Бяйляр абдуллайев
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mövlana 2.5. Tusinin teoloji fikirləri.
Namiq Abbasov, Rəhim Həsənov ~ ~ 110 proseslərin qayda-qanunla idarə olunması şəriət ehkamla- rına əsaslanan fiqhə nəzərən müəyyən olunur. Fiqh işlərin- də cəzalandırma və bəraət zamanı qərar qəbul etmə işlərinə şəriət hüquqşünası olan fəqih nəzarət edir. İslam hüququ olan fiqh əsasən Qurani-Kərimə, hədisə (Məhəmməd peyğəmbərin söz, əməl ve təqrirləri), icmaya (din xadim- lərinin yekdil qərarına) və qiyasa (müqayisəyə) əsaslanır. NƏSİRƏDDİN TUSİNİN MÜDRİKLİK FƏLSƏFƏSİ ~ ~ 111 Nə qədər bilsən bil, söylədiklərin qarşındakıların anlaya biləcəyi qədərdir. Mövlana 2.5. Tusinin teoloji fikirləri. Zəmanəsinin ensiklopedik biliklərinə yiyələn Tusinin yaratdığı fəlsəfi sistemin təməlində islam ilahiyyatı durur- du. Şiəlik əqidəsinə möhkəm bağlı olan Tusinin yaratdığı orjinal fəlsəfi irsi teoloji fikirlərlə zəngindir. Nəsirəddin Tusi irəli sürdüyü teoloji fikirlər şiəlik cərəyanında ən mötəbər mənbələrdən biri hesab olunması heç də təsadüfi bir mahiyyət kəsb etmir Yer üzündə mövcud olan və mövcud olmayan bütün gerçəkliklər Allahın hökmü nəticəsində bərqərar olmuşdur. Bu yaradılmış olan bütün varlıqlar Allahın ilham mən- bəyinin məhsuludur. Allahın hamıdan qüdrətli və tək olması Tusi dünyagörüşünün təməlini təşkil edirdi. Yalnız bu tək olan vücud əbədi bərqərardır, bu vücud- dan başqa hər şey məhv edilə bilər. İnsanlar da Allah tərə- findən yaradılmış və əcəl anı gəlincəyə qədər öz həyatını yaşaya bilər. Tusi bu zaman «Quran»a istinad edərək, Alla- hın insanı palçıqdan yaratdığını və insana «Ol» əmrini ver- məklə ruh, nəfs əta etdiyini vurğulayırdı. Allahın insanlara bəxş etdiyi nəfsi pak saxlayanlar xeyirxah, bu nəfsi murdarlayanlar isə bədxah olurlar. İman sözünün hərfi mənasının təsdiq, inanmaq anlam- larına gəldiyini vurğulayan Tusi bu nüansa böyük diqqət yetirirdi. Allahın və Peyğəmbərin (s) buyurduqlarına inam hissinin olmasının əhəmiyyətindən söz açır, Allahın və Peyğəmbərin (s) buyurduqlarına imanı təsdiqdə görürdü. Namiq Abbasov, Rəhim Həsənov ~ ~ 112 Yəni, iman təsdiqlə eyniyyət təşkil edirdi, imanla təsdiq bir-birini tamamlayır. «İmanın nişanələri: İmanın nişanəsi odur ki, insan bilməli olacağı şeyi bilməli, deməli olacağı şeyi deməli, etməli olacağı şeyi etməli və çəkinməli olacağı şeydən çəkinməlidir. Bütün bu dediklərimiz «saleh əməl» adlanır və bəhs etdiyimiz təsdiq (iman) üçün lazımlı və artıb-azaltmaq qabiliyyətinə malikdir.» (105). Tusi imandan sonra «Tövhid» anlayışının gəldiyini vurğulayır və qeyd edir ki, Allahla yanaşı başqa tanrı qəbul etməməyə deyilir. «Tövhid» anlayışına həm dildə, həm də əməldə riayət etməyin vacib olduğunu vurğulayır. İslam di- nində «Tövhid» anlayışı böyük bir anlam kəsb edir, bu