196
Gürcü antropoloqu Qobunyaya görə, Dmanisidən aşkar
olunan paleoantropoloji tapıntılar Homo habilisdən Homo
ekectusa keçid mərhələsinə aid təyin olunur (bax şəkil 138, 140,
141).
Dmanisi düşərgəsinin tapıntıları paleomaqnit yolu ilə təyin
olunmuşdur.
1856-cı
ildə
Almaniyanın
Düseldorf
yaxınlığında
Neandertal kəndi ərazisində aparılan tədqiqatlar zamanı qədim
insan çənəsi tapılmış və ona Nendertal insan adı verilmişdir.
Elmi tədqiqatlar zamanı müəyyən edilmişdir ki, neandertal tipli
insanların boyu 160 sm, beyin tutumu isə 1700 kub.sm olmuşdur.
Sonralar aparılan elmi tədqiqatlar zamanı İraqın Şanidar
düşərgəsindən 9 neandertal tipli insanın sümük qalıqları
tapılmışdır.
2000-ci
il
iyulunda
Fransa-Keniya
arxeoloji
ekspedisiyasının Keniyanın Türkanə gölü yaxınlığında apardığı
arxeoloji tədqiqatlar zamanı daş məmulatı ilə yanaşı iki insan
kəlləsi tapılmışdır. Onların birinin 6 milyon il yaşı olub, “Orrorin
tügenensis”, ikincisinin isə 4,5 milyon yaşı olub, Keniantrop
adlandırılmışdır (Lümley, 2003).
Beləliklə, son 50 ildə aparılan kompleks elmi tədqiqat
işləri nəticəsində qədim insanlara aid zəngin paleoantropoloji
197
tapıntılar aşkar olunmuş və aşağıdakı insan tipləri müəyyən
olunmuşdur:
1.
Homo Türkanə; 7. Sinantrop;
2.
Keniantrop; 8. Azıxantrop;
3.
Homo erektus; 9. Homo Dmanisi;
4.
Homo habilis; 10. Neandertal insan;
5.
Zincantrop; 11. Homo sapiens;
6.
Pitikantrop; 12. Homo sapiens,
sapiens.
Ümumiyyətlə, aparılan kompleks arxeoloji tədqiqatlar
nəticəsində Şərqi Afrikanın 21 paleolit düşərgəsindən yaşı 3
milyon illə 6 milyon il arasında olan paleoantropoloji tapıntılar
aşkar edilmişdir. Dünyanın 156 paleolit düşərgəsində isə
neandertal tipli insanlara məxsus olan sümük qalıqları tapılmışdır.
Məhz bu paleoantropoloji tapıntılara əsasən ilk qədim insanın
Şərqi Afrika ərazisində əmələ gəlib, sonralar isə dünyanın
müxtəlif ölkələrinə yayılması haqqında elmi fikir hazırda üstünlük
təşkil edir (Lümley, 1998; Cəfərov, 2004).
Arxeologiya elminin son tədqiqatlarına əsasən ilk qədim
insanların 6 milyon il bundan əvvəl başlayaraq çaydaşılarından
kobud şəkildə əmək alətləri hazırlaması müəyyən edilmişdir
(Cəfərov, 2004, bax şəkil 132).
198
Qafqaz və o cümlədən Azərbaycan ərazisində aparılan
kompleks arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində bu ərazilərdə qədim
insanların 2-2,5 milyon il bundan əvvəl məskunlaşması arxeoloji
və paleoantropoloji faktlarla sübuta yetirilmişdir.
199
VIII FƏSĠL
AZƏRBAYCANIN ORTA PALEOLĠT
DÜġƏRGƏLƏRĠ – MUSTYE MƏDƏNĠYYƏTĠ
Aparılan kompleks elmi tədqiqatlar zamanı müəyyən
olunmuşdur ki, 120 min il bundan əvvəllərdə son Aşel
mədəniyyəti Mustye mədəniyyəti ilə əvəz olunmuşdur. Aparılmış
arxeoloji tədqiqatlar göstərir ki, son aşel – mustye dövrü
insanların həyatında bu zamanlardan başlayaraq mühüm
dəyişikliklər baş vermişdir. Məhz bu dövrdən başlayaraq qədim
insanlar yeni tipli əmək alətləri hazırlamağa başlamışlar. Bu,
onların inkişafı ilə əlaqədar meydana çıxmışdır. Artıq əvvəlki
dövrlərdə hazırlanmış əmək alətləri - kobud çapma alətləri, əl
çapacaqları insanların yeni tələbatlarını ödəmir və daha
mükəmməl, universal əmək alətlərinin hazırlanması əsas məsələ
kimi qarşıda durmuşdur. Dünyanın əksər Daş dövrü
düşərgələrində olduğu kimi qədim Azıx, Tağlar sakinləri də yeni
tələbata uyğun əmək alətləri hazırlamaq üçün çay kənarlarından
müxtəlif növ daşları götürüb təcrübədə yoxlayır və həmin
daşlardan əmək alətləri hazırlayırlar. Bu isə yeni arxeoloji dövrün
başlanmasının əsasını qoyurdu. Bu dövrün maddi mədəniyyət
qalıqları ilk dəfə Fransanın lö-Mustye mağara düşərgəsində
200
müəyyən olduğuna görə, tapıldığı yerin adı ilə Mustye
mədəniyyəti adlandırılmışdır (Bord, 1961; Lübin, 1977). Mustye
mədəniyyətinə aid maddi mədəniyyət nümunələri Avropada,
Şimali Afrikada, Orta Asiya, Yaxın Şərq ölkələri ərazisində istər
mağara, istərsə də açıq paleolit düşərgələrindən tapılmışdır.
Arxeoloji tədqiqatlar zamanı müəyyən olunmuşdur ki, bəşər
tarixində Mustye mədəniyyəti 100 min il bundan əvvəl başlamış
və 35 min il bundan qabaq sona çatmışdır. Lakin son 5 ildə
Avropa ölkələri ərazisində olan elmi laboratoriyalarda aparılan
kompleks tədqiqatlar nəticəsində Mustye mədəniyyətinin 120 min
il bundan əvvəl başlaması müəyyən edilmişdir (Cəfərov, 2004,
2007).
Aparılan kompleks elmi tədqiqatlar nəticəsində müəyyən
olunmuşdur ki, Mustye mədəniyyəti dövründə qədim insanların
bədən quruluşunda, əmək alətləri hazırlanmasında, təsərrüfat
həyatında və həyat tərzində böyük dəyişikliklər baş vermişdir.
Mustye mədəniyyəti dövrünün sakinləri neandertal tipli
insanlar olmuşlar. Onlar yaşamaq üçün özlərinə mağaralar, açıq
yaşayış yerlərində, qaya sığınacaqlarında və komalarda yaşayış
məskəni salırdılar. Aparılan kompleks elmi tədqiqatlar zamanı
müəyyən olunmuşdur ki, neandertal tipli insanlar düşərgələrdə
yaşayış tikililərini, əsasən nəhəng qaya parçalarından və iri
Dostları ilə paylaş: |