184
DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI
köklərin fono-semantik inkişafı (müqayisəli-tarixi istiqamətdə). Bakı: 1995, 80 s.
9. Kaşğari Mahmud. Divanü lüğət-it-türk. I cild, Bakı: “Ozan”, 2006, 512 s.
10. Kaşğari Mahmud. Divanü lüğət-it-türk. II cild, Bakı: “Ozan”, 2006, 400 s.
11. Kaşğari Mahmud. Divanü lüğət-it-türk. III cild, Bakı: “Ozan”, 2006, 400
s.
12. Kaşğari Mahmud. Divanü lüğət-it-türk. IV cild, Bakı: “Ozan”, 2006, 752
s.
13. Kitabi-Dədə Qorqud. Bakı: 1988, 265 s.
14. Kitabi-Dədə Qorqud. Bakı: “Öndər Nəşriyyat”, 2004, 376 s.
15. Qəhrəmanov С. Nəsimi «Divanı»nın leksikası. Bakı: “Elm”, 1970, 568 s.
16. Quliyev Ə.A. Əski türk yazılı abidələri müntəxəbatı. Bakı: Bakı Univer-
siteti nəşriyyatı, 1994, 280 s.
17. Məmmədov Elçin. Nəsiminin leksikası oğuz dilləri kontekstində. Türk
dillərinin tarixi-müqayisəli leksikologiyası məsələləri. I cild. Bakı: “Kitab aləmi”,
2004, 331 s., səh. 182-233
18. Rəcəbov Ə., Məmmədov Y. Orxon-Yenisey abidələri. Bakı: “Yazıçı”,
1983, 389 s.
19. Rəcəbov Ə., Məmmədov Y. Orxon-Yenisey abidələri. Bakı: “Yazıçı”,
1993, 400 s.
20. Seyidov M.S. Fellərdə asemantikləşmiş söz kökləri. Ay sinkretik kökü (I
məqalə). Filologiya məsələləri. Bakı: AMEA Əlyazmalar İnstitutu, 2009, № 5,
518 s., 230-242
21. Seyidov M.S. Ay sinkretik kökü (II məqalə). Filologiya məsələləri. Bakı:
AMEA Əlyazmalar İnstitutu, 2009, № 7, 405 s., səh. 90-101
22. Seyidov M.S. Ay sinkretik kökü (III məqalə). Filologiya məsələləri. Bakı:
AMEA Əlyazmalar İnstitutu, 2009, № 8, 582 s., səh. 272-288
23. Səfərli Əlyar. Dastani-Əhməd Hərami. Bakı: “Şərq-Qərb”, 2004, 120 s.
24. Şah İsmayıl Xətayi. Əsərləri. Bakı: “Şərq-Qərb”, 2005, 384 s.
Türk dilində
25. Tarama sözlügü. I c.; A – B; Ankara: 1963, 776 s.
26. Türkiyede halk ağzından derleme sözlüğü. I c., Ankara: 1963, 444 s.
Rus dilində
27. Дмитриев Н.К. Строй тюркских языков. Москва: 1962, 608 с.
28. Древнетюркский словарь. Ленинград: 1969, 676 с.
29. Мухамедова З.Б. Исследования по истории туркменского языка X1-
185
Onomastika, Dialektologiya, Etimologiya
XIV вв. Ашхабад: 1973, 234 с.
30. Радлов В.В. Опыт словаря тюркских наречий. т. I, Санк-Петербург:
1893, 1914 c.
31. Севортян Э.В. Этимологический словарь тюркских языков. Обще-
тюркские и межтюркские основы на гласные. т. I, Москва: «Наука», 1974,
767 с
32. Сейидов М.С. Генезис значений «говорить», «издавать звуки» синкре-
тического корня «Ay». Русскоязычие и би(поли)лингвизм в межкультурной
коммуникации XXI века: когнитивно – концептуальные аспекты (Материалы
IV международной научно-мутодической конференции). Пятигорск, 2011
года, 21-22 апреля, 245 с., стр. 55-57
33. Сейидов М.С. Следы синкретического корня «Aй» в названиях
животных. Низомий номидаги Тошкент Давлат Педагогика Университети
(Халыкаралык илмий ва илмий-амалий корференция материаллары
туплами). Тошкент, 2011 йил, 25-26 март, 332 с., стр. 275-277
34. Туркменско-руский словарь. Москва: 1968, 832 с.
