Demokratik Modernite

44
lin geçmiş nam ve şöhretimize layık bir iman ile 
müdafaa ve teminine bağlıdır” denilmişti.  
Meclis-i Mebusan’ın çalışmalarına süresiz 
olarak ara vermesinin hemen ardından Heyet-i 
Temsiliye, Kurucu Meclis niteliğinde yeni bir 
Meclisin toplanmasına karar verirken, Meclis-i 
Mebusan’n aynen Ankara’da toplanmasına ya 
da Padişah ve İstanbul hükümetinin Ankara’ya 
çağrılmasına kadar, çeşitli alternatifleri tar-
tıştıktan sonra ortalama bir yol bulmuştu. Bu 
karar, “Olağanüstü Yetkilerle Donatılmış Bir 
Meclis”in Ankara’da toplanması ve bunun için 
seçim yapılmasıydı. 
“Buna göre Ankara’da toplanacak Meclis, 
Kurucu Meclis adını taşıyacak. Her bölgeyi 
temsilen beşer üye seçilecek, seçimlere gayri-
müslimlerin katılmaması sağlanacak, her parti, 
cemiyet ve zümre tarafından kurucu meclise 
aday gösterilebilecekti. Ayrıca seçimlerin sürat-
le tamamlanabilmesi için yalnızca bölge, il idare 
ve belediye meclisi üyeleriyle Müdafaa-i Hukuk 
Heyet-i Merkeziyeleri oy kullanma hakkına sa-
hip olacaktı. Yani meclise “yeni üye seçiminde, 
seçim kanunu gereğince katılacak olan olağan 
ikinci seçmenlerin yanı sıra, bölge ve il idare ve 
belediye meclisi üyeleriyle Müdafaa-i Hukuk 
Cemiyetlerinin yönetim kurulu üyeleri de oy 
kullanacaktı. 
19 Mart 1920’de Kolordu komutanlıklarına, 
vilayetlere ve bağımsız bölgelere Heyet-i Temsi-
liye adına telgrafla bir genelge gönderen M. Ke-
mal, Meclis-i Mebusan’ın milletvekillerini An-
kara’ya davet etmiş ve bir kısım milletvekillin 
de yürürlükteki seçim kanununa göre yeniden 
seçilmesini istemişti. M. Kemal meclisin Anka-
ra’da toplanması için gönderilecek Genelge’yi, 
daha etkili olması bakımından o sırada Düz-
ce’de bulunan Meclis-i Mebusan Reisi Celalet-
tin Arif Bey’in imzası ile göndermek istemişti. 
Ancak Celalettin Arif Bey, “Kanuni Esasi’de 
böyle fevkalade bir Meclisin toplanabilmesi-
ne dair bir kaydın mevcut olmadığı” iddiasıyla 
kabul etmemiş ve bunun üzerine Genelgeyi M. 
Kemal Heyet-i Temsiliye adına imzalamıştı.
“İntihabı Mebusan Hakkındaki Tebliğ” 
adındaki 12 maddelik bu Genelge de “Devlet 
merkezinin İtilaf Devletleri tarafından resmen 
işgali, devletin teşrii, adli ve icrai kuvvetlerini 
işlemez hale getirmiş ve bu vaziyet karşısında 
vazife yapma imkanı göremediğini resmen hü-
kümete tebliğ eden Meclis-i Mebusan dağılmış-
tır. Şu halde devlet merkezinin dokunulmazlı-
ğı, milletin istiklalini ve devletin kurtulmasını 
temin edecek tedbirleri düşünüp tatbik etmek 
üzere millet tarafından fevkalade salahiyeti haiz 
meclisin Ankara’da toplamağa daveti ve dağıl-
mış olan mebuslardan Ankara’ya geleceklerin 
bu meclise katılması zaruri görülmüştür. Aşa-
ğıda derç edilen talimatla mucibince seçimlerin 
yapılması” istenmişti. 
“Kolordu Kumandanlarına, Vilayetlere, 
Müstakil Bölgelere tebliğ olunan” genelgenin 
maddeleri de şöyleydi: 
“1- Ankara’da fevkalade salahiyete (olağa-
nüstü yetkilere) sahip bir Meclis, millet işlerini 
idare ve murakabe etmek üzere toplanacaktır.
