Бяйляр абдуллайев
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
NƏSİRƏDDİN TUSİNİN MÜDRİKLİK FƏLSƏFƏSİ ~ ~ 167 bütün sahələrini şərh etmiş, hətta əxlaq tərbiyəsinin üsulları barədə də fikirlərini söyləmişdir. Bu fikirləri Tusinin həm «Əxlaqi-Nasiri», «Adabul- mütəəllim», «Təlimül- mütəəllim», həm də «Kitabi- mə- darik» və s. kimi əsərlərində daha qabarıq şərh edil- mişdir. Tusinin fikrincə, «insan öz şüuru və davranışı ilə bütün kainatı-mövcudatdan fərqlənir. Həm də hər şeyi öyrən- məyə qadir varlıqdır», deyir və insanda mənfi və ya müsbət xüsusiyyətlərin «baş qaldırdığını gördükdə» dərhal bu və ya digər «tədbir və formalırın tətbiqi gərəkdir» deyirdi. Əxlaq tərbiyəsinin üsulları əsasən «Əxlaqi- Nasiri»nin bir məqaləsindəki «Əxlaqı gözəlləşdirmə peşələri», «Əxlaqın gözəlliyi neçə növdür», «Tərbiyə» məqamına çatmağın növləri, «Yüksək məqama çatmaq və ona bənzər tərbiyə üsulları və s. kimi başlıqlarla birbəbir izah edilmişdir. Tusi əxlaqı, tərbiyəni yalnız övladına xas» edərək, «öyrənən bilən adamı insan, bunları özlərinə peşə etməyənləri isə heyvandan da betər, lüzumiyyətdən də kənar canlı» hesab edirdi. Tusi «insanın pak və əxlaqi xasiyyətlərlə tanındığını, öz davranış və rəftarı, söhbət və rəftarı və ilqarı ilə birinin digərindən fərqləndiyini qeyd edir və göstərir ki, bu və ya digər hərəkətin yaxşı və pis olduğunu anlatmaq və başa salmaq üçün görülən hərəkətlərin rəğbətləndirilməsi və cəzalandırılması zəruri sayılmalıdır. Tusinin təklif etdiyi «tərifləmə», «nəsihət vermə», «mütəəllimlərə tanıtma», «risalə və digər ləvazimat təqdim etmək kimi rəğbətləndir- mə»; «pisləmək, danlamaq», «məqsəddən uzaqlaşdırmaq» kimi cəza tədbirləri o dövr məktəblərində geniş tətbiq Namiq Abbasov, Rəhim Həsənov ~ ~ 168 edilmiş və özü tərəfindən də, yeri gəldikcə, istifadə edilmişdir. Tusi istər təlim, istərsə də tərbiyə prosesində uşağın gördüyü işləri qiymətləndirməyi tövsiyə edərək yazırdı: «Yaxşı işlərə görə tərifləmək, pis işlərə görə pisləmək hökmən lazımdır», lakin pedaqoq nəyə görə tərifləməyi və necə pisləməyin yerini və şəraitini də nəzərdən qaçır- mamağa çağırırdı. Tusi təlim barəsində fikirlərini davam etdirərək «müəllim bu və ya digər üsuli-tərbiyəni tətbiq edərkən, heç bir rütbə, vəzifə və silk nəzərə almamalı və cəsarətli olmalıdır. Ayrı seçkilik yalnız yüksək rütbə sahiblərinə xasdır» deyirdi. Pedaqoqun irəli sürdüyü bu fikrindən aydın olur ki, hər hansı bir uşaq olursa-olsun müəllim üçün fərqli olma- malı, yeri gəldikcə rəğbətləndirmədə və cəzalandırmada dəqiqlik gözlənilməlidir. Tusi göstərir ki, bir sıra müəllim, müdərris və mütəkəllimlər bu və ya digər şirnikdirmə və cəzanı tətbiq edərkən ayrı-seçkiliyə yol verirlər ki, bu da öz növbəsində tərbiyə və tədrisə olmazın xətər yetirməkdən başqa bir şey deyildir. Pedaqoq istər ağır və istərsə də yüngül cəza verərkən «əql və kamal, hədd və etiqadla hərəkət etməyi, rəğbət- ləndirmə və cəzada» hədd gözləməyi də dönə-dönə təklif edirdi. Şagirdləri, mütəllimləri döymək, incitmək və onların heysiyyatına toxunmağı müəllim üçün ən böyük biabırçılıq və bədnamlıqdan kənar olmayan xüsusiyyət hesab edən Tusi «mütəəllimlərə tərifləmədən və pisləmədən maədə cəza tətbiq etməyi» lazım bilmirdi. O yazır ki, uşağın hər NƏSİRƏDDİN TUSİNİN MÜDRİKLİK FƏLSƏFƏSİ ~ ~ 169 hansı əməlini tərif edib onu sığallamaq lazım olduğu kimi, hər pis əməlinə görə ona cəza və töhmət də vermək zəruridir. Bir humanist insan kimi, pedaqoq alim kimi Tusi döymək, incitmək, işgəncə vermək kimi fiziki cəzaları rədd edib, bu qəbildən olan cəzaların əvəzinə əxlaqi üsul- lar tətbiq etməyə çağırırdı. Əgər «uşaq pis, lazım olmayan, ədəbdən kənar işlər görərsə, onu başa salmaq gərəkdir» deyə yazırdı. Başa salmaq üçün ona müxtəlif hekayə, nağıl, atalar sözləri nəql etmək lazımdır. Qəhrəmanlıq, igidlik, mərdlik əks etdirən əsərləri oxumaq, rəcəz, qəsidə demək daha faydalı olar» - deyən Tusi əxlaqi tərbiyədə inandırma üsuluna geniş yer verməyi dövrünün bütün müəllimlərinə məsləhət görür və əsərlərində də bu üsulların təhlilinə geniş yer verirdi. Demək olar ki, Tusi dövrünün uzaqgörən bir ziyalısı və pedaqoqu kimi əxlaq tərbiyəsinin inandırma, rəğ- bətləndirmə, cəzalandırma və şəxsin nümunə üsullarına geniş yer vermiş və bunun yollarını da dövrünün müəl- limlərinə və sonrakı nəslə böyük irs qoymuşdur. Tusi müəllim və mürəbbilərin tərbiyədə mövqeyi və nüfuzuna da geniş yer vermişdir ki, bu barədə «Müəllim haqqında» verilən təhlildə ətraflı danışılmışdır. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Tusi uşağın pis əməlini ilk dəfə gördükdə guya bunu təsadüfi və gözlənilməz bir hal kimi qələmə verməyi təklif edirdi. Bunu ona görə etmək lazımdır ki, uşaq həmin pis əməli təkrar etmək üçün acığa düşməsin və üzə qabarmağa cəsarət etməsin «uşağın pis hərəkətini uşaq başa düşürsə, üzə vurmamaq» məsləhətdir, - deyirdi. Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|