Бяйляр абдуллайев
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
Namiq Abbasov, Rəhim Həsənov ~ ~ 170 Tusi pedaqoq və psixoloq kimi uşağın hər bir hərəkətini izləməyi, uşaq psixologiyasına dərindən bələd olaraq «tədris və təlimlə məşğul olmağı» zəruri sayırdı. Onun fikrincə, «uşaq heç bir hərəkətini böyüklərdən gizlətməməlidir. Ata-ana elə tərbiyə verməlidir ki, uşaq nə etdiyi, nələr törətdiyi barədə onlara düzgün və müstəqil məlumat versin». Dahi pedaqoqun düşüncəsinə görə «o, (yəni uşaq, şagird) böyüklərdən gizli pis hərəkət edirsə, o aşkar olunmalı və uşaq cəzalandırılmalıdır. Hətta bu hərəkətin pisliyini izah edərkən mübaliğəyə də yol vermək lazımdır». Lakin uşağı tez-tez cəzalandırmaq da məsləhət görülmür. Ona görə ki, «uşaq bu zaman qorxu hissini itirər və cəzaya adi bir hal kimi baxar. Tusi uşağın naturasında qadağan olunmuş şeylərə hərisliyin çox olduğunu qeyd edərək, uşaq ona təkidlə qadağan edilən şey ilə daha maraqlı olduğu üçün, danlaqlara əhəmiyyət verməyib öz pis əməllərindən ləzzət almağa başlayır, cəsarətlənir və pozulur deyir. Belə hallarda Tusi daha incə tədbirlər görməyi təklif edirdi. Tusi istər cəzalandırmada və istərsə də rəğbətləndir- mədə ata-analara və müəllimlərə həssas olmağı, xüsusən cəzalandırarkən hansı qayda-qanunlardan istifadə edəcə- yini qabaqcadan düşünüb əql və canlı hərəkət etməyi təklif edirdi. Tusi uşaqların təlim-tərbiyəsi məsələsini yalnız müəllimlərin, ata-anaların üstünə salmaqla kifayətlənmir. Uşaqlara qəzəl-qəsidə, şeir, mənzumə, hekayət, atalar sözləri, lətifələr, igidlik və qəhrəmanlıq səhifələrinə həsr edilmiş əsərlər oxumağı» və yaxud da onların özünə oxutmağı da məsləhət görür və uşaq qiraətinə fikir NƏSİRƏDDİN TUSİNİN MÜDRİKLİK FƏLSƏFƏSİ ~ ~ 171 verməyi və qiraətin özündən də bir tərbiyə, ədəb mənbəyi kimi təkrar-təkrar istifadə etməyi də təklif edirdi. Tusi yalnız uşaqlara deyil, yaşlı nəslə «Ya talübül-elm- lər»ə də gecələr az yatıb, çox oxumağı, öyrənməyi» davra- nış dürüst və mükəmməl başa düşməyi, incəliklə anlamağı dönə-dönə məsləhət görür və özünün təsis etdiyi məktəb- lərdə də bunu həyata keçirirdi. Tusinin fikrincxə elm bö- yükləri vəsf edib ayağa qaldırdığı kimi, kiçikləri də salim edir, onlara hər cür bəd təsir və bədhavalıqdan iraq edir. Tusiyə görə ilk yaşlarından ata-analar, təhsilli bacı- qardaşlar qiraətin əhəmiyyətini dərk etməli və unutmamalı- dır ki, «bu (yəni, qiraət) insanın müdrik və aqil yetişmə- sinə də iqdam edir». Tusi hər hansı bir mətləb olursa-olsun oxunarkən «işarət və ricətlərə», «Müraciət və təkliflərə» və s. fikir verilməli, hansı məqsədə xidmət göstəriləcəyi əvvəlcədən düşünülməlidir deyirdi. Pedaqoq qiraəti mütəəllimin, həm də müəllim və tələbələrin zəruri məqsədi, öyrədilməsi və vəzifəsi sayılmalıdır. Daha sonra, uşağı evləndirib, ayırmaqla ailə tərbiyəsinə yekun vurmağı, lazım bilirdi. Bax, qısaca da olsa, Tusinin istər təlim-tərbiyə və istərsə də əxlaqi tərbiyəsinə münasi- bəti belə idi. Onu da qeyd etməliyik ki, Tusi tərbiyə haqqında fikirlərində antik dövrün filosofları Platon, Aristotel ardın- ca getməyib, Şərqin ən böyük mütəffəkkiri və pedaqoqu Əbu Əli İbn Sina (Avisenna) ardınca getmiş və onun mütərəqqi ənənələrini davam etdirərək İbn Sina pedaqogi- kasına öz əlavələrini vermişdir. Əgər Aristotel və Platon tərbiyənin məqsədini dövlət üçün xeyirxah adamlar yetişdirməkdə görürdülərsə, İbn – Namiq Abbasov, Rəhim Həsənov ~ ~ 172 Sina ilə Tusi həm cəmiyyət, həm də dövlət üçün xeyirxah adamlar yetirmək məqsədindən asılı olaraq uşaq üçün ilk növbədə yaxşı əxlaqi və əqli tərbiyə verməkdə ailə tərbiyəsinə üstünlük verir və bütün valideynləri bu işdə məsul hesab edirdi. Aristotel və Platon təhsili silkli təbəqələr üçün lazım bilirdilərsə, İbn-Sina ilə Tusi varlı-yoxsul uşaqları arasında fərq olduğunu rədd etmişlər və təhsilin hamıya eyni dərəcədə xas olduğunu təklif etmişlər və s. O, fikirləşirdi ki, hər hansı bir əsərə poetik nümunə və s. olursa olsun mənalı və aktual olmalı və əgər gözəl sayırıqsa, pak hesablayırıqsa, yalnız bəşəriyyətin tərəq- qisinə xidmət etməlidir. Tusi fiziki tərbiyə haqqında fikirlərində bədən üzvləri və onların gözlənilməsi, 5 hiss üzvü, su və havanın insan orqanizminə təsiri, hərəkət və sükunəti müxtəlif idman hərəkətləri və bunların orqanizminin ayrı-ayrı üzvlərinə təsiri, müxtəlif xəstələnmələr və bunların idmanla müalicəsi, idman və idrak sağlamlıq və əql, yeməyin in- san orqanizminə təsiri, fiziki tərbiyə, təhsil, təlim, fiziki tərbiyə və cəmiyyət və s. və i.a. kimi məsələlərə də toxunulmuş və ayrı-ayrılıqda bunların təhlilini və müəl- limlərin bu sahədə vəzifələrini də şərh edərək irs qoyub getmişdir. Estetik fikir tariximizə nəzər salarkən məlum olur ki, bu tarixin neçə-neçə səhifəsi hələ də vərəqlənməmiş estetika, estetik tərbiyə barədə qiymətli fikir söyləmiş və irs qoyub getmiş bir sıra görkəmli şəxsiyyətlərin adları belə sadalanmamış, haqqında danışılmamışdır. Estetik fikir, estetik tərbiyə Xaqani, Nizami kimi görkəmli mütəfəkkirlərin yaradıcılığında daha çox və geniş Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|