bu üç amilin oynadığı rol əvəzedilməzdir. Tusi insanın fiziki cəhətdən sağlamlığı ilə onun nəfsi sağlamlığının kamil olması arasında heç bir fərq görmür, nəfsi sağlamlığı praktiki cəhətdən faydalı olan əməklə məşğul olmasında görürdü. O, «Əxlaqi-Nasiri»nin əsərinin «Fəzilətlərin mühafizə edilməsinin rəhni olan nəfs sağlamlığı haqqında» fəsilində bu barədə öz fikirlərini mülahizə edərək insanlara hər bir hərəktdə ifrata varmamağa səsləyir və dahi yunan filosofu Aristotelin orta xarakterlər haqqında irəli sürdüyü fikirləri dəstəkləyirdi. Tusi bu barədə fikirlərini davam etdirərək yazırdı: «İnsanın yalnız mənəvi kasıblığına və fiziki cılızlığına NƏSİRƏDDİN TUSİNİN MÜDRİKLİK FƏLSƏFƏSİ ~ ~ 143 şərait yaradan pis nəfsin artmasına son qoymağın, habelə onun ruhən və cismən sağlamlığına xidmət edən yaxşı nəfsin tərbiyə edilərək xoşbəxtliyə qovuşdurmağa aparması göstərir ki, əgər bir nəfs sağlam və fazildirsə, hikmətlərə yiyələnməyə, səadət əldə etməyə, həqiqi elmlərə sahib olmağa xüsusi həvəs və meyl göstərilsə, onun sahibi çalışmalıdır ki, vəziyyəti qoruyub saxlaya bilən işlər görsün, bu şəraiti davam etdirmək üçün lazımi tədbirlərə əl atsın.» (107). Gigiyena və düzgün qidalanma haqqında fikirlər Tusi dövrü üçün qeyri-spesfik hal hesab edilirdi. Gündəlik düz- gün və normal qidalanmanın insan sağlamlığına və insan ömrünə göstərdiyi müsbət cəhətlərdən söhbət açan müdrik alim insanlara yüksək dəyərlərə malik olan mənəvi keyfiyyətlərin qabardılmasını məsləhət bilirdi. Ülvi amal- lara, nəcib hisslərə xidmət edən insan qidalanma zamanı da ifrata yol verməməlidir, çünki, qidalanma zamanı ifrata varmaq və xüsusilə də ağır xörəklərdən istifadə etmək zehni kütləşdirir, insanı süst, laqeyd və yorğun edir. Eyni zamanda xəstəliklərin bir çoxu həddən ziyadə qidalan- maqdan və çox yeməkdən yaranır, elə bu səbəbdən də insan öz ağlı ilə nəfsi-izzətinə qalib gəlməlidir. Tusiyə görə ailə qurarkən gözəllik, sərvət, əsil-nəcabət kimi xarakterlərlə əhəmiyyət vermək önəmli deyil, ailə quran zaman yalnız malın mühafizəsi və nəslin davamı kimi əsas kriteriyaları nəzərə almaq vacibdir. «Əxlaqi- Nasiri» əsərində müdrik düşüncə sahibi ailə quran şəxslərə bu məsələ barədə hərtərəfli müzakirə aprmağı məsləhət bilir, ailənin əsl mahiyyəti barədə geniş izahat verir. Ər- arvad mübasibətlərinin bütün təfərrüatlarına diqqət Namiq Abbasov, Rəhim Həsənov ~ ~ 144 yetirərək yaxşı qadını anaya və dosta, pis qadını isə düşmənə və oğrulara bənzədirdi. Həyat yoldaşı seçərkən qadına gözəllik nöqteyi-nəzə- rincə dəyər vermək düzgün fikir deyil, bütün sahələrdə olduğu kimi bu məsələyə də orta mövqeydən yanaşmaq lazımdır. Tusi pis xasiyyətləri özündə cəmləşdirən qadınla yaşmaqdansa belələrindən boşanmağı məsləhət bilir və bu qəbildən olan qadınlardan uzaqlaşmağı tövsiyyə edirdi. Çünki, düzgün davranış qaydalarına riayət etməyən yalançı, əxlaqsız və ləyaqətsiz qadınlar təkcə ailədə deyil, ümumiyyətlə cəmiyyətdə böyük fəsadlar törədə bilərlər. Öz insanpərvər ideyaları ilə Azərbaycan düşüncə tarixində əvəzediməz iz buraxan Nəsirəddin Tusi insanları xalq içərisində hörmət qazanmağa səsləyirdi. Hörmət qazanmağın, hörmət sahibi olmanın yolu isə yalnız dörd xüsusiyyətin fərddə, şəxsiyyətdə var olması zamanı bərqərar ola bilər. Bu dörd humanist xarakter bunlardır: doğruçuluq, ədəblilik, xöşbəxtlilik və elmilik. Bu dörd müsbət keyfiyyətlər sayəsində insan cəmiyyət içərisində seçkin bir mənsəbə sahib ola bilər, yalnız bu dörd xarakterin köməkliyi sayəsində cəmiyyətin hörmət bəslədiyi bir şəxsin səviyyəsinə qədər yüksəlmək olar. Tusi elm öyrənilməsinə əmək sərf edilməsinə böyük qiymət verir və hamını bilik və savad sahibi olmağa səsləyirdi. Elm öyrənmək istəyən insanlara məsləhər görürdü ki, öz xarakterlərinə, maraq və istesas dairələrinə uyğun gələn fənnləri öyrənsinlər və yalnız mükəmməl bildiyi ixtisas və peşə sahəsində fəaliyyət göstərsinlər. «Hər fənnin tədrisində fitri istedadı inkişaf etdirən, səhhətə zərər verməyən, zehni itilədən, zəkanı parıldadan, zövqü artıran üsullardan isitifadə olunmalı, peşə vərdişinə keçməlidir. Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|