Carl gustav jung
Yüklə 3,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
ORTAK BİLİNCİN ARKETİPLER! 171
aynı yazarın Fledermause adlı yapıtındaki Tibetli sihirbazdır. Meyrink’in elbette benden haberi yok; kendi bilinçdışından, hastanın bana yansıttığı duyguya benzeyen bir duyguyu sözlere ve imgelere bürüyerek bağımsız olarak bunları ortaya çıkarmış oluyor; Sihirbaz Zerdüşt'üz de var, Faust’ da ise kahramanın kendi. Şeytan simgesi, Tanrı kavramının en aşağı düzeydeki, en eski aşamalarından biridir. Özel becerileri olan, büyü gücüne sahip bir kişilik, ilkel oymak sihirbazı ya da büyücü-hekim. Bu figür çoğunluk esmer, mongoloid tipte olur, bu kılığında olumsuz, muhtemelen de tehlikeli bir görünüm sergiler. Bazen Gölge’den ayırt etmek güçtür, ayırt edilebilecek durumdaysa o da; ama büyüsel niteliği ne denli üstün gelişirse, bu ayırımı yapmak o kadar kolaylaşır, bu şeytanın «yaşlı bilge kişi» gibi son derece önemli bir yanı da olabilir. Arketiplerin kabulü bizi epey ileri götürmüş oluyor. Esrarlı duygu izlenerek ortak bilinçdışındaki belirli bir varlığa kadar götürülebildiği takdirde, komşumuzdan sadır olan sihirli ya da şeytani efekt ortadan kalk maktadır. Ama bu durumda karşımıza yepyeni bir iş çıkmaktadır: ben, bu psikolojik ben-olmayan varlıkla nasıl başedecektir. Arketipleri gerçekte var kabul edip, işi orada bırakacak mıyız? Bu sürekli bir bölünme durumu, birey ile ortak psişe arasında bir bölünme demektir. Bir yanda, ayrışmış çağdaş bir ben, öte yanda alabil diğine ilkel bir çeşit zenci kültürü bulunmaktadır. Bu durumda, şimdi de var olan şeyle karşılaşmış olacağız — yani, esmer bir ilkelin üzerine uygarlık cilâsı çekilmiştir; iki şey arasındaki uçurumda gözlerimiz önüne serilmiş olacak. Ancak böyle bir bölünme âcil sentez gerektirir ve gelişti rilmemiş bulunan şey geliştirilmelidir; iki tarafın birleştirilmesi şarttır; yoksa, sorunun nasıl sonuçlanacağım tahmin edebiliriz; ilkel insan karşı konmaz bir şekilde, bastırılıp geri gönderilecektir: Ancak ilkel adamın zengin bir tarzda geliştirilmiş simgeciliği ile — yani, dogmaları, ritleri yeterli surette kendini ifade etmesini mümkün kılacak, hâlâ geçerli, dolayısıyla da yaşayan bir din söz konusu ise, bu birleşme olabilir: söz konusu dinin, en ilkel düzeye kadar uzanan bir düşünme ve hareket etme tarzı olmalıdır. Katoliklikteki durum böyledir, bu Katolikliğin hem avan tajı, hem de en büyük tehlikesidir. 172 ANALİTİK PSİKOLOJİ Bu yeni muhtemel birleşme sorununa geçmeden, başlangıçtaki düşe dönelim. Bütün bu sözlerimiz diişü daha iyi anlamamıza yardımcı oldu, özellikle de önemli bir bölümünü yani korku duygusunu. Bu korku, ilkellerdeki ortak bilinçdışının içeriklerinden korkma duygusudur. Görmüş olduğumuz gibi hasta kendini Bayan X ile özdeşleştiriyor, böylece kendisinin de o esrarlı sanatçı ile bir çeşit ilişkisi olduğunu gös teriyor. Gördüğümüz gibi, hekim sanatçı ile özdeşleştirildi, ayrıca, öznel düzeyde, ben, ortak bilinçdışındaki sihirbaz figürünün imgesi durumuna geldi. Bütün bunlar, düşteki, geri geri yürüyen yengeç simgesinde ifadesi ni buluyor. Yengeç, bilinçdışının canlı içeriği, dolayısıyla nesnel düzey deki analiz ile açıklanamaz, zararsız duruma getirilemez. Bununla birlik te, mitolojik veya ortak psişik içerikleri bilincin nesnelerinden ayırıp, bun ları bireysel psişenin dışında psikolojik gerçekler haline getirebiliriz. Aklın bilme yeteneğiyle, arketiplerin gerçeğini «varsayıyoruz», daha kesin bir ifade ile bu içeriklerin psişik varlığını idrak düzeyinde varsayıyoruz. Öznel olarak vurgulanması gereken bir özellik var, bu, bilinebilecek içerikler sorunu değildir, öznenin