Chirchiq davlat pedagogika universiteti turizm fakulteti

1.2 Herman Hessening ijodida Gumanizm
Gumanizm (lotincha humanitas - "insoniylik", "odamiylik") insonni oliy qadriyat deb baholovchi dunyoqarashdir⁸. Adabiyotga xos xususiyatlardan biri Gumanizm. Gumanizm adabiyotning yetakchi ,bosh omili bo’lsa ,shu adabiyotning ijtimoiy qimmati va tarbiyaviy ahamiyati yuksak bo’ladi.Shuning uchun ham gumanizm Navoiy Jomiy,Pushkin,Lermontov,Gorkiy,Gyote kabi yozuvchi va shoirlar ijodining muhim xususiyatlaridan biri bo’lgan. Gumanistlar dunyoviy axloq normalarini targ‘ib etishadi.
Gumanizm – insonlarga mehr-muhabbat bilan qarash, ularni hurmat qilish, insonning moddiy farovonligini yuksaltirish va kishilarda yuksak ma’naviy fazilatlarni rivojlantirishga g’amxorlik qilish -insonparvarlik demakdir.
Tor ma’noda - Uyg’onish davri (13 - 16-asrlar)da sxolastikaga va cherkovning ma’naviy hukmronligiga qarshi turgan dunyoviy hurfikrlilik. G’arbiy Yevropadagi bir necha mamlakatlarda Gumanizm ijtimoiy tafakkur sohasida, adabiyot, san’at va ilm-fanda katolitsizmga va shaxsning qulligiga qarshi qaratilgan ilg’or harakat edi. Gumanizm tarafdorlari o’z zamonasining taraqqiyparvar kuchlari bo’lgan. Ular inson huquqi va olijanob fazilatlar, ilm-ma’rifat va hurriyat uchun, kishilarning har tomonlama erkin rivojlanishi uchun kurash olib bordilar.Gumanizmning atoqli namoyandalari F. Petrarka, J. Bokkachcho, Leonardo da Vinchi, J. Bruno, T. Kampanella (Italiya), M. Monten, F. Rable (Fransiya), T. Mor, F. Bekon (Angliya), E. Rotterdamlik (Niderlandiya), N. Kopernik (Polsha) va boshqa adiblar edi.Ko’pgina buyuk yozuvchilar o’z asarlarida, dindan farqli o’laroq, insonni, uning yer yuzidagi hayoti va undagi turli xil qiyinchiliklarni kuylaydilar.
Jahon xalqlari adabiyoti tarixida shunday bir davr borki, bu davrda ma’lum bir adabiyotning xalq hayoti bilan aloqasi ko’pincha bilvosita emas, balki bevosita ro’yobga chiqadi. Bu davr adabiy asarlarida xalq manfaatlarinini ochiq- oydin izchil ifodalash va himoya etishyoq edi. Adabiyot o’z g’oyaviy mazmuni va yo’nalishi jihatidan butun jamiyatning saodatiga xizmat qilishga harakat qiladi. Bu jamiyatning o’zida sinfiy qarama- qarshiliklar xali yetarli o’tkirlik bilan nomoyon bo’lmagan davrga to’g’ri keladi. Ilg’or yozuvchilar jamiatning bir- biriga zid sinflardan iborat ekanini, bunday jamiatda murosa bo’lishi mumkin emasligini xali tushunib yetmaydilar. Shuning uchun ular jamiatning saodatini o’ylab ijod etadilar, hatto jamiatdagi antogonistik sinflar orasida tinchlik va hamkorlik o’rnatishga harakat qiladilar.
Hermann Hesse insonparvarlikni himoya qilgan yozuvchi edi. "Sidxarta" yoki “Cho’l bo'risi" kabi asarlarida u hayot va inson mavjudligining ma'nosini izlash bilan shug'ullangan. U boshqa odamlar va madaniyatlarga nisbatan rahm-shafqat, bag'rikenglik va tushunish muhimligini qayta-qayta ta'kidlagan.Hesse zamonaviy jamiyat va uni mexanizatsiyalashning tanqidchisi ham edi. U unda insonning o'zidan va tabiatdan uzoqlashishini ko'rdi. Buning o'rniga, u ichki qadriyatlarga va hayotning ma'naviy o'lchoviga qaytishni so'radi.Umuman olganda, aytish mumkinki, Hermann Hesse so'zning eng yaxshi ma'nosida gumanist edi. Uning asarlarida inson tabiatini chuqur anglash, hayotning har qanday ko’rinishida yuksak hurmat-ehtirom namoyon bo’ladi. O’zining uzoq hayoti davomida Hesse buyuk asarlar yaratdi. Bunga ishonch hosil qilish uchun, o’zbek kitobxonlariga unga tanish“Cho’l bo’risi” (1927) romanini yodga olish kifoya. 30-yillarga qadar kelishuv va kelishmovchilik Hesse kitoblarida almashib va to‘qnashib turgan, shu bilan birga uyg‘unlik hayot jarliklari haqidagi bilim bilan borgan sari ko‘proq to‘la boshladi. Lekin uning ishining asosiy vazifasi gumanizmni ifodalshdan iborat bo’ldi. Nisbiy ijtimoiy hotirjamlik vaqtida Hesse tarixiy halokat imkoniyatini bashorat qilgan narsani odamlarda ko’rgan, yuzaga olib chiqqan, o‘z kitoblarida gavdalantirgan edi. Natsistlik terrorchiligi va fashizm Germaniyasi qulagan yillarda, u, aksincha, kelajak garovi bo‘lgan narsani ham ko‘rgan..Ovloq shahardan - nafaqat Shiller, balki Hermann Hesse va unga ancha yaqinroq bo‘lgan Fridrix Hyolderlin, faylasuflar Gegel va Sheller romantik Eduard Myorike ham kelib chiqqanlar.
Hesse XX-asrning insonparvarlik gumanizmsohasidagi asarlari bilan tanilgan yozuvchi va shoir edi. Uning ushbu mavzuga bag'ishlangan eng mashhur asarlaridan ba'zilari:
1. Siddhartha: Kitob ma’rifat va ma’naviy rohat izlayotgan bir yigit haqida hikoya qiladi. Bu o‘z-o‘zini kashf etish, o‘z-o‘zini bilish va ichki xotirjamlik muhimligini ta’kidlaydi.
2. Cho’l bo'risi: Kitob o'zining hayvoniy tabiati va ruhiy tabiati o'rtasida bo'linib qolgan odam haqida. U hayotning ma'nosi, baxt va to'liqlikni izlash masalasini qo'yadi.
3. Narcissus va Goldmund: Kitob hayotda turli yo'llarni bosib o'tgan ikki do'st haqida hikoya qiladi. Unda san'at, go'zallik va do'stlikning ahamiyati ta'kidlangan.
4. Demian: Kitob o‘z shaxsini topishga urinayotgan yigit haqida. Bu individuallik va o'z-o'zini anglash muhimligini ta'kidlaydi.
Umuman olganda, Hesse asarlarida inson hayotining muhim jihatlari sifatida o'z-o'zini kashf qilish, individuallik va ma'naviyat muhimligini ta'kidlaydi.