an- layış Allahın yeganə bir Yaradan olması təməlinə söykənir. Bu sözün hərfi mənası ərəbcədən tərcümədə birləşdirmə, birləşmə, təkallahlılıq, monteizm kimi anlamları ifadə edir. Tusiyə görə «Tövhid» anlayışının özü də mərtəbələrdən ibarətdir. Tusi Allahın dərkinin ən yüksək mərtəbəsinin mərifət olduğunu vurğulayırdı. Fars dilində idrak anlamına gələn mərifət pilləsində həqiqətin qavranılmasının mümkün- lüyündən söhbət açsıla bilər. Allahın dərkindən sonra nübüvvət və imamətin qaydaları barədə söhbət açır. Nübüvvət peyğəmbərlik və onun şərtləri, imamət isə imamlıq və onun şərtləri barədə müzakirə apararaq onların fərqli və oxşar cəhətlərini xarakterizə edir. Tusi «Övsavül-Əşraf» adlı əsərində mömin insanlara Allahla etdikləri əhdə sadiq olmalarını tövsiyyə edirdi. Allahla etdikləri əhdə sadiq qalanlar, yəni siddiqləri pey- ğəmbərlər və şəhidlər mərətbəsinə ucala bilər. Tusi burada Qurani-Kərimin ayələrindən sitat gətirərək yazırdı: ««Al- NƏSİRƏDDİN TUSİNİN MÜDRİKLİK FƏLSƏFƏSİ ~ ~ 113 laha və Peyğəmbərə itaət edənlər (axirətdə) Allahın ne- mətlər verdiyi nəbilər (peyğəmbərlər), siddiqlər (tamamilə doğru danışanlar), etiqadı dürüst, peyğəmbərləri hamıdan əvvəl təsdiq edən şəxslər), şəhidlər və salehlərlə (yaxşı əməl sahibləriylə) bir yerdə olacaqlar.» (Nisa 69) İbrahim və İdris kimi böyük peyğəmbərləri siddiq sifəti ilə vəsf etmişlər: «Həqiqətən, o, (İbrahim) büsbütün doğru danı- şan bir zat-bir peyğəmbər idi.» (Məryəm 41) Həmçinin bəzi peyğəmbərlər haqqında da buyurmuşdur: «Biz onlara doğru danışan və yüksək dərəcəli dil qərar verdik.» Düzgünlük və sədaqət məqsədə çatmaq üçün ən yaxşı yol olduğu üçün, məqsədə çatmaq yolunda müstəqim yolla seyri-süluk edən şəxs ən ümidverici kəs olacaqdır...» (105). Tusi qeyd edirdi ki, insanlar arasında zəruri varlıq olan Allah tərəfindən yaradılmışların ən üstünü - peyğəmbərlər olmuşlar. Allahla insanlar arasında rabitə əlaqəsini təşkil edən bu peyğəmbərlərin içərisində ən üstünü - altı pey- ğəmbər olmuşdur: Nuh, İbrahim, Süleyman, Əyyub, Musa, İsa. Tusi öz fikirlərini davam etdirərək yazırdı ki, Allah bu altı göndərilən peğəmbərin Quranda hər birinin üstün cəhətlərini göstərməklə yad etmişdir. Şiəlik cərəyanın qızğın təbliğatçısı olan Nəsirəddin Tusi şiələrin ilk imamı Əli ibn Əbutalibi (ə) malik olduğu üstün fəzilətləri baxımından bu altı xüsusi peyğəmbərə bərabər tutmuşdur. Tusi qeyd edir ki, Allahın göstərişlərini, buyruqlarını, vəyhlərini insanlara çatdıran peyğəmbərlərin sayı 124 000 nəfərdir. Bu peyğəmbərlərdən birincisi Həzrəti Adəm (ə), sonuncusu peyğəmbər isə Xatəmül-Ənbiya Həzrəti Mə- həmməd (s.ə.v) peyğəmbərdir. Allah tərəfindən insanlara göndərdilən peyğəmbərləri xəvvas və ümumi peyğəmbərlər olmaqla iki qismə bölünür. Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|