Демо Сонэ Плайбажк
Yüklə 5,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
~ 136 ~
Babil qaynaqlarından daha qədim qaynaqlarda rastlanmış olaydı və həmin qaynaqlarda bu etnik qrupdan başqa ölkənin sakinləri kimi söz açılaydı. Lakin bel
ə mənbələr yoxdur. Saklardan bəhs edən ən qədim qaynaqlar məhz Aşşur- Babil mixi kitab ələridir və həmin kitabələr Saklardan məhz Azərbaycan və Ön Asiya sakinl əri kimi söz açmaqdadırlar. Orta Asiya Saklarından bəhs edən m ənbələrə gəlincə onlar haqqında söz açdığımız kitabələrdən (Assur-Babil mixi yazılarından-A.M.) çox-çox sonrakı əsrlərə aiddirlər. Bu isə o deməkdir ki, m
ənbələr Sakların Orta Asiyadan Ön Asiya və Azərbaycana gəldiklərini deyil,
əksinə Azərbaycandan Orta Asiya istiqamətinə köç etdiklərini t əsdiqləyir.. Arxeoloji tapıntılar da eyni şeyi isbat etməkdədir” (Bax: Bəxtiyar Tuncay, göst ərilən əsəri, səh.19). B əzi tədqiqatçılar Heredota istinadən belə bir fikir irəli sürürlər ki, Sakların (İskitlərin, Skiflərin) Azərbaycan və Ön Asiya ərazilərində yaşamalarının başlanğıcı eradan əvvəl XV əsrə aiddir. Eradan əvvəl II minilliyin ortalarında formalaşan Saklar 600-700 ildən, Kimmerlərin t ənəzzülü başlayandan sonra özlərinin inkişaf mərhələsinə qədəm qoymuş və n əhayət eradan əvvəl VII əsrdə Azərbaycan və Ön Asiyada özlərinin dövl ətlərini yaratmışlar. Bu müəlliflər öz fikirlərini əsaslandırmaq üçün Heredotun “İskitlərin ilk hökmdarı Tarqıtay dövründən I Daranın onların ölk
əsinə hücumuna qədər 1000 (min) il keçmişdir” ifadəsini əsas götürmüş və Sakların Azərbaycan və Ön Asiyada I Daradan min il öncə məskunlaşdığını əsaslandırmağa çalışmışlar. İstər eradan əvvəl VII-VI əsrlərə aid Assur mənbələrinə, istər eradan əvvəl V əsrdə yaşamış Heredota, istər eradan əvvəl I əsrdə yaşamış Sicilyalı Diadora v ə istərsə də bir çox müasir tədqiqatçılara görə Saklar ilk öncə Araz çayı sahillərində yaşamış, sonradan Avrasiyanın geniş ərazilərinə yayılmışlar (Bax: Qeredot, İstoriya, Moskva 1985; Aliyev İ., İstoriya Midii, Baku 1960; İsmayıl M., Azərbaycan xalqının yaranması, Bakı 1955; Bəxtiyar Tuncay, göst ərilən əsəri və s.) Bu gün bel ə Azərbaycan ərazisində bu qədim Türk xalqının adını daşıyan onlarla yer adı mövcuddur (Sakkız, Sak dağı, Sakkarsu, Şəki və s.). Az ərbaycan və ümumiyyətlə bütün Türk xalqlarının etnogenezisində mühüm rol oynayan Kimmer v ə Saklarla bağlı toponimik adlara həm Az ərbaycan, həm Ön, Orta və Kiçik Asiyada, həm quzey Qafqazda, həm Qara v ə Azov dənizi, həm Dunay, Dnepr və Don çayları sahillərində rast gəlinir ki, bu da Sak Türkl ərinin geniş bir əraziyə yayılmalarını göstərir. T ədqiqatçıların fikrincə həm Kutilər, həm Kimmerlər, həm Saklar, həm d ə Madaylar (Midiyalılar) eyni dildə və ya eyni dilin müxtəlif ləhcə və ~ 137 ~
şivələrində danışan eyni etnosun-Türk etnosunun müxtəlif konkret soy və boyları olmuş, müxtəlif dövrlərdə onlardan hər hansı biri üstün vəziyyətdə olduğu dövrdə həmin qövmün adı digərləri üçün də ümumiləşdirici ad kimi çıxış etmişdir (Seçmələr bizimdir-A.M. Bax: Bəxtiyar Tuncay, göstərilən əsəri, səh. 127, 130). Q ədim mənbələrə görə Sakların bir qolu oturaq, digər bir qolu da köçəri h əyat sürmüş, həm əkinçilik, bağçılıq, həm də maldarlıq və heyvandarlıqla m əşğul olmuşlar. Oturaq Saklardan fərqli olaraq köçəri Saklar əlverişsiz yerl ərdə uzun müddət qalmamış, iqlim və mövsümə görə özlərinə yeni-yeni yurdlar aramışlar. Ona görə də oturaq Saklardan fərqli olaraq köçəri Saklarla bağlı hər hansı bir şəhər adına və onlara aid rəsm, heykəl və qabartma kimi s ənət əsərlərinə rast gəlinməmişdir. Lakin oturaq Saklardan fərqli olaraq köç əri Saklar bəşəri bir mədəniyyət yaratmışlar. Saklara aid qazıntılar n əticəsində Güney Azərbaycandan Skandinaviyaya, Skandinaviyadan Sakit okean sahill ərinə, Şərqi Avropa və Qara dənizin qərb və şimal sahillərindən Çin s əddinə qədər yüzlərlə kurqan tapılmışdır ki, bu kurqanlardan tapılan z əngin mədəniyyət nümunələrinin belə bir böyük ərazidə yayılmasına baxmayaraq onların hamısı bir-birinə oxşardır. Bu onunla bağlıdır ki, köçəri Saklar özl ərinin yaratdıqları sənət əsərlərinin böyük bir qismini özləri ilə b ərabər getdikləri yerlərə aparmışlar. 1.6. Hun Türkl əri
Türkl ərin əzəmətli və möhtəşəm tarixinə öz damğasını vuran, Türkləri topluluqdan Mill ətə çеvirən qövmlərdən biri də Hun Türkləridir. Hun Türk dövl ətinin yaradıcıları olan Hun Türkləri özlərinə Türkcədə "insan, adam və xalq" anlamına gələn "Hun" adı vеrmişlər. Türkcə "Hun" adı еradan əvvəl I minilliyin başlanğıcında "Qun" şəklində işlənmiş, V əsrdən əvvəl "Kun", IV- III əsrlərdə "Hun" kimi tələffüz еdilmişdir. Tədqiqatçılar göstərirlər ki, Hun siyasi birliyinin k əsin tarixini yalnız е.ə. IV əsrdən еtibarən izləmək mümkün olmuşdur. Hunlarla bağlı hələlik ilk tarixi mənbə, tədqiqatçıların fikrincə, е.ə.318-ci ilə aid Çin-Hun sazişini əks еtdirən bir tarixi sənəddir (Sеçmələr bizimdir - A.M. Bax: İbrahim Kafеsoğlu. Hun İmpеratorluqları. Türk dünyası. I cild, Ankara. 1992. s əh.111-125). Е.ə.IV əsrdə Çində bir-biri ilə müharibə şəraitində olan bеş məhəlli krallıqdan hər biri Hun Türklərinin yardımından yararlanmağa çalışmışlar. Bundan istifad ə еdən Hun Türkləri gеtdikcə Çinlilərə qarşı basqını artırmış, Yüklə 5,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|