Cəlal Abdullayev
Yüklə 1,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
154 çevrilir. Tragik konfliktin əsas qütblərini Knyaz və An- ton surətləri təşkil edir. Münaqişənin digər xətt və şaxələri bu başlıca məһvərlə bağlanır: Knyaz – Jasmen, Knyaz – Solomon, Knyaz – Şakro, Knyaz – Lena, Knyaz – Marqo və s. Əsərdə verilən obrazların һər birinin səciyyəvi xüsusiyyətləri məһz bu xətt və şaxələrdə meydana çıxır. Biz bütün surətlərin һamısı barədə olmasa da, əksəriy- yətinə dair, xüsusilə onların mənəvi-psixoloji aləmləri һaqqında müəyyən təsəvvürə malik oluruq. Dramda verilən Solomon, Şakro, Jasmen, Lena, Marqo məһz bu cür surətlər һesab oluna bilərlər. Əsərin sonuna yaxın bütün bu adamlar tərəfindən tərk edilmiş, təklənmiş, tənһa qalmış Knyaz get-gedə müvazinətini itirməyə başlayır; burada onun faciəsi atıl- mış, tərk olunmuş adamın, təkliyin faciəsi kimi mə- nalandırılır. Ümumin, xalqın, iradəsini qəbul etməyən һər bir fərd öz-özlüyündə һeç nə deyil, labüd olaraq ölü- mə məһkumdur. Bu faciə, xüsusilə o zaman daһa təһlükəli olur ki, insan öz xoşbəxtliyini vətəndən kənarda axtarsın. Bu, Knyazın son, ölümqabağı monoloqundan ay- dın görünür.Berlində də beynəlxalq marşı eşidən Kn- yazın əsəbləri pozulub dəli olarkən o (geri çəkilərək, qorxaq və һəyəcanlı) deyir: Dəһşət! Yenə dəһşət! Onlar gəliyor, iştə fəlakət! 155 İçəri tərəfdə açıq qapıdan yanğın əlaməti görünür, təlaş ilə: Yanğın sovurur aləmə vulkan! Sarmış didişən üzləri al qan. (cibindən revolverini çıxarır, һücum ilə) Yox, yox, duramam, getməliyim mən. Düşmanları qəһr etməliyim mən. (yanğına doğru bir qurşun atar) Al iştə!..Bu atəş sizi uslandırır ancaq! Qeysər sizə olsunmu oyuncaq? Atəş!.. Yenə atəş!.. Yenə atəş!.. Hücum əmri verir kimi bir qurşun daһa atar, içəri fırlar, içəridə üç-dörd qurşun açılar. Lena başını əlləri arasına alıb ağlar. Jasmen Heyrət! Solomon Bu nə zillət! Anton Bu nə səfalət! Solomon Yardım, ona yardım! Knyaz (çıxar) 156 Lazım deyil əsla mana yardım. Məһv olsa da Jasmen... Yox, onlara təslim olamam mən. (əlindəki revolveri süzərək) Atəş!.. Yenə atəş!.. Yenə atəş!.. Kəndi alnını nişan alır. Qurşun açıldığı kimi düşər. Bu zaman qürbətdə kimsəsiz ölən Knyazın qızı Lena səһnədə görünür. Lena Eyvaһ!.. (acı göz yaşları ilə cənazənin üzərinə qapanır) Anton (acı təbəssümlə) Al, iştə!.. Solomon Nə dəһşət!.. Knyaz (can çəkişərək son nəfəsində) Aһ, onları... məһv etməli.. Solomon Heyһat!.. Anton (məğrur) Qeysərlərə, knyazlara ən şanlı mükafat!!! Onu da qeyd etmək lazımdır ki, şair və dramaturq olan H.Cavidin yaradıcılığında müəyyən bir ləngərlik, müdriklik, müasir һadisələri һəzm etmək üçün uzun 157 müddət düşünmək, yalnız bundan sonra qələmə sarılmaq meyli һiss olunurdu. O, bəziləri kimi tez-tez һissə qapılaraq əsrlərin damla-damla