РЕЗЮМЕ
ОБЩЕЕ ЛЕКСИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ ЭПОС «КНИГА МОЕГО
ДЕДА ДЕДЕ КОРКУТ» И ПОЕМА «ДАСТАНИ-АХМЕТ ХАРАМИ»
В этом научном работе сравниваются лексики два великолетные
исторические памятники - эпос «Книга моего деда Деде Коркут» и поема
«Дастани-Ахмет Харами». В этом научном расследование анализи¬рованы
корни слов в сравнениям лексике современного азербайджанского языка.
Наша цель искать такие исторические корни слов и анализировать их
значение. Этим путём мы можем изучать наш родной Азербайджанский язык
и его историю.
SUMMARY
GENERAL LEXICAL FEATURES OF “THE BOOK OF DADA
QORQUD” SAGA AND “DASTANI-AHMAD HARAMI” POEM
In this scientific work is compared vocabulary of two magnificent historical
monuments - “Book of Dada Qorqud” saga and “Dastani-Ahmad Harami” poem.
187
Onomastika, Dialektologiya, Etimologiya
Əlvan Cəfərov,
ADPU-nun elmi işçisi, elvancafarov78@mail.ru
“KİTABİ-DƏDƏ QORQUD” DASTANI VƏ
“DASTANİ-ƏHMƏD HƏRAMİ” POEMASININ ORTAQ
MORFOLOJİ (ƏSAS NİTQ HİSSƏLƏRİ ÜZRƏ)
XÜSUSİYYƏTLƏRİ
Xalqımız məişət və ictimai quruluş cəhətdən öz yaşayış spesifi-
kası – maddi-mədəniyyətini yaradıb yaşatdığı kimi öz dilini də rən-
garəng şəkildə daima inkişaf etdirmiş və müasir səviyyəyə qaldır-
mışdır. Bir sıra türk dillərinin xalq dili halında formalaşmasında bu
və ya digər dərəcədə rol oynamış olan oğuz və qıpçaq tayfalarının
Azəri türkcəsinin ümumxalq dili halında formalaşmasında çox bö-
yük rolu vardır. Xalqımızın təkcə dilində yox, məişət və mədəniyyə-
tinin müxtəlif sahələrində də, o cümlədən Azərbaycan folklorunun,
musiqisinin bir sıra nümunələrində də türk tayfalarının sözü və ad
izi indi də saxlanılmaqdadır. Məsələn, müasir ümumxalq danışıq di-
lində ədəbi və elmi dildə işlənən “bayatı”, ”əfşarı“, “varsağı”, “qay-
tağı” və bu kimi bir sıra folklor və musiqi terminləri mənşəcə oğuz
tayfalarının adları ilə bağlıdır. Xalqımızın tayfa-qəbilə xüsusiyyət-
lərini müxtəlif cəhətdən əks etdirən ən mükəmməl sözlər və folklor
nümunələrindən biri də “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanlarıdır. Bir sıra
türkdilli xalqlarda da Dədə Qorqudla bağlı əfsanə, dastan, nağıl və
sairələr vardır. Orta Asiyadakı bir sıra xalqlarda “Dədə Qorqud” əvə-
zinə “Korkut ata” adı işlənir.
Ana dillində yazılmış XIII əsrin gözəl və mükəmməl abidələrin-
dən biri də “Dastani-Əhməd Hərami” poemasıdır. Bu əsər doğma di-
limizdə yazılmış ilk poema nümunəsi olaraq hələ də qalmaqdadır. Bu
da təbiidir ki, qədim və zəngin ədəbi-mədəni təcrübəyə, özünəməx-
sus bədii poetik ənənələrə malik olmayan bir xalq XIII əsrdə ana di-