“2-  Bu meclise aza seçilecek kimseler, me-
buslar hakkında kanuni şartlara tabidirler.
“3- Seçimlerde bölgeler esas alınacaktır.
“4- Her bölgeden aza seçilecektir.
“5- Her bölge, kazalarından getirteceği ikin-
ci seçmenlerden ve bölge merkezinin ikinci seç-
menlerinden ve bölge idare ve belediye meclisle-
riyle, bölge müdafaa-i hukuk idare heyetlerinin 
ve vilayetlerde vilayet merkezi heyetlerinden ve 
vilayet idare meclisleriyle vilayet merkezi bele-
diye meclisinden ve vilayet ile merkez kazası ve 
merkeze bağlı kaza ikinci seçmenlerinden top-
lanmış bir meclis tarafından ayın günde ve aynı 
celsede seçimler yapılacaktır.
“6- Bu meclis azalığına, her fırka, zümre ve 
cemiyet tarafından aday gösterilmesi caiz oldu-
ğu gibi, her ferdin de bu mukaddes cihada fiilen 
katılması için, müstakilen adaylığını istediği 
yerde ilana hakkı vardır.
“7- Seçimlere, her yerin en büyük mülkiye 
memuru başkanlık edecek ve secimin selameti 
için seçimlerden mesul olacaktır.
“8- Seçim, gizli rey ve mutlak ekseriyetle ya-
pılacak ve reylerin tasnif, meclisin, içinden se-
çeceği iki aza tarafından, fakat meclis önünde 
yapılacaktır. 
“9- Seçim neticesinde, bütün azanın imza 
veya şahsi mühürlerini ihtiva eden üç nüsha 
mazbata tanzim olunacaktır. Mazbataların bir 
nüshası, mahallinde saklanarak, diğer iki nüs-
hasının biri, seçilen kimseye verilecek, diğeri 
Meclise gönderilecektir.
“10- Azaların alacakları tahsisat, sonradan 
Meclisce kararlaştırılacaktır. Ancak azimet har-
cırahları, seçim meclislerinin zaruri masraflar 
hasebiyle takdir edeceği miktar üzerinden, o yer 

---

45
hükümetlerince temin olunacaktır.
“11- Seçimler, nihayet 15 gün içinde ekseri-
yetle Ankara’da toplanabilmek üzere bitirilerek, 
azalar yola çıkarılacak ve netice, azanın isimle-
riyle birlikte derhal bildirilecektir. 
“12- Telgrafın alındığı saat bildirilecektir.” 
Bu genelgeye göre seçim iki dereceli, gizli, 
mutlak çoğunluk esasına göre ve 15 gün içinde 
yapılacak ve sorumluluk ilgili yerin en büyük 
mülki amirine ait olacaktı. Seçimler, pek çok 
yerde zorlukla ve ordu komutanlarının çaba-
larıyla yapılmıştı. Hatta bazı yerlerde yapıla-
mamış ve isimler belirlenerek çağrılmıştı. Her 
bölge bir seçim çevresi olarak belirlenmiş ve 
nüfusuna bakılmaksızın her bölgeden beşer üye 
seçilmişti. 
BMM’ nin 21 Nisan 1920 günü belirlenen 
açılış programı kolordu ve tümen komutanlık-
ları ile bütün valiliklere, müstakil bölge muta-
sarrıflıklarına, Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri 
merkezlerine ve Belediye başkanlıklarını bir 
genelge ile gönderilmişti. Heyet-i Temsiliye adı-
na M. Kemal imzasıyla gönderilen 5 maddelik 
açılış programı şöyleydi: 
“1- Bimennikilkerim (Allahın lütfü kere-
miyle) Nisan 23 Cuma günü, Cuma namazın-
dan sonra, Ankara’da Büyük Millet Meclisi açı-
lacaktır. 
