Бяйляр абдуллайев
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
Namiq Abbasov, Rəhim Həsənov ~ ~ 204 fəlsəfəsinin tipik xüsusiyyətlərindən idi. Dünya alimlərinin ayın səthində Nəsirəddin Tusi adlı bir region ayırması, onların Tusiyə verdiyi yüksək qiymətlərdən sadəcə biridir. Bu dünya şöhrətli filosofun yaradıcılığına xalqımız tərəfindən də böyük dəyər veriləcəyinə və tükənməz elmi sərvətlərindən düzgün istifadə edilməsinə ümid bəsləyirik. NƏSİRƏDDİN TUSİNİN MÜDRİKLİK FƏLSƏFƏSİ ~ ~ 205 XÜLASƏ Qədim və orta əsrlərdə yaşayıb-yaratmış Şərq alim, şair və ensklopedik zəka sahibi Nəsirəddin Tusi 1201-1274 - ci illərdə yaşayıb yaratmışdır. Şərq kulturoloji təfəkkürün formalaşmasında xüsusi fikirləri olmuşdur. Tusi ilk əsərlərindən biri olan və ona dünya şöhrəti qazandırmış «Əxlaqi-Nasiri» əsərində belə «məclislərin» uşaqlara nə qədər vacib olub, böyük təsir bağışladığından dərin bir rəqbətlə danışır. Bütün bunlar gənc Tusidə həqi- qətə axtarmaq eşqi doğurur. «Əxlaqi – Nasiri» əsəri məz- munun ictimai, iqtisadi siyasi, əxlaqi, fəlsəfi və tərbiyəvi səciyyəsi baxımından xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Bunu qeyd etmək kifayətdir ki, yeddi yüz ildən artıq bir müddət ərzində bu kitab Orta və Yaxın Şərq məktəblə- rində əxlaq dərsliyi kimi şöhrət tapmışdır, hələ indi də bəzi orta məktəb proqramlarında bu məqsəd üçün ona müəyyən yer verilir. Tusi «Əxlaqi – Nasiri» nin nəzəri hikmətini təhlil etdiyi birinci məqalənin dördüncü fəslində varlıqların dərəcə sis- temini verir və bu sistemdə «insanın» orta yerdə yardıldığı fikrini irəli sürür. Tusi buradan məntiqi nəticə çıxararaq nəfsin tərbiyə edilməsi üçün peyğəmbərlərə, filosoflara, rəhbərlərə, rəis- lərə, tərbiyəçilərə və müəllimlərə ehtiyac olduğunu elmi cəhətdən əsaslandırmağa çalışır. Bu tərbiyə prosesində əsas cəhəti seçməyi bacarmaq ən vacib şərtlərdən biri he- sab edilir. Belə bir əsas cəhət isə hər varlığın özündə möv- cuddur və onu başqa varlıqdan ayıran da məhz bu xüsusiy- yətdir, onun kamala çatması üçün də birinci növbədə bu Namiq Abbasov, Rəhim Həsənov ~ ~ 206 cəhətin inkişaf etdirilməsi ən vacib məsələdir. İnsan üçün bu cəhət, bu xüsusiyyət, Tusinin fikrinə görə, mənalı nitqdir. Sonra Tusi nəzəriyyə ilə təcrübənin, elmlə əməlin əla- qəsindən danışır, bunların vəhdəti olmadan inkişaf və kamillik qeyri-mümkündür. Elmlə əməlin qarşılıqlı əlaqəsi və birgə inkişafı nəticə- sində insan kamilləşib «mütləq insnan» səviyyəsinə qədər yüksələ bilir. Mənəvi təmizliyə, əxlaq saflığına, vicdan büllurluğuna son dərəcə böyük əhəmiyyət verən Tusi hər şeydən əvvəl uşaqların və gənclərin mənəvi-əxlaqi tərbiyəsi ilə məşğul olmağı, onları düzlüyə, doğruluğa, bir sözlə, vicdanlı olma- ğa öyrətməyi, sonra isə başqa tərbiyyə işləri ilə məşğul ol- mağı məsləhət görür. Tusi insanın kamilliyində, səadətə çatmasında, xeyirli işlər görməsində ədalətli vicdanın zəruriliyini əsas şərh hesab edir. Tusi qarşıda qoyulmuş məqsədə çatmaq, cəmiyyətdə vicdanlı, namuslu, bacarıqlı xeyirxah, işgüzar adamların tərbiyə edilib hazırlanması üçün, döyülüb-danlamaq da daxil olmaqla bütün üsulların tətbiq edilməsini mümkün hesab edir . Tusi 22 ilə yaxın ismaililərin yanında olmuş, ağır şəraitə baxmayaraq hücum, fəlsəfə, məntiq və elmin başqa sahələrinə aid əsrlərinin əksəryətini burada yazmışdır. Ədəbiyyatşünaslıq fəaliyyəti, şairliyi də məhz bu dövrlərə təsadüf edir. Tusinin elmi-ədəbi irsi olduqca böyükdür. O, dövrünün ən görkəmli alimi hesab edilmiş, «əllamə», «mühəqiq», «həkim», «xacə», «ustad», «əsrin yeganəsi», «son filosof» NƏSİRƏDDİN TUSİNİN MÜDRİKLİK FƏLSƏFƏSİ ~ ~ 207 və s. ləqəblərlə şöhrət tapmış, müxtəlif məxəzlərdə yüzdən yuxarı əsərinin adı göstərilmişdir. Butün bu ziddiyətlərə baxmayaraq, Tusi istər öz döv- ründə, istərsə də bütün tarix boyu şərqin ən nüfuzlu, görkəmli və çoxcəhətli bir alimi kimi həmişə diqqət mərkəzində olmuşdur . Namiq Abbasov, Rəhim Həsənov ~ ~ 208 РЕЗЮМЕ Видный восточный ученый, поэт и энциклопедист средневековья Насиреддин Туси (1201 - 1274) жил и творил в XIII веке. Научные концепции Н. Туси сыграли огромную роль в формировании культуро- логической мысли средневекового Востока. В одном из первых научных трудов Н.Туси «Эхлаги-Насири», принесшего автору мировую из- вестность, философ с глубоким волнением рассуждает о необходимости этического воспитания юного поколения, о значении собраний, призванных воздей- ствовать на детские пытливые умы, где выкристал- лизовываются поведенческие модели и модели человеческих взаимоотношений. Молодой ученый полон энтузиазма в своих поисках истины и моральной чистоты, незамутненного духа и незапятнанной морали. «Эхлаги-Насири» имеет огромную общественную, экономическую, политическую, нравственную философскую, воспитательную значимость для воспитания юного поколения. Вот уже более 700 лет эта книга с успехом применяется в школах Среднего и Ближнего Востока в качестве учебника этики, даже сегодня в некоторые учебные программы средних школ включают наиболее ценные постулаты из этой замечательной книги. В теоретической части книги «Эхлаги-Насири», в четвертой главе первой статьи, Туси дает разра- ботанную им систему градации живых существ и помещает человека в середину этой планки. Далее, Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|