Бяйляр абдуллайев
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
Namiq Abbasov, Rəhim Həsənov ~ ~ 192 asılı hesab edirdi. «Müəllim üçün ruh, ümid mənbəyi, vətən səadəti və tərəqqisinin təməlçisi, bəşəri idrakın aqil və səadətli insanı» deyə yüksək qiymət verir və vətənin tərəqqi və səadətini onun fəaliyyəti ilə bağlayır. (55, səh.90). Nəsirəddin Tusi dərya hikməti ilə baş verən bütün tərəqqi və tənəzzülün müəllimin iradəsindən asılı hesab edir və onun böyük bir zamanın aparıcısı kimi zənn edirdi. Mütəfəkkir müəllimi islah və intizama xidmət göstərən neçə-neçə nəslin aparıcısı və tərbiyəçisi kimi qələmə alır və haqqında çox yüksək fikirlər söyləyirdi. O, yalnız müəllimlərin deyil, valideynlərin də tərbiyə- çisidir deyirdi. Tusi şagirdə əbcəd öyrətmək, onu oxutmaq, xəttə yiyələnmək, elmlərə vüquf etmək, əxlaq və tərbiyəyə, əhval və hərəkətə sahib etmək, sərtlik, bədrəftarlığı rədd edərək mülayim olmağı sövq etmək, öz davranışı ilə ustadına şöhrət gətirmək, mütəəllimə öz övladı kimi baxmaq və onun səadəti üçün çalışmaq və i.a. kimi xüsusiyyətləri öyrətməyi müəllimin vəzifəsi hesab edirdi. Tusi uşaqların oyun fəaliyyətinə fikir verməyi də müəllimin vəzifəsinə aid etmişdir. Tusiyə görə uşağın oyun fəaliyyəti həm müəllimlərin, həm də valideynlərin nəzərindən qaçmamalıdır. Uşağı bu fəaliyyətə təhrik etməyi yalnız uşaqlara deyil, valideynlərə də öyrətməyi müəllimin vəzifəsinə aid edirdi. O, uşağa əziyyət verməyə, onun inkişafına köməklik göstərən, tərbiyə məqsədinə xidmət edən oyunları öyrət- məyi tövsiyə edirdi. Onun fikrincə, belə oyunlar uşağı NƏSİRƏDDİN TUSİNİN MÜDRİKLİK FƏLSƏFƏSİ ~ ~ 193 sərbəst böyüdür, onun zehninin kütləşməsindən məhv edir. Tusi ilk növbədə valideynlərə, sonra isə müəllimlərə məsləhət görür ki, onlar əvvəlcə əxlaq elmini, sonra isə hikməti-nəzəri elmini öyrətsinlər. Tusi göstərir ki, müəllim həm uşaq, həm də valideynlər üçün sükançı və eyni zamanda istiqamətləndiricidir. Müəllim elə istiqamət verməlidir ki, uşaq valideyinin təsiri ilə lap başlanğıcdan istiqaməti düzgün götürmüş olsun. O, yazırdı ki, şübhəsiz ki, təlim verənlər hər şeydən qabaq uşağın təbiətini, istəyini, meylini bilməlidirlər. Onun fərasət, bacarıq və meylini bildikdən sonra həmin istiqamətdə ona şərait yaratsınlar. Çünki, hər kəsin müxtəlif meyli və marağı mövcuddur ki, onun istiqa- mətləndirilməsi müəllimdən asılıdır. Tusi öz pedaqoji əsərlərində müəllimin qarşısına qoy- duğu vəzifələri qeyd etməklə «kitabxanalar», «elm ev- ləri», «bilik mənbələri» yaratmağı da müəllimin vəzifə- lərinə daxil edirdi. Bir sıra mənbələrdən məlum olurdu ki, o dövrdə kitabxanalar da elm ocağı tədris müəssisəsi kimi fəaliyyət göstərirdi. Kitabxanalarda da elm öyrədilir, savad verilir. Bu mənada qısaca da olsa Tusi yaradıcılığında məktəb məsələsinə nəzər salaq. Kitabxanalar nəzdində fəaliyyət göstərən məktəblər- də isə tədris işinə baxan «xəzin»lər (kitabxanaçılar) və «müşriflər» (təlimatçılar) işləyirmişlər. Hər bir fənnə, elmə dair kitablar ayrı-ayrı şkaflarda saxlanılırdı. Kitabxana- lardan ancaq sillkli imtiyazlı zümrələr və müəllimlər isti- fadə edirdilər. Namiq Abbasov, Rəhim Həsənov ~ ~ 194 Orta əsrlərdə kitabxanalar və onların nəzdində mək- təblər açmaq bir dəb olmuşdur. Demək olar ki, hər iki mədəniyyət mərkəzində belə kitabxanalar fəaliyyət göstərmişdir ki, onlardan birisi də Tusi tərəfindən təsis edilmişdir. Bu vəziyyət digər məktəblərdə də davam etdirilirdi, «müşriflər xəzinələrə» təklif edirdi ki, ləvazimatları təhvil verən uşaqlardan hər gün öyrəndikləri söz və ifadələrdən birini soruşsunlar. Beləliklə, hər bir mütəəllim əlavə olaraq gündə bir-iki müdrik söz öyrənməli və təkrar edərək yadda saxlamalı idi. Onu da qeyd etməyi lazım bilirik ki, Tusi yuxarıda qeyd etdiyimiz tədris müəssisələrini, məktəblərinin Marağada, Mərvdə, Naxçıvanda, Şirazda, Nişapurda, Gəncədə, Bərdədə, Şəbüstərdə, Təbrizdə və s. yerlərdə də fəaliyyət göstərdiyini qeyd etmişdir. Tusi dövrünün məktəbləri qarşısında da ciddi tələblər qoyur və şagirdlərin biliyə, savada yiyələnmələri ilə bərabər, onların gələcək peşələrə, sənətlərə yiyələnməsinə istiqamət verməyi də məktəblərin vəzifələrinə daxil edirdi. Onun fikrincə uşaqlar bir-birinə oxşamadığı kimi meyl və maraqları, qavrama və istedadları da bir-birindən fərqlidir. Məktəb şagirdi elə öyrətməlidir ki, sirli olan meyl üzə çıxsın və gələcəkdə inkişaf etsin. Tusi bu şeylərə fikir verməməyi məktəblərin ən böyük günahı və pis xüsusiyyəti hesab edirdi. O, yazırdı: «Uşaqlar elmin, sənətin və s. müəyyən bir sahəsində marağı olmadıqda onu o sahəyə cəlb etmək qətiyyən yaramaz. Əgər uşaqlar bir sahədən başqa bir sahəyə çalışırsa onların səhhəti yerində, ürəyi geniş və xoşnur Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|