Бяйляр абдуллайев
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
NƏSİRƏDDİN TUSİNİN MÜDRİKLİK FƏLSƏFƏSİ ~ ~ 195 olar. Onun zəkası parlar və bu zaman işin özündən də ləzzət alar». Beləliklə «əsl məqsədə nail olar və seçdiyi ixtisasda yüksək marağa çatar. Həm də o maaş əldə etmək, yaşamaq sahəsinə qadir olar». Tusiyə görə bu xüsusiyyətlər valideynlərə hörmət, ehtiram göstərmək və onlara qulaq asmaq kimi keyfiyyət və ləyaqətlər yalnız və yalnız məktəb və müəllimlərin əsas vəzifəsi, təlim-tərbiyənin əsas məqsədi sayılmalıdır. Əgər biz hər hansı bir ziyalıya Tusinin fəaliyyəti barədə sual vermiş olsaq o, yəqin ki, Tusinin astronomçu –riyaziyyatçı olduğunu qeyd edəcək. Məktəbdar-alim kimi məşhur olan Tusi dövrünün pedaqoji tələbini incəliyinə kimi dərk edən istedadlı pedaqoqdur. Pedaqoq dövrünün özünəqədərki elmlərinə bələd olmaqla bərabər dərin elmi ümumiləşdirmələr əsasında özünün həm elmi, həm də pedaqoji yaradıcılığını davam etdirmişdir. (55, səh.89). Bu fikrimizi həm Tusinin əsərləri, həm də «təlimül- mütəəllim» adlı həcmli-didaktik əsəri bir daha sübut edir. «Təlimül -mütəəllim» əsərini vərəqlədikcə biz şahid oluruq ki, Tusi eyniadlı əsəri eşidərkən Əbdülrəhman Çürçanini «Əvamil-filnəhv» dramatik əsərində, Məhəm- məd Cəfər Astrabadinin təlim haqqında şərhlərindən və Mövlana Kazım ər-Rəşd ibn Mustafanın təlimə dair fikirlərindən geniş istifadə edərək dövrünün təlim nəzəriyyəsini təşkil etmişdir. Təkcə bu faktı da qeyd etmək lazımdır ki, təkcə «Əxlaqi-Nasiri» dönə-dönə ərəb, fars, hind, monqol, alman, fransız, ingilis və s. kimi 21 dildə tərcümə edilərək orta əsr məktəblərinin və müəllimlərinin stolüstü kitabı olmuşdur. Namiq Abbasov, Rəhim Həsənov ~ ~ 196 Tusi əsərlərinin əlimizə gəlib çatan yüzə yaxın nüs- xələri bir daha sübut edir ki, XIII əsrdən başlayaraq müasir dövrədək Tusi ideyaları geniş yayılmış və əsrdən- əsrə keçərək öz əhəmiyyətini itirmədiyindən nəsillər onu qoruyub saxlamışdır. Dahi Azərbaycan dramaturqu Mirzə Fətəli Axundovun bir fikrini burada yada salmaq istəyirik. Böyük mütəfəkkir ərəb işğalçılarının islama qədərki Şərq ədəbi abidələrini, monqol qəsbkarlarının tarmar etdirdiyi və yandırdığı maddi mədəniyyət nümunələrini, o cümlədən böyük kitabxanaları, məktəbləri və mədrəsələri vəhşicəsinə məhv etmələrindən qəzəblə bəhs edərək yazırdı: «əgər ərəblər zühur etməsəy- dilər, Afrikaya və Asiyaya müsəllət olmasaydılar, bu xalqlar sivilizasion xalqlar sırasında mərifət sahibi olardılar…» (55, səh. 86). Monqol istilaçıları da məhz bu cür çıxış edərək hər şeyi qırıb-dağıdır, yerlə yeksan edir və kitabxanaları məhv edirdilər. Əlbəttə bu Azərbaycan xalqı üçün də böyük faciə və əvəzsiz bir itki idi. Lakin ərəb və monqol işğal- çılarının vurduqları yaralara baxmayaraq, islamiyyətin ağır təzyiqi altında da nəsillər yenə də öz mədəniyyətini yaradır, şairlər, ədiblər filosoflar, alimlər yeni əsərlərini yazırdılar. Tusinin yaratdığı nadir incilər də bu təlatümlər, dağıtmalar və yandırmalar içərisindən keçərək zəmanəmizə qədər gəlib çatmış və bizi orta əsrlərin kulturoloji fikirin- dən xəbərdar etməkdir. Tusi yalnız tədris, təlim, məktəb və elm sahəsində deyil, tərbiyə sahəsində də öz təravət və əhəmiyyətini itirməmiş aqil və müdrik fikirlər müğənnisi və əxlaq nəzəriyyəçisidir. NƏSİRƏDDİN TUSİNİN MÜDRİKLİK FƏLSƏFƏSİ ~ ~ 197 Bilgiylə dirilən, ölməz. Hz. Əli NƏTĠCƏ Orta əsrlər dövründə xilafətin yaranması ilə Şərqdə baş verən elmi fəaliyyətlər islam dininin ehkamlarının təsiri ilə formalaşmışdı. Bəzi azadfikirli insanların təqibi isə Qərb dünyasına nisbətən azlıq təşkil edirdi. Cəhalət və xürafatın hökm sürdüyü qərb ölkələrinin əksinə olaraq erkən orta əsrlərdə Şərqdə mövcud olan elmə yüksək qiymət verilməsi kimi fikirlər Qərb dünyasında inkivizasiya tərəfindən təqib olunurdu. Bu dövrdə Qərb dünyasında papa inkivizasiyası bidətçilər adı altında elmə və elm adamlarına qarşı meydan oxuyurdu. Qəddarlığı ilə fərqlənən Roma papası Lotario dei Konti di Seqni III İnnokenti (1161–1216) 1215-ci ildə inkivizasiya adlı amansız və qəddar bir təşkilat yaratdı. Elmə və elm adamlarına qarşı düşmən münasibət bəsləyən Papa inkivizasiyasının əksinə olaraq, xilafət rəhbərləri antik yunan mədəniyyətinə, incəsənətinə və elmi biliklərinə yüksək qiymət verirdilər. İlk ərəb xəlifələrinin dünyəvi elmlərə böyük qiymət veməsinin nəticəsi olaraq, bir sıra elmi əsərlər ərəb dilinə tərcümə olunuş, hələ 832-ci ildə «Hikmət evi» adlı akademiya da yaradılmışdı. Fəlsəfəyə qarşı olan maraq isə dövlətin dini ehkamlarla idarə olunamasından və axirət dünyasına, tanrının qüdrətinə olan inamdan əmələ gəlirdi. Qədim Şərq və Qədim Yunanıstanın fəlsəfi ənənələ- rinin burada toplanması nəticəsində müxtəlif əqidəli filosoflar fəaliyyət göstərdi. Bu filosoflar içərisində Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|