Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
84 “Ayı və arılar”, “Ayı və şir” təmsillərində fikirləşmədən iş görmək tənqid olunur. Birinci təmsildə bal yemək həvəsi ilə arıların yeşiyinə girən ayı, ikinci təmsildə isə ovladıqları dovşanı bölmək üstündə bir-birilə didişən, nəticədə ovu tülküyə verən ayı və şir gülünc vəziyyətdə qalırlar. Bu təmsillər əsasında uşaqlar nəticəyə gəlirlər ki, hər bir işi əvvəl fikirləşmək, sonra isə görmək lazımdır. “İki dana”, “Aşbaz və pişik” təmsillərində sözə baxmamaq pislənilir. “İki dana” təmsilində yoldaşının sözünə baxmayan dana, “Aşbaz və pişik” təmsilində isə qoca meymunun sözünə baxmayan meymunlar tələf olurlar. Böyük bağça yaşlı uşaqlar tərbiyəçinin köməyi ilə təmsillərdən belə nəticə çıxarırlar: yaşlıların sözünə baxmayan ziyan çəkər. “Qarışqa və milçək”, “Tülkü və qurd” təmsillərində lovğalıq tənqid edilir, zəhmətə məhəbbət təbliğ olunur. Yayda xörəklərə qonub yeyən, qışda isə ac qalan milçəkdən fərqli olaraq, qarışqa yayda qış üçün azuqə toplayır, heç kəsə möhtac olmur. Şair balaca oxucularını milçək kimi lovğa, tənbəl olmamağa, qarışqa kimi işgüzar və əməksevər olmağa çağırır. “Tülkü və qurd” təmsilində də quyuya düşmüş tülkünü çıxartmaq əvəzinə, ona sözdə ürəyi yanan qurd pislənilir. Təmsildən belə nəticə çıxır ki, iş görmək tələb olunan vaxt quru söz lazım deyildir. A.Səhhətin uşaq şerlərinin məzmunundan göründüyü kimi şerlərin bir çoxu məktəbəqədər yaşlı uşaqların tərbiyəsi üçün böyük imkanlara malikdir. Bu şerlərdən uşaq bağçasının əsasən böyük və məktəbə hazırlıq qruplarında, qismən orta qrupda istifadə edilə bilər. Şerlərin məzmununun qavrama prosesində qarşıya çıxa biləcək çətinliklər haqqında tərbiyəçinin əvvəlcədən düşünməsi mühüm şərtdir. Bəzi şerləri (“Yaz”, “İlk bahar”, “Qış”, “Ata və oğul”, “Bağça” və s.) oxumaqdan qabaq uşaqları gerçəkliyin bu və ya digər hadisələri ilə tanış etmək, onlara tanış olmayan sözləri izah etmək lazımdır. A.Səhhət şerlərindən həm ətrafa bələdlik prosesində, həm oyun və məşğələlər zamanı, həm söhbət, gəzinti və ekskursiyalarda, həm də bayram və əyləncələrdə istifadə etmək mümkündür. Şerlərin bəzilərinin bütöv və ya bir hissəsini əzbərləmək (“Cücələr”, “Quşlar”, “Ana və bala”, “Yazda”, “Bağça”), bəzilərini tam və ya seçmə oxumaq (“Yaz”, “İlk bahar”, “Güllərin bəhsi”, “Yaz gəldi”, “Bağça” və s.), bir qismini isə 85 oyun və məşğələlər zamanı (əsasən tərbiyəvi məzmunlu təmsilləri) uşaqlara nağıl etmək məqsədəmüvafiqdir. Göstərilən şerləri “Uşaq bağçasında tərbiyə proqramı”nın böyük və məktəbə hazırlıq qruplarının müvafiq bölməsinə daxil etmək məsləhətdir. Təmsillərin məzmunu üzrə səhnələşdirilmiş oyunlar təşkil etmək mümkündür: məsələn, “Gün və külək” təmsilinin nağılından sonra uşaqlardan birinə günəş, digərinə külək, üçüncüyə isə çoban rolunu tapşırmaq olar. Rolun bəzi sözlərinin uşaqlar tərəfindən əzbər deyilməsi faydalıdır: məsələn, “İki dana” təmsilində dana rolunu ifa edən uşaq o birinə deyir: -Ay dana, dana, dur gedək, Qarnını doldur gedək. Belə oyunlar uşaqlarda nitq və hafizəni inkişaf etdirir, onların müstəqilliyini artırır, oxunan əsərə, ümumiyyətlə, kitaba maraq aşılayır. A.Səhhət şerlərinin əhəmiyyəti təkcə onların təlim-tərbiyə işinə kömək etməsi ilə məhdudlaşmır. Onun bir çox şerləri uşaq psixologiyasına, uşaq marağına müvafiq yazılmış müvəffəqiyyətli uşaq əsərləri kimi bir nümunə rolunu oynayır. Biz müasir yazıçı və şairlərimizi son dərəcə həssas olan uşaqlar üçün, xüsusən məktəbəqədər yaşlı uşaqlar üçün daha çox əsərlər yazmağa çağırır və böyük rus tənqidçisi V.Q.Belinskinin məşhur sözlərini xatırlatmaq istəyirik: “Yazın, uşaqlar üçün yazın, ancaq elə yazın ki, onu yaşlılar da eyni zövq ilə oxuya bilsin və oxuyarkən xəfif bir xəyal içində öz gözəl uşaqlıq illərini yad etsinlər”. 5. XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatında şair, nasir, dramaturq, ədəbiyyatşünas, tərcüməçi kimi tanınan Abdulla Şaiq (1881-1959) həm də bacarıqlı uşaq yazıçısıdır. Özünün dediyi kimi, o, həm pedaqoji fəaliyyəti ilə, həm də ədəbi əsərləri ilə gənc nəsli yeni ruhda tərbiyələndirmək məqsədini qarşıya qoymuşdur. Ədəbiyyat təsirli tərbiyə vasitəsidir. Xüsusən uşaq ədəbiyyatı tərbiyə işində qüvvətli rol oynayır. Biliyi və həyat təcrübəsi məhdud olan balaca oxucu “dilsiz müəllim” olan kitabdan olduqca çox şeylər öyrənir. Həm də bunu quru mühakimələrlə yox, canlı surətdə öyrənir. Bu, konkret obrazlı təfəkkürə malik balaca oxucu üçün çox vacib məsələdir. Digər tərəfdən, ədəbiyyat təkcə ağıla yox, habelə hissiyyata yönəlir, uşağa xəyal vasitəsilə təsir göstərir. Ağıl və hissiyyat birləşdikdə isə hər hansı ideya oxucuya daha tez çatır və daha möhkəm yadda qalır. 86 Böyük rus tənqidçisi V.Q.Belinski uşaq kitablarının tərbiyəvi rolundan danışaraq demişdir: “Uşaq kitabları həyat həqiqətlərini öz balaca oxucularına çeynənmiş nəsihət və soyuq əxlaqi təlimat şəklində deyil, quru hekayələr halında deyil, həyat və hərəkətlə dolu, canlı, hissi hərarətə malik hekayə və lövhələr halında, zərif, azad, oynaq, sadə və rəngli bir dil ilə çatdırmalıdır. Bu zaman uşaq kitabları tərbiyə üçün ən möhkəm bir əsas və ən təsirli bir vasitə ola bilər” (Seçilmiş məqalələr, Bakı, 1948, səh.132). Uşaq əsərlərinin böyük tərbiyəvi rolunu yaxşı başa düşən A.Şaiq, başqa şair və yazıçılarla (M.Ə.Sabir, A.Səhhət və b.) birlikdə, Azərbaycan uşaq ədəbiyyatını yeni-yeni əsərlərlə zənginləşdirmişdir. A.Şaiqi uşaq ədəbiyyatına gətirən, hər şeydən əvvəl, onun yüksək vətənpərvərlik hissləri olmuşdur. Ədib özü bu münasibətlə belə yazırdı ki, şair – həm müəllim, həm də mürəbbidir. Xalqını və onun gələcəyi olan balaları sevən hər şair, hər yazıçı böyüklər üçün əsər yazdığı kimi, əziz balaları da unutmamalıdır. Onların da payını ayırıb verməlidir. Uşaqlar üçün əsər yazmaq asan deyildir. Bundan ötrü uşaqların daxili aləmini, maraq dairəsini yaxşı bilmək, həyata bir növ “uşağın gözü ilə baxmaq”, onu düşündürməyi bacarmaq tələb olunur. Təsadüfi deyildir ki, V.Q.Belinski uşaq yazıçısı üçün yalnız istedad deyil, həm də xüsusi bir düha lazım olduğunu göstərmişdir. Uşaqlar üçün əsər yazmaq – məsuliyyətli, həm də şərəfli işdir. Uşaqlar olduqca həssasdırlar. Uşaqlıq təəssüratı qüvvətli olub, bütün ömür boyu mühafizə olunur. V.Q.Belinskinin dediyi kimi, uşaqların mum kimi yumşaq və qavrayıcı, təmiz və təravətli beyinlərini yalnız faydalı və yararlı təsirlərlə zənginləşdirmək böyük səadətdir. A.Şaiq də belə yazıçılardan olmuşdur. Onun şerləri milyonlarla gənc qəlbi yüksək mənəvi hisslərlə, saf duyğularla zənginləşdirmişdir. Ədibin tələbəsi şairə M.Dilbazi bu münasibətlə yazır: “Şaiq şeri insanın ruhunu gəncləşdirir, saflaşdırır, onu gəncliyə, uşaqlığın nağıllı-laylalı dünyasına qaytarır. Bu sənət insana yüksək məqsədlərlə doğulduğunu öyrədir” (“Azərbaycan gəncləri” qəzeti, 05.05.1971). A.Şaiqin uşaq əsərləri üçün səciyyəvi cəhət onların dilinin sadəliyi və aydınlığıdır. Onun fikrincə sayılan dildə sadəlik, yığcamlıq, anlaşıqlıq hər cür əsər Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|