Chizmachilik

Detal chizmasi – detal tasviri va uni tayyorlash uchun zarur bo‘lgan ma’lumotlarni ifodalaydi.
Yig‘ish chizmasi – yig‘ish birligi tasviri va uni yig‘ish uchun zarur bo‘lgan boshqa ma’lumotlarni o‘z ichiga oladi.
Umumiy ko‘rinish chizmasi – buyumning konstruksiyasini, uni asosiy tarkibiy qismlarining o‘zaro bog‘lanishini va buyumning tiklash prinsipini aniqlaydi.
Nazariy chizma – buyumning geometrik shaklini aniqlaydi, unda tarkibiy qismlar joylashidining koordinatalari beriladi.
Gabarit chizma – buyumning soddalashtirilgan tasviri va gaborit, o‘rnatish va biriktirish o‘lchamlarini o‘ziga mujasamlashtiradi.
Butlash (montaj) chizmasi – buyumning soddalashtirilgan tasviri va uni o‘rnatish uchun zarur bo‘lgan ma’lumotlarni beradi.
Sxema – Buyumlarning tarkibiy qismi va ularning o‘zaro bog‘lanishi shartli belgilar ko‘rinishda tasvirlanadi.
Spetsifikatsiya – yig‘ish birligi, kompleks yoki komplektning tarkibini aniqlovchi hujjat.
Tushuntirish xati – buyumning tuzilishi, uning ishlash prinsip yozib tushintirilgan hujjat bo‘lib, unda ishlanmada qabul qilingan va texnik – iqtisodiy takliflar asoslab beriladi.
Texnik shartlar – buyumga qo‘yilgan talablar, uni tayyorlash, kontrol qilish, qabul qilish va sotish uchun qo‘yiladigan talablarni o‘z ichiga oladigan hujjat.
Original – asl chizmani tayyorlash uchun xizmat qiladigan chizma.
Asl nusxa – mas’ul shaxslarning asl imzolari bilan tasdiklangan va ko‘plab nusxa kuchirish uchun mo‘ljallangan chizma.
Dublikat – asl nusxani takrorlovchi chizma bo‘lib, nusxa ko‘chirish uchun xizmat qiladi.
Nusxalar – asl nusxa yoki dublikatlar bilan bir xil bo‘lgan hujjat bo‘lib, ular bevosita ishlab chiqarishda ishlatish uchun mo‘ljallangan.

7.2. Ko‘rinishlar, kesimlar va qirqimlar

Ko‘rinish – detal tomonlarining tasvirlari. Asosiy ko‘ri­nishlar detalning 6 ta tomonini kubning 6 ta tomoniga tasvirlashga aytiladi (148-rasm). Frontal tekislikdagi ko‘rinishi asosiy (bosh) ko‘rinishi deyiladi, chunki detalning eng muhim jihatlarini yoki ko‘proq ma’lumot olish mumkin bo‘lgan tomoni shu ko‘rinishda tasvirlanadi. Chizma qog‘ozida muhim ko‘rinish­lariga joy topilmasa, ko‘rinish tomonidan strelka qo‘yib, uning ustiga “A” harfi yoziladi va qog‘ozning bo‘sh joyiga joylashtirish mumkin, uning ustiga
“A ko‘rinish” deb yozib, tagiga chizib qo‘yiladi (149-rasm).
Qo‘shimcha ko‘rinish qachonki detalning ayrim joylari asosiy ko‘rinishga tushmay qolganda uning o‘lcham va shaklini buzmay ko‘rsatish uchun ishlatiladi. 150-rasmda detalning bir qismi og‘ma holatda bo‘lganligi sababli gorizontal proyeksiyasida o‘z haqiqiy ko‘rinishida proyeksiyalanmaydi. Shuning uchun detalga qaraladigan tomonidan strelka qo‘yilib ustiga B harfi yoziladi va shu yo‘nalish bo‘yicha o‘sha ko‘rinish tasvirlanib, ustiga “B–ko‘rinish” deb yozib qo‘yiladi. Agar tasvir qaraladigan yo‘nalishi bo‘yicha to‘g‘risida joylashtirilsa qo‘shimcha hyech narsa yozilmaydi (151-rasm). Qiya holatdagi ko‘rinishni, to‘g‘ri holatda tasvirlasa “Burilgan” deb yozib qo‘yiladi (152-rasm).