ötesinde, büyük çapta psişik sistemlerdir, bu yüzden de bilinçli zihnin kontrolunda bazı ender koşullar altında bulunabilirler, yoksa büyük çapta bilincin dışındadırlar. Ortak bilinçdışı ile bireysel psişe ayrışmadan eş koşuldukları sürece, herhangi bir ilerlemede bulunulamaz; ya da, düş diliyle ifade edilmesi gerekse, sınır aşılamaz. Eğer bütün bunlara rağmen, Düşgören smır çizgisini geçmeye kalkışırsa, bilinçdışı harekete geçer, onu yakalayıp, sımsıkı tutar. Düş ve içindeki malzeme ortak bilinçıdışını, kısmen suyun derinlerinde gizli yaşayan aşağı düzeydeki bir hayvan, kısmen de ancak zamanında bir cerrahi müdahale ile tedavi edilebilecek tehlikeli bir hastalık gibi görmektedir. Bu nitelendirmenin ne dereceye kadar uygun olduğunu gördük. Söylediğimiz gibi, hayvan simgesi, insandışı olanı, kişi ötesini ifade etmektedir; ortak bilinçdışının içerikleri eski çağlardan kalma, özellikle insansı işlev göıme tarzları değildir sadece, aynı zaman da, özellikle insan varoluşunun nispeten kısa süresinden çok daha eskiye uzanan, insanoğlunun hayvan atalarından kalma işlev kalıntılarıdır da aynı zamanda. Bu kalıntılar, ya da Semon’un deyimi ile «hücre protop- ORTAK B İL İN C İN ARKETİPLER! 173 lıızmasındaki sürekli değişim hali» harekete getirildiğinde sadece gelişimin hızını geciktirmekle kalmaz, aynı zamanda bilinçdışını harekete getirip depo edilmiş enerji tüketilinceye kadar onu geriletir. Ancak insanın, ortak bilinçdışına karşı bilinçli davranışıyla meydana çıkan ener ji yeniden kullanılır hale gelir. Dinler, bu enerji devridaimini, tanrılarla ritüel birleşme yoluyla somut bir şekilde saptamaktadır. Bununla birlikte,
bizim ideal olarak, hatta sorunun muhtemel bir çözümü gibi kabul ede meyeceğimiz şekilde Hıristiyanlık almıştır. Öte yandan, bilinçdışının figürlerini ortak psişik olaylar ya da işlevler olarak görürsek, bu varsayım, hiçbir şekilde entelektüel vicdanımıza karşı gelmez. Mantıken kabul edilebilir bir çözüm getirir, aynı zamanda, ırksal tarihimizin kalıntılarını harekete getiren bir çözüm yolu da gösterebilir. Bu çözüm önceki sınırların aşılmasını da olanaklı yapar, dolayısıyla buna, doğaüstü işlev diyebiliriz. Bu, yeni bir davranışa doğru dereceli bir gelişme demektir. Kahıaman-mitosu ile paralellik çarpıcıdır. Çoğu kez, kahramanın canavar (bilinçdışı içerik) ile tipik karşılaşması su kenarında, belki de bir sığlıkta yer almaktadır. Bu, Longfellovv’un Hiavvatha’smın sayesinde öğrendiğimiz Kızılderili mitosları için geçerlidir. Bu kesin savaşta, kahra man Yunus Peygamber gibi, mutlaka canavar tarafından yutulur. Frobenius bol ayrıntılarla göstermiştir bunu. Ama, canavarın içine girdi mi bir kez, canavar karnında onunla birlikte doğan güneşe doğru yüzer ken, kahraman canavarla kendi yöntemi ile hesaplaşır. İç organlarını, örneğin yüreğini, ya da canavarın yaşamak için onsuz edemeyeceği haya ti organlarından birini (bilinçdışını harekete getiren değerli enerjiyi) keser. Böylece canavarı öldürür; canavar karaya doğru sürüklenir, orada kahra man doğaüstü işlev sonucu (Frobenius buna «geceleyin deniz yolculuğu» demekledir) yeniden doğan ve bazen canavarın daha önce yuttuklarıyla birlikte dışarı çıkar. Bu şekilde, enerjisinden olan bilinçdışı, artık baskın pozisyonunu yitirmiş olduğu için, durum normale döner. Görülüyor ki, mitos, hastamızı da rahatsız eden ana çizgilerini çizmekte. Şimdi önemli bir soruna daha dokunacağım, okurun dikkatini çekmiş olmalı; düşte ortak bilinçdışı, tehlikeli ve zararlı gibi alabildiğine olumsuz bir görünümüyle ortaya çıkıyor. Bunun nedeni, hastanın Yüklə 3,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|