Çap üçün deyil

119
118
45. 
DÖVLƏTLƏRİN İDARƏ EDİLMƏ FORMALARI
· 
Onlar arasında hansı fərqlər vardır?
Şəkillərdə ölkəni idarə edən şəxsin seçilməsi mərasimləri təsvir edilmişdir.
Dövlət – müəyyən sərhəd daxilində yaşayan bir və ya bir neçə millətin ya-
ratdığı müstəqil siyasi varlıqdır. Dövlətin üç əsas əlaməti vardır: 
1. Dövlət hər hansı ərazini əhatə edir. Dünyada Rusiya, Kanada, Çin, ABŞ 
və s. kimi nəhəng dövlətlərlə yanaşı San Marino, Vatikan, Andorra və s. kimi 
kiçik dövlətlər də mövcuddur. 
2. Əhali – sayının az və ya çox olmasının dövlətin mövcudluğuna təsiri yox-
dur. Əgər Çin və Hindistanda əhalinin sayı 1 milyard nəfərdən çox,  ABŞ, İn-
doneziya və Yaponiyada yüz milyondan çoxdursa, İslandiya, Monako, Cibuti 
və s. dövlətlərdə bir neçə min nəfər əhali yaşayır. 
3. İdarəetmə  –  qanunverici və icraedici orqanların olmasıdır. Dövlətlər ida-
rəetmə formalarına görə iki cür olur: respublika və monarxiya. Dünyanın əksər 
dövlətlərində respublika idarəetmə forması mövcuddur. Belə dövlətlərdə ha-
kimiyyət orqanları xalq tərəfindən 
səsvermə yolu ilə seçilir. 
Dövlətin başçısı  prezident, baş nazir, kansler və s. adlana bilər. Ölkənin idarə 
edilməsi mövcud hüquq normalarına əsaslanır. Belə ölkələrdə vətəndaşların 
hamısı eyni hüquqlara malikdir. Azərbaycan da daxil olmaqla belə ölkələrə 
ABŞ, Fransa, İtaliya, Almaniya,Türkiyə, Pakistan, İsrail və s. misal ola bilər. 
Müstəqilliyini nisbətən gec əldə edən Latın Amerikası (Braziliya, Çili və s.), 
Afrika (Misir, Niger və s. ) və Asiya ölkələrinin əksəriyyəti də respublikadır. 
müəyyən müddətə 
Monarxiya'>Monarxiya ölkələrinin sayı azdır. Belə ölkələrdə hakimiyyət vərəsəlik yolu 
ilə ötürülür. Ölkəni idarə edən şəxs kral, sultan, imperator, knyaz, əmir və s. 
adlana bilər. Onların hakimiyyəti müddətsizdir. Əksər 
 ölkələrində 
– 
idarəetmə 
qanunları 
qəbul  edilir.  Səudiyyə  Ərəbistanı,  BƏƏ,   
Bruney və s. kimi ölkələrdə isə monarxın  hakimiyyəti hüdudsuzdur.  
monarxiya
Böyük Britaniya, Norveç, İsveç, Belçika, Mərakeş, Yaponiya və s. 
“parlament”  tərəfindən 
Fäaliyy t
ä
Fäaliyy t
ä
Dövlətlərin idarəetmə formaları 
müxtəlifdir. Şəkillərdəki 
idarəedilmə prosesini 
müqayisə edin. 
Müzakirə edək:
– İdarəetmə formalarının hansı vəzifələri vardır?
Müqayisə edin:
Öyrändìklärìnìzì 
tätbìq edìn
Respublika             
Oxşar                     
Monarxiya
Yer  kürəsində  müəyyən  sərhəd  daxilində 
siyasi varlıq olan  __ müstəqil bir qurumdur. 
__ idarə edilməsinə görə hakimiyyət orqan-
ları səsvermə yolu ilə xalq tərəfindən seçilir. 
Hakimiyyətin  vərəsəlik  yolu  ilə  ötürülən 
ölkələrdə __ idarəetmə forması mövcuddur.     
AÇAR  SÖZLÄR
Monarxiya
Dövlət
Respublika
Nä öyrändìnìz
1. Cədvəli dəftərinizə çəkin və mətndən istifadə etməklə onu tamamlayın.
Öyrändìklärìnìzì yoxlayın
Öyrändìklärìnìzì yoxlayın
Monarxiya
Respublika
İdarəetmə
 