“2- Vatanın istiklali, yüce Hilafet makamı-
nın ve saltanatın kurtulması gibi en mühim ve 
hayati vazifeleri ifa edecek olan bu “Büyük Mil-
let Meclisi’nin” açılma gününü Cuma’ya tesadüf 
ettirmekle adı geçen günün mübarek oluşundan 
istifade ve bütün Mebusan-ı Kiram hazretleriy-
le Hacı Bayramı Veli Camii şerefinde Cuma 
namazı kılınarak ve Kur’an-ın nurlarından ve 
Salat-û Selam’dan da feyiz alınacaktır. Namaz-
dan sonra Peygamber Efendimizin mübarek 
Sakalı Saadet ve Sancağı şerifi taşıyarak daireyi 
Mahsusa’ ya gidilecektir. Daireyi Mahsusa’ ya 
girmezden evvel, bir dua okunarak kurbanlar 
kesilecektir. İşbu merasimde camii şeriften baş-
lanarak daireyi Mahsusa’ ya kadar Kolordu Ku-
mandanlığı’nca askeri kıtalar ile hususi tertibat 
alınacaktır.  
“3- O günün kutsiyetini teyit için bu gün-
den itibaren merkezi vilayette vali beyefendi 
hazretlerinin tertibiyle hatim ve Buhari-î Şe-
rif’in okunmasına başlanacak ve Hatmi Şerif’in 
son aksamı (ayetleri ve duası) tebrürken Cuma 
günü namazdan sonra daireyi mahsusa önünde 
ikmal edilecektir. 
“4- Mukaddes ve yaralı vatanımızın her kö-
şesinde aynı surette bu günden itibaren Buha-
ri ve Hatmi şeriflerin okunmasına başlanarak 
Cuma günü ezandan evvel minarelerde Salavatı 
Şerife okunacak ve Hutbe esnasında Halifemiz 
Şahişah Efendimiz hazretlerinin namı (ismi) 
hümayunları anılırken Zat-ı Şahaneleri ile ona 
ait bütün memleketlerin ve bütün tebaasının 
(vatandaşların) bir an evvel kurtuluş saadeti-
ne kavuşmaları duası ilave olarak okunacak ve 
Cuma namazının kılınmasından sonra da hat-
min geri kalan kısmı ikmal edilerek Hilafet ve 
Saltanat makamının ve bütün vatan parçaları-
nın kurtarılması maksadıyla girişilen milli gay-
retlerin kutsiyeti, ve her millet ferdinin kendi 
vekillerinden mürekkep olan bu Büyük Millet 
Meclisi’nin tevdi edeceği vatani vazifeleri yerine 
getirme mecburiyeti hakkında vaazlar verile-
cektir. Bundan sonra Halife ve Padişahımızın, 
din ve devletimizin, vatan ve milletimizin kur-
tulup selamet ve istiklalimiz için dua edilecek-
tir. Bu dini ve vatani merasimin icrasından ve 
camilerden çıktıktan sonra Osmanlı beldeleri-
nin her tarafında hükümet makamına gelinerek 
Meclisin açılından dolayı resmi tebrikler kabul 
edilecektir. Her tarafta Cuma namazından ev-
vel münasip surette Mevlidi Şerif okunacaktır.  
“5- İşbu tebliğin hemen neşri tamimi için 
her vasıtaya müracaat olunacak ve acele ile en 
uzak köylere, en küçük askeri kıtalara, memle-
ketin bilumum teşkilat ve müesseselerine ulaştı-
rılması temin edilecektir. Ayrıca büyük levhalar 
halinde her tarafa asılacak ve mümkün mertebe 
bastırılıp çoğaltılarak meccanen dağıtılacaktır. 
“6- Cenabı Hak’tan kamil ve muvaffakiyet 
niyaz olunur” 
“23 Nisan 1920 günü bu programa uygun 
olarak önce Hacı Bayram Camiinde bütün 
milletvekilleri ile birlikte Cuma namazı kılın-
mış, hoca hutbede Meclisin açılışının önemini 
anlatmış ve namazdan sonra ayetler okunmuş-
tur. Daha sonra Hacı Bayram Veli’nin, üzerin-
de ayetler yazılı sancağı çıkarılmıştı. Ayrıca 
bir rahle üzerine yeşil örtü serilmiş ve bunun 
üzerine de bir Kuranı Kerim ve peygamberin 
Sakalı şerifi konulmuştu. En önde ruhani san-
cak, onun ardında Sinop Mebusu Hoca Abdul-
lah Efendi’nin başında tuttuğu rahle ve onunda 
arkasında hocalar, şeyhler, kalpaklı ve fesli me-
buslar ile ileri gelen idareciler. Yüksek rütbeli 

---