Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil

106 
 
№  Çaylar 
H
ara
 t
ökü
lür 
(ha
ns
ı sa
hil
d
ən)
 
Uzunlu
ğu 
 
km
-l
ə 
Su
to
pla
yıcı 
sa
h
ə 
km
-l
ə 
H
ün
dü
rl
üy
ü 
 
m
-l
ə 
(m
ənb
ə)
 
H
ün
dü
rl
üy
ü 
 
m
-l
ə 
(m
əns
əb)
 
1  Kür 
Xəzər dənizi
 
1515  188000  2740 
-28 
2  Alazan 
Mingəçevir 
hovuzu 
413  16920  2560 
75 
3  İori 
- 
389  4840 
2560 
51 
4  Əyriçay 
Alazan (sol)  134  1810 
3200 
135 
5  Türyançay 
Kür (sol) 
180  1840 
3680 
-4 
6  Göyçay 
Qarasu (sol)  115  1770 
1980 
-1 
7 
Qarasu 
(Şirvan) 
Hacıqabul 
gölü 
134  8920 
-1 
-19 
8  Xrami 
Kür (sağ) 
220  8340 
2422 
255 
9  Ağstafaçay 
Kür (sağ) 
133  2586 
3000 
210 
10  Kürəkçay 
Kür (sağ) 
126  2080 
3100 
18 
11  Tərtər 
Kür (sağ) 
200  2150 
3120 
3 
12  Xaçınçay 
Kürə (sağ) 
çatmır 
119  657 
2100 
10 
13  Qarqarçay 
Ağgöl 
115  1490 
2080 
-0,5 
14  Araz 
Kür (sağ) 
1072  101900  2990 
-11 
15  Şərqi 
Araz (sol) 
126  2630 
2985 
780 
16 
Arpaçay 
Əkərə 
Araz (sol) 
128  5540 
3080 
268 
17  Samur 
Xəzər dənizi  216  4430 
3600 
-28 
18  Qusarçay 
Xəzər dənizi  113  694 
3780 
-28 
19  Qudyalçay 
Xəzər dənizi  108  799 
3000 
-28 

---

107 
 
20  Sumqayıt 
Xəzər dənizi  198  1751 
2000 
-28 
21  Pirsaat 
Xəzər dənizi  199  2280 
2400 
-11 
22  Bolqarçay 
Mahmudçala 
gölü 
168  2170 
1710 
-17 
23  Viləşçay 
Xəzər dənizi  115  935 
1880 
-28 
 
Azərbaycanın  daxili  çayları.  Azərbaycanda 
8400-ə  yaxın  çay  var.  Uzunluğu  5  km-dən  artıq 
çayların sayı 190-dir. 21 çayın uzunluğu isə 100 km-
dən  çoxdur.  Yalnız  2  çayın  uzunluğu  500  km-dən 
çoxdur.  Çaylar  əsasən  dağlarda  formalaşır.  Düzən-
likdə onlar Kür və Araz çaylarına qovuşur və yaxud 
birbaşa  Xəzərə  tökülür.  Azərbaycanın  bütün  çayları 
qapalı  axarsız  hövzə  olan  Xəzərə  aiddir.  Çayların 
orta  illik  su  axımı  31  km
3
-a  yaxındır  ki,  bunun  da 
2/3-si  qonşu  ölkələrdə  yaranır.  İqlimin  quraqlığının 
artması  Böyük  və  Kiçik  Qafqazda  çay  şəbəkəsinin 
sıxlığının düzənliklərə  doğru  azalmasına  səbəb olur. 
Ən sıx çay şəbəkəsi orta dağlıqda, ən az isə düzənlik-
lərdə  müşahidə  edilir.  Çaylar  müxtəlif  xüsusiliyinə 
görə qruplaşdırılırlar. 
I.Uzunluğuna  görə:  Kür  -  1515  km,  Araz  - 
1072 km, Qanıx - 413 km, Qabırrı - 389 km, Samur - 
216 km, Tərtər - 200 km; 
II.Mənbəyinin hündürlüyünə görə: Türyançay - 
3680  m,  Samur  -  3600  m,  Qusarçay  -  3780  m, 
Əyriçay - 3200 m; 
III.Mənsəbinə görə: 