formaları
Avropa 
Asiya 
Şimali 
Amerika 
Cənubi 
Amerika 
Afrika 
Avstraliya
2. Ölkələrin idarə edilmə formalarındakı müxtəlifliyi müqayisə edin. Onların hansında 
monarxiya, hansında isə respublika idarəetmə formasının mövcud olduğunu müəy-
yənləşdirin
.
Yada salın. 
Yada salın. 
Yer kürəsində 200 dən çox dövlət var. Onlar bir-birindən ərazilərinin 
böyüklüyünə,  coğrafi  mövqeyinə,  inkişaf  səviyyəsinə,  idarəetmə  formasına  və  s. 
görə fərqlənirlər.
Maddə 1. Hakimiyyətin mənbəyi
I. Azərbaycan Respublikasında dövlət 
hakimiyyətinin yeganə mənbəyi 
Azərbaycan xalqıdır. 
Maddə 2. Xalqın suverenliyi
II. Azərbaycan xalqı öz suveren hüqu-
qunu bilavasitə ümumxalq səsverməsi – 
referendum və ümumi, bərabər və bir-
başa seçki hüququ əsasında sərbəst, gizli 
və şəxsi səsvermə yolu ilə seçilmiş nü-
mayəndələri  vasitəsi ilə həyata keçirir.  
Ölkənin idarə edilməsində mühüm bir mə-
sələnin həlli üçün qızğın müzakirə gedirdi. 
Hər kəs  fikrini təsdiq etdirmək istəyirdi. 
Məclisin yuxarı hissəsində oturan şəxs öz 
fikrini deyən kimi hamı susdu. Bu davra-
nışın səbəbini soruşduqda köməkçilərdən 
biri: “Bu işin sonunun necə bitəcəyi məlum 
deyil. Biz səhv etsək,  cəzamız böyük olar. 
Başçımızın səhvini isə heç kəs müzakirə 
etməyəcək”, – dedi.
1
2
Çap üçün deyil

