Davriy sistemaning V a gruppasidagi elementlari (Fe temir, Co-Kobalt, Ni-nikel) xossalari va ishlatilishi

Temir, kobalt va nikel galogenidlari. Bu elementlar qizdirilganda (suv bug’i ishtirokida) galogenlar bilan oson birikadi. Kobalt va nikel galogenlar bilan Co (II)-hamda Ni(II)-galogenidlar hosil qiladi; kobalt ftor bilan ftorid CoF₃ ham hosil qiladi.
Fe + 2HCl → FeCl₂+H₂
Fe + 3Cl₂ → 2FeCl₃
Temir, kobalt va nikel galogenidlar uchuvchan moddalardir. Ular suv bilan kristallogidrat hosil qiladi (masalan, CoCI₂ ∙ 6H₂O) lar.
Temir Fe. Z = 26. Yer qobig’ida eng ko’p tarqalgan og’ir metall bo’lib, erkin holda juda kam uchraydi. Temir minerallari tabiatda keng tarqalgan. Uning sanoat uchun ahamiyatli rudalari jumlasiga magnetit Fe₃O₄ (unda 72% Fe bor), gematit Fe₂O₃ (70% Fe), limonit Fe₂O₃. H₂O (yoki FeOOH), siderit FeCO₃ (48% Fe) kiradi. Tabiatda temirning oksid rudalaridan tashqari ko’p miqdorda pirit Fe₂S ham uchraydi.
Olinishi. Temir metallurgiyasida hosil qilinadigan metall toza bo’lmaydi; uning tarkibida uglerod, oltingugurt, fosfor, marganes va silisiy qo’shimchalari bo’ladi.
Shuning uchun kimyoviy toza temir quyidagi usullar bilan olinadi:

1. 
   temir oksidini vodorod bilan qaytarish: Fe₂O₃+3H₂→3H₂O+2Fe\
   

Bunda hosil qilingan temir kukun holida bo’lib, u pirofor xossa namoyon qiladi, ya’ni havoda o’z-o’zidan yonib ketadi;

2. 
   temir karbonilni termik parchalash:
   Fe(CO)₅ → Fe +5CO
   
   

3. temir tuzlari (ko’pincha xloridlar) ning suvdagi eritmasini elektroliz qilish: Fe²⁺ + 2e → Fe

   
   

1,2 usullar bilan olingan kukun holidagi temir presslanib, undan yaxlit metall tayyorlanadi. U yaxshi magnitlanadigan, minimal gisterezis ko’rsatadigan “ancha yumshoq” modda. Temir texnikada, asosan, cho’yan va po’lat holida olinadi. Cho’yanda 90-93% temir, 2-4% uglerod bo’ladi; S, R, Mn, Cr, Ni, V kabi qo’shimchalar miqdori cho’yan hosil qilishda ishlatiladigan rudaning sifatiga bog’liq. Po’lat tarkibida 0,3-1,7% uglerod bo’ladi: yumshoq temir tarkibida esa uglerod miqdori 0,3% da kam.