---

108 
 
1.  Mənsəbsiz  –  Ceyrankeçməz,  Sumqayıtçay, 
Pirsaat; 
2. Mənsəbli – qalan bütün çaylar;  
3.  Mənsəbi  okean  səviyyəsindən  aşağı  -  Kür, 
Araz  və  Xəzərə  birbaşa  tökülən  çaylar  -  Lənkəran-
çay, Vəlvələ, Qusarçay, Viləşçay, Qudyalçay və s.; 
IV.Relyef xüsusiyyətinə görə: 
1.  Üzərində  şəlalə  yaranan  –  Dəmiraparan 
(Mucux  şəlaləsi),  Tərtər,  Katexçay,  Vəlvələ, 
Kürmükçay və s.; 
2.  Dərəsində  kanyon  olan  çaylar  –  əhəngdaşı 
yumşaq  süxurları  kəsib  keçən  dağ  çaylarında 
Qudyalçay, Qusarçay, Qaraçay,Vəlvələçay və s. ; 
3. Enli «U» şəkilli çaylar- gilli süxurları kəsib 
keçən düzənlik çaylarında – Kür, Araz və s. ; 
V.Formalaşmasına görə: 
1. Kənardan (tranzit)  mənbə götürənlər – Kür, 
Araz, Arpaçay,Samur, Oxçu, Akstafaçay, Tovuzçay, 
Qanıx, Qabırrı; 
2.  Azərbaycanda  formalaşan  –  Tərtər,  Gir-
diman,  Qusar,  Xaçın,  Əyriçay,  Viləş,  Pirsaat,  Sum-
qayıt, Qudyalçay, Turyançay, Ceyrankeçməz; 
VI.Qidalanmasına görə 2 qrupa: 
1. Yayda quruyan – Sumqayıt, Ceyrankeçməz, 
Pirsaat; 

---

109 
 
2.  Daimi  axarlı  –  Azərbaycanın  yerdə  qalan 
çaylarının hamısı. 
Azərbaycanın  çaylarını  coğrafi  yerləşmə 
xüsusiyyətinə görə 4 əsas qrupa bölmək olar: 
1.  Böyük  Qafqazın  şimal-şərq  yamacının 
çayları. 
2. Abşeron-Qobustan sahəsinin çayları. 
3. Kür hövzəsinin çayları. 
4. Talış dağlarından axan çaylar. 
Kür hövzəsinin çaylarından başqa, digər qrup-
lara aid çaylar sərbəst olaraq Xəzər dənizinə tökülür. 
Azərbaycan  çayları  yağış,  qar,  buzlaq  və  yeraltı 
sularla  qidalanır.  Yüksək  dağlıqdan  başlayan  çaylar 
(Qusarçay, Dəmiraparan, Qudyalçay və s.) yazda və 
yayın  əvvəllərində  bol  sulu  olur.  Qar  və  buzlaqla 
qidalandıqlarından  mənbələri qar xəttindən  yuxarıda 
olur.  Orta  dağlıqdan  başlayan  çaylar  (Lənkərançay, 
Ataçay) yeraltı su, yağış və qismən qar suları ilə qi-
dalanır.  Alçaq  dağlıqdan  başlayan  çaylar  (Ceyran-
keçməz,  Incəçay)  ancaq  yağış suları ilə qidalanırlar. 
Azsulu olub yayda quruyurlar. 
VII.Coğrafi yerləşməsinə görə: 
1.  Böyük  Qafqazın  şimal-şərqindən  axan 
çaylar  –  Qusar,  Qudyal,  Vəlvələ,  Qaraçay,  Ataçay 
birbaşa  Xəzərə  tökülürlər.  Qar  və  buzlaqda  qidalan-

---