Бяйляр абдуллайев
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
Namiq Abbasov, Rəhim Həsənov ~ ~ 186 puç elmlərlə doldurmaqdansa, oxumamağı ondan üstün tuturdu. Nəsirəddin Tusi məktəb və mədrəsələrdə yalnız fiqh elmini deyil, riyaziyyatı, triqonometriyanı, coğrafiyanı, filologiyanı, təbabəti, nücumu, elmi-həssənatı, musiqini, nəbatatı, mədəni (geologiya), heyvanatı da öyrətməyi zəruri sayırdı. Tusi təbiət hadisələri öyrətməyin, baş verən müxtəlif yer hadisələrinin sirlərini öyrənməkdə nücum elminə də üstünlük verirdi. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi «Əlaqələndirmə fəslində məsarif xərcini Hülaku xandan almaqdan ötrü belə bir həqiqəti nəql edir. Hülaku xan soruşur: «ulduzlar elminin nə faydası vardır ki, rəsədxananın tikilməsinə bu qədər məqdur sərf olunsun?» sualına Tusi: «icazə verin rəiyyətdən xəbərsiz ətəklərində yaşadığım bu dağın başına bir mis teşt qaldırılıb, zirvədən aşağı atılsın». Tusinin bu fikri çox təəccüblü olduğundan Hülaku xan təklifə əməl etməyi əmr edir. Bir nəfər teşti dağın zirvə- sinə qaldırıb, oradan aşağı buraxır. Teşt dağ sıldırımlarına toxuna-toxuna aşağı endikcə əks-səda ilə çox dəhşətli cingilti əmələ gətirir. Bundan xəbərsiz olan Hülaku qoşunları təlatüm içərisində şəhərdən o yana-bu yana qaçmağa üz tutur. Onlar belə başa düşür ki, nə isə ayrı bir qoşun Marağaya hücum edir. Nəsirəddin Tusi və Hülaku xan isə bu hadisəni gördüklərindən heç bir dəhşət hiss etmədən, sakitcə dayanırlar. Tusi Hülakü xana qaçan, təlatüm içərisində qalan qoşunu göstərərək, necə bir hadisə baş verdiyini başa düşməyən qoşunun əciba halını işarə edir və - NƏSİRƏDDİN TUSİNİN MÜDRİKLİK FƏLSƏFƏSİ ~ ~ 187 «görürsünüzmü, bizə bu hadisə məlum olduğundan sakit, qoşun isə xəbərsiz olduğundan təlatümdədir. Demək, biz yer üzündə sakit yaşamaq istəyiriksə, göy hadisələrini də öyrənməliyik» söyləyir. Tusiyə görə, belə əlaqələr elmlər içərisində də möv- cuddur. Ona görə də tədris elmləri içərisində bu əlaqəni axtarıb tapmaq və tələbələrin çatdırmaq müəllimlərin əsas məqsədi olmalıdır deyir. Tusi tərbiyəni də bir elm kimi yüksək qiymətləndirmiş və bu elmi təlimlə bahəm öyrətməyi də təklif etmişdir. Tusi «tədris və təlimdə ümumi və xüsusi qism» deyə iki mənanı şərh edir. Ümumi qismdə, bütün elmlər üçün zəruri olan: üsulları, tərzləri, təsyir və təstir (seyrçilik, yazma) şəkil və surəti; xüsusilə isə, hər bir elmə aid təlim və tədris üsullarından bəhs edir. Tusinin fikrincə, «Tədarrüs- etmək lazım», lakin yaddan salınmamasına iqdam etmək daha zəruridir» deyərək, öyrədilən elmlərin təkrarlanmasından, «yaddan salınmama»sı üçün möhkəmləndirilməsindən bəhs edir. Tusiyə görə «öyrədilən elmi evdə qiraət etdirmək, mütəəllimləri səylə çalışdırmaq tədarrüs qədər zəruri və ondan də əfzəldir». Tusi tədris və təlimdə «izhar etmə», təhlil, tərkib, sual- cavab, aparmağı da lazım bilir, bunları «təlimin təməli, özülü» hesab edirdi. Tusi təlimdə yalnız tələbə və müəllimləri deyil, vali- deynləri də müəllim qədər işləməyə çağırırdı. Tusi müəl- limdən uzun-uzadı öyrətməyi deyil, qısaca «əridib əqlə yetirməyi» tələb edirdi. Buna görə də, Tusi öz dövrünə qədərki və öz dövründəki məktəblərin fərdi məşğələlərini rədd edir, əsil elmləri öyrənməyi təklif edirdi. Namiq Abbasov, Rəhim Həsənov ~ ~ 188 Tusi istər «Adabul-mütəəllim», istərsə də «Təllümül- mütəəllim» və «Övsaful-əşraf» əsərlərində hər bir elmin özünə məxsus tədris qaydalarından və müəllimlik vəzifələrindən bəhs edir. Onun fikrincə, mütəəllimlərə öyrədiləcək şey onların əqlinə və dərk etməsinə mütabiq gəlməli və səlis-təxfif olunmalıdır. Tusi bu pedaqoji fikirlərini fəlsəfi nöqteyi-nəzərdən təhlil edərək, «səbəb və məqsəd» məsələlərini təlimlə uzlaşdırıb «səbəb aydın olarsa, məqsəd də tez yerinə yetirilər» deyirdi. Tusi «elmi fiqhdən danışaraq onun da tədrisinə yer verir, lakin mütəəllimlərə başa düşdükləri dərəcədə məlumatlar verməyi lazım bilirdi və həddindən çox dini rəvayət və anlaşılmaz söhbətlər etməyi «lüzumiyyətdən kənar tədris hesab edirdi». Tusinin «elmi-fiqh»ə dair fikirlərini ziddiyyət hesab etsək də, uşaqların anlaq dərəcəsinə müvafiq şeyləri öyrətməyi təklif etməsi sırf pedaqoji ideyadır ki, burada tərəqqi ilə tənəzzül bal ilə zəhər kimi bir-birinə qarışmışdır. Tusi əzbərçiliyi rədd edir və «mütəəllimləri şüurlu idraka malik olmağa» çağırırdı. Tusiyə görə, «nəzəriyyə nə qədər qüvvətlidirsə, əməkliyə də bir o qədər görünməlidir» deyirdi. O, bunları bir-birini tamamlayan xüsusiyyət kimi nəzərə alırdı. Tusi cəhaləti zülmətə bənzədərək, təlimə həyatı zülmətini işıqlandıran bir proses kimi baxırdı. Tusi insan idrakının qüvvətinə inanır və bunun təlimlə zühur etdiyini, həyatın sirlərini açmağa qadir olduğunu da şərh edirdi. Tusinin tələbə və mütəəllimlərdən tələb etdiyi əsas məsələlərdən birisi də onların «izharı və natiqəsi»dir. Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|