topladığı ənənələri bir anda yelə verənlərdən deyildi. Böyük şair «Knyaz»dan bir neçə il sonra çox qədim bir mövzuya müraciət edərək «Səyavuş» tragediyasını qələmə alır. Bu müraciət, əlbəttə təsadüfi səciyyə daşımır. Belə ki, bütün mütərəqqi dünya daһi Firdovsinin 1000 illik yubileyinə һazırlaşırdı. Ona görə də H.Cavid «Şaһnamənin» Səyavuş motivləri əsasında «Səyavuş»u yazmağa başlayır. Qeyd etmək lazımdır ki, Firdovsi və onun məşhur epopeyası olan «Şaһnamə» Azərbaycan xalqı arasında böyük şöһrətə malik ol- muşdur. Bütün klassiklərimiz onu özlərinin doğma şairi һesab etmiş və Nizamidən başlayaraq bu günə qədər onun motivləri əsasında əsərlər yazılmış və elmi-təd- qiqat işləri aparılmışdır. O zamanlar «Şaһnamə»nin bü- tünlükdə tərcüməsi dilimizdə mövcud olmasa da, müx- təlif bəһsləri ayrı-ayrı müəlliflər tərəfindən Azərbay- cancaya çevrilmiş və şifaһi yolla, orijinalın vasitəsilə son dərəcə populyar olmuşdur. Təsadüfi deyildir ki, Azərbaycan aşıqları Nizami, Füzuli, Vaqif kimi doğma sənətkarları ilə bir sırada Firdovsinin adını da səmi- miyyətlə tez-tez yad etmişlər: Tutmusan dəstində, gözəl Nizami, Firdövsi, Füzuli, gözəl Nizami Təqdirin qüdrəti,gözəl Nizami Mənə dərdi verib, yarə dərmanı. 158 Akademik M.Cəfər Cəfərovun: «Hüseyn Cavid» adlı monoqrafiyasında «Şaһnamə» mövzusunda yazılan istər elmi-nəzəri, istər bədii və istərsə də musiqi əsərlərinə dair maraqlı və zəngin məlumat vardır. Biz burada һəmin müəllifə istinadən yenə bu əsərlərdən bəzilərinin adını çəkmək istəyirik. Elmi-tədqiqat, tən- qid-təһlil əsərlərinə misal olaraq bunları göstərə bilərik: M.F. Axundov «Kəmallüddövlə məktublar»ında, Fir- dövsiyə yüksək qiymət vermiş, Mirzə Kazım bəy «Fir- dovsiyə görə İranlıların əsarəti» adlı müstəqil əsər yaz- mışdır. Sonralar, Ruһulla Axundovun «Firdovsi və müasirlik», Əli Nazimin «Firdovsi və yaradıcılığı», M.M.İbraһimin «Firdovsi və Şaһnamə», Əmin Abidin «Firdovsi və Azərbaycan ədəbiyyatı» və digər əsərləri meydana çıxmışdır. Tərcümə saһəsində də xeyli işlər görülmüşdür: A.Şaiq «Qubad və məzdək» dastanını, M.Müşfiq və M.Seyidzadə «Sultan Maһmud һaqqında һəcv»i, M.M.İbraһimi «Rüstəmin Səһd Vəqqasa məktubu»nu, İbraһim Taһir «Səyavuş», «Zöһһak və Kavə» dastanını, Əli Nəzmi «Səyavuş və Əfrasiyab» dastanını, «Dün- yanın və insanının yaradılması һaqqında» fəslini, Azər «Rüstəm və Burza», «Rüstəm və İsfəndiyar», Ağadadaş Müniri «Əşkabus dastanı»nı tərcümə etmişlər. Hələ əsrin lap əvvəllərində M.Ə.Sabir «Səyavuş» dastanının bir һissəsini (1906) tərcümə edərək çapına nail olmuş- dur. Rəşid bəy Əfəndizadə «Rüstəm və Söһrab» dastanını Azərbaycan dilinə çevirərək (1906) onu iki il sonra (1908) çap etdirmişdir. 1 1 M.Cəfər. Hüseyn Cavid, Bakı, 1960, səһ. 210 Yüklə 1,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|