---

119
118
45. 
DÖVLƏTLƏRİN İDARƏ EDİLMƏ FORMALARI
· 
Onlar arasında hansı fərqlər vardır?
Şəkillərdə ölkəni idarə edən şəxsin seçilməsi mərasimləri təsvir edilmişdir.
Dövlət – müəyyən sərhəd daxilində yaşayan bir və ya bir neçə millətin ya-
ratdığı müstəqil siyasi varlıqdır. Dövlətin üç əsas əlaməti vardır: 
1. Dövlət hər hansı ərazini əhatə edir. Dünyada Rusiya, Kanada, Çin, ABŞ 
və s. kimi nəhəng dövlətlərlə yanaşı San Marino, Vatikan, Andorra və s. kimi 
kiçik dövlətlər də mövcuddur. 
2. Əhali – sayının az və ya çox olmasının dövlətin mövcudluğuna təsiri yox-
dur. Əgər Çin və Hindistanda əhalinin sayı 1 milyard nəfərdən çox,  ABŞ, İn-
doneziya və Yaponiyada yüz milyondan çoxdursa, İslandiya, Monako, Cibuti 
və s. dövlətlərdə bir neçə min nəfər əhali yaşayır. 
3. İdarəetmə  –  qanunverici və icraedici orqanların olmasıdır. Dövlətlər ida-
rəetmə formalarına görə iki cür olur: respublika və monarxiya. Dünyanın əksər 
dövlətlərində respublika idarəetmə forması mövcuddur. Belə dövlətlərdə ha-
kimiyyət orqanları xalq tərəfindən 
səsvermə yolu ilə seçilir. 
Dövlətin başçısı  prezident, baş nazir, kansler və s. adlana bilər. Ölkənin idarə 
edilməsi mövcud hüquq normalarına əsaslanır. Belə ölkələrdə vətəndaşların 
hamısı eyni hüquqlara malikdir. Azərbaycan da daxil olmaqla belə ölkələrə 
ABŞ, Fransa, İtaliya, Almaniya,Türkiyə, Pakistan, İsrail və s. misal ola bilər. 
Müstəqilliyini nisbətən gec əldə edən Latın Amerikası (Braziliya, Çili və s.), 
Afrika (Misir, Niger və s. ) və Asiya ölkələrinin əksəriyyəti də respublikadır. 
müəyyən müddətə 
Monarxiya ölkələrinin sayı azdır. Belə ölkələrdə hakimiyyət vərəsəlik yolu 
ilə ötürülür. Ölkəni idarə edən şəxs kral, sultan, imperator, knyaz, əmir və s. 
adlana bilər. Onların hakimiyyəti müddətsizdir. Əksər 
 ölkələrində 
– 
idarəetmə 
qanunları 
qəbul  edilir.  Səudiyyə  Ərəbistanı,  BƏƏ,   
Bruney və s. kimi ölkələrdə isə monarxın  hakimiyyəti hüdudsuzdur.  
monarxiya
Böyük Britaniya, Norveç, İsveç, Belçika, Mərakeş, Yaponiya və s. 
“parlament”  tərəfindən 
Fäaliyy t
ä
Fäaliyy t
ä
Dövlətlərin idarəetmə formaları 
müxtəlifdir. Şəkillərdəki 
idarəedilmə prosesini 
müqayisə edin. 
Müzakirə edək:
– İdarəetmə formalarının hansı vəzifələri vardır?
Müqayisə edin:
Öyrändìklärìnìzì 
tätbìq edìn
Respublika             
Oxşar                     
Monarxiya
Yer  kürəsində  müəyyən  sərhəd  daxilində 
siyasi varlıq olan  __ müstəqil bir qurumdur. 
__ idarə edilməsinə görə hakimiyyət orqan-
ları səsvermə yolu ilə xalq tərəfindən seçilir. 
Hakimiyyətin  vərəsəlik  yolu  ilə  ötürülən 
ölkələrdə __ idarəetmə forması mövcuddur.     
AÇAR  SÖZLÄR
Monarxiya
Dövlət
Respublika
Nä öyrändìnìz
1. Cədvəli dəftərinizə çəkin və mətndən istifadə etməklə onu tamamlayın.
Öyrändìklärìnìzì yoxlayın
Öyrändìklärìnìzì yoxlayın
Monarxiya
Respublika
İdarəetmə
 
formaları
Avropa 
Asiya 
Şimali 
Amerika 
Cənubi 
Amerika 
Afrika 
Avstraliya
2. Ölkələrin idarə edilmə formalarındakı müxtəlifliyi müqayisə edin. Onların hansında 
monarxiya, hansında isə respublika idarəetmə formasının mövcud olduğunu müəy-
yənləşdirin
.
Yada salın. 
Yada salın. 
Yer kürəsində 200 dən çox dövlət var. Onlar bir-birindən ərazilərinin 
böyüklüyünə,  coğrafi  mövqeyinə,  inkişaf  səviyyəsinə,  idarəetmə  formasına  və  s. 
görə fərqlənirlər.
Maddə 1. Hakimiyyətin mənbəyi
I. Azərbaycan Respublikasında dövlət 
hakimiyyətinin yeganə mənbəyi 
Azərbaycan xalqıdır. 
Maddə 2. Xalqın suverenliyi
II. Azərbaycan xalqı öz suveren hüqu-
qunu bilavasitə ümumxalq səsverməsi – 
referendum və ümumi, bərabər və bir-
başa seçki hüququ əsasında sərbəst, gizli 
və şəxsi səsvermə yolu ilə seçilmiş nü-
mayəndələri  vasitəsi ilə həyata keçirir.  
Ölkənin idarə edilməsində mühüm bir mə-
sələnin həlli üçün qızğın müzakirə gedirdi. 
Hər kəs  fikrini təsdiq etdirmək istəyirdi. 
Məclisin yuxarı hissəsində oturan şəxs öz 
fikrini deyən kimi hamı susdu. Bu davra-
nışın səbəbini soruşduqda köməkçilərdən 
biri: “Bu işin sonunun necə bitəcəyi məlum 
deyil. Biz səhv etsək,  cəzamız böyük olar. 
Başçımızın səhvini isə heç kəs müzakirə 
etməyəcək”, – dedi.
1
2
Çap üçün deyil

---