Бяйляр абдуллайев
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
Namiq Abbasov, Rəhim Həsənov ~ ~ 88 etmək mümkün olur. Bəsit siyasətin qisimləri olan ölkə siyasəti, qələbə siyasəti, kəramət siyasəti və camaat siyasəti içərisində şübhəsiz ki, ən önəmli yeri ölkə siyasəti tutur. Siyasətlər siyasəti hesab olunan ölkə siyasəti əhalinin hər təbəqəsinin idarə olunmasında həlledici amil rolunu oynayır. Dövlətin yaranmasında ittifaq konsepsiyasını irəli sürən Tusi insanın cəmiyyətdən kənar movcudluğuna inanmırdı. İnsanı ictimai varlıq kimi xarakterizə edərək dövlətdə yaranmış ittifaqı insan bədəninin tərkibi ilə müqayisə edirdi. İnsanlar dörd ünsürün müvafiq uyğunluğu ilə var olduqları kimi cəmiyyət də dörd təbəqənin uyumu içərisində bərqərar tapır: 1). Qələm əhli (ziyalılar). 2). Qılınc əhli (ordu, hərbiçilər). 3). Müamilə əhli (bürokratlar, tacirlər və sənətkarlar). 4). Ziraət əhli (əkinçilər, maldarlar, kəndlilər). Qələm əhli deyə adlandırılan ziyalılar, ilahiyyatçılar, münəccimlər və təbiblər dörd ünsürə nisbətdə suyu əvəz edirlər. Dünyanın və dinin mövcud olması elmi və bədii yaradıcılıqla məşğul olan qələm əhlindən asılıdır. Dünyadakı intizam əllərində saxlayan qılınc əhli olan döyşçülər, hərbiçilər, mühafizəçilər dörd ünsürdən odu əvəz edirlər. Hava yerində olan müamilə əhlinin köməyi ilə məişət təmin olunur. Ziraət əhli isə torpağı əvəz edir, bunların əməyi nəticəsində yaranan məhsullar da insanların yaşaması üçün zəruri bir mahiyyət kəsb edir. Filosofun əqidəsi nöqteyi-nəzərincə qələm dörd zümrənin əlində olmalıdır: 1) Din əhli; 2) İncə elmlər, o cümlədən hikmət, nücum; NƏSİRƏDDİN TUSİNİN MÜDRİKLİK FƏLSƏFƏSİ ~ ~ 89 3) Tibb sahəsi üzrə məşğul olan alimlər, böyük və mühüm işlər görməklə məşğul olanlar, o cümlədən vəzirlər, müfəttişlər, ədliyyə işçiləri və padşahın sözlərini rəiyyətə və düşmənlərinə çatdıran katiblər; 4) Ölkənin gəlir və xərclərini hesablayan maliyyə işçiləri. İnsanlar xarakter cəhətdən ictimai birliyə möhtacdır və ailə ictimai birliklər içərisində ilkin bir mahiyyət kəsb edir. İctimai həyatın kiçik hissəsi olan ailə cəmiyyətin təməlinin formalaşmasına səbəb olur. İnsanların digər ictimai birliklərinə gəldikdə isə bunalar məhəllə, şəhər, ölkə və sonda ümumidünya ictimai birliyidir. Dövlət başçısına Tusi məsləhət görürdü ki, hər bir şəxsə öz xarakterinə uyğun vəzifə verilsiN.Tusi hər bir təbəqə ilə davranışı özünəməxsus bir səpkidə şərh edirdi. O, dövlətçiliyin qorunması üçün dövlət sirrini saxlamağın böyük bir önəm kəsb etdiyini vurğulayırdı. Tusi dövlət sirri ilə birlikdə dövlət adamlarının şəxsi sirrlərini də gizlin saxlamağı məsləhət görürdü. «Gizli sirlərin çoxu açıq deyilə bilən sözlərdən və işlərdən başa düşülər. Belə hallarda rəislər bu sirlərdən xəbəri olmuş adamlardan şübhələnməyə başlayar. Sirrin faş olmasının əsas səbəbi odur ki, dünyanın işləri bir-biri ilə əlaqədar- dırdır, bəzilərini bildikdə bəzilərini adam özü tapır.» (31, səh.237). Dövlətin tənəzüllə uğramasına, zəifləməsinə, süqut etməsinə əsas səbəb Tusinin fikirincə dövlət adamlarının var-dövlətə qarşı olan hədsiz hərisliyin, sərvət düşkünlü- yünün olmasıdır. Dövlətin bərqərar olması, dövlətin uzun müddət var olması üçün əsas amil hökümət başçılarının birliyi və düşmən qüvvələrinin tərk-silah edilməsidir. Namiq Abbasov, Rəhim Həsənov ~ ~ 90 Cəmiyyətdə ədalətlilik prinsipi pozulduğu zaman ilk olaraq aşağı təbəqə mənfi təsirə məruz qalır.Tusinin fikrincə aşağı təbəqə aşağı təbəqə özüdən yuxarı təbəqədə daima maddi və mənəvi yardım gözləyir. Bu yardım öz mənzilinə çatmadığı anda aşağı təbəqə öz ehtiraz ifadəsini qaldırır və bu da xoşagəlməz fəsadlara səbəb olur. Cəmiyyətdə ədalətlilik prinsipinin pozulmasına bir sıra münaqişələr səbəb olmuşdur ki, bu münaqişələr cəmiyyətdə ədalətlilik prinsipinin pozulmasına səbəb olur. «Bu münaqişələr aşağıdakılardır: - hakimiyyət üstündə münaqişə - vəzifə üstündə münaqişə - var-dövlət üstündə münaqişə - namus üstündə münaqişə - əqidə üstündə münaqişə.» (73, səh.26). Tusinin ziddiyyətli ifadələri müasir dövrdə mülahizə edərkən bu qəanətə gəlmək olar ki, o feodal ictimai-iqtisadi quruluşunun mənfi cəhətlərini ya görmür, ya da görmək istəmirdi. Bütün bu hallara baxmayaraq o cəmiyyətin aşağı təbəqələrinin–kəndlilərin, yoxsulların, sənətkarların yaşayış səviyyəsinin yaxşılaşdırılmasına cəhd göstərmiş, bu barədə əlindən gələni əsirgəməmişdir. İqtisadi fikirlərini də bu yönə istiqamətləndirən Tusi Şərq dünyasının ictimai həyatında ticarətin də böyük rol oynayacağını qeyd edirdi. Ticarətlə məşğul olan şəxslər tamahkarlıq kimi hisslərdən uzaq olmalıdır. İnsan mənəviyyatına yad olan bu qəbildən olan meyllərə tacirlər düşmən gözü ilə bxmalıdır. N.Tusi dövlət başında duran şəxsə xalqla öz arasında sərhəd qoymamağı məsləhət görürdü. Dövlət başçısı xalqa Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|