Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirinin 08 iyu L 2011-ci IL tarixli

1 8 2
Ə.T.Əsgərov,  Б .Ə.Bilalov,  Ç.G.Giilalıyev
daxil  olm a  prosedurunun 
sadələşdirilm əsi
Yerli
turizm  ba­
zarına  çıx ış 
im kan­
larının 
qeyri- 
bərabərliyi
Kasıblarla  m üqayisədə 
turistlər uğrunda 
mübarizədə rəqabət zamanı 
dairənin  daha  zən gin   əhalisi 
böyük  imkanlara  malikdirlər
C əm iyyətin  kasıb  təbəqələ­
rindən  olan  nepallıları 
birləşdirən,  bazarın  həmin 
sahəsində  fəaliyyət göstərən 
turizm  bürosunun yaradılması. 
Turizm  xidm ətlərinə qəti 
m üəyyən  ed ilm iş qiym ətlərin 
qoyulm ası
Turizm 
təlabatınm  
təm in  olu n ­
ması 
problem i
X um m ada yaşayan  kasıblar 
öz kəndlərini  heç  zam an 
tərk etm əm işlər,  odur  ki, 
turistlərin  kim olduğunu  və 
onların  nə  istədiyini  pis 
təsəvvür edirlər
Y erli  qeyri-hökum ət  təş­
kilatları  yerli  əhalinin  təlimini 
aparacaq  və  tanınmış  m illi 
turizm  m ərkəzlərinə  təcrübə 
m übadiləsi  üçün  səfərlər təşkil 
edəcəklər
Turoperator 
lar  və
xidm ətlərin
təchizat­
çıları
arasında
əlaqənin
çatışm azlığı
N əqliyyat  k eçilm ozliyi  və 
dairədə yaln ız bir  telefonun 
olm ası  Katmanda  şəhərində 
olan  paytaxt  turoperatorları 
ilə  əlaqəni  çətinləşdirir. 
Bundan  başqa,  varlı  yerli 
dağ bələdçiləri  və  ən  iri 
qatır  istehsalçıları  qatır 
sahibkarlarının  ittifaqını 
yaratmışlar v ə  indi  bütün 
daşımalara  və kerosin, 
tərəvəz  təchizatına  tam 
nəzarət  edirlər
Y erli  turizmdə  çalışan  kasıb 
adamların  ictim ai  təşkilatının 
yaradılm ası  onlara 
radiotelefon  və  ratsıya  əldə 
edilm əsin d ə  kömək  almaq 
üçün  b irləşm əyə  kömək  edər. 
Turoperalorlarla  əlaqə 
yaratmaq  turistlərə ərzağı 
özləri  ilə  Katmandadan 
daşım aq  y o x ,  Xummanın 
kəndlərindən  almağa  kömək 
edərdi
Turizm 
m əhsulla­
rının  struk­
turu  və 
turistlərin 
əlavə 
xərcləri
X idm ətləri  yalnız 
daşımalara  görə 
turoperatorlardan  pulla  alan 
fərdi  turistlər yerli  turizm 
bazarı  üçün çox  faydalıdır. 
Onlar yerlərdə turizm 
mallarının  və  xidm ətlərin 
alınm asına  turizm  qrup­
larından daha ç o x   y ö n əlm iş­
lər 
'
«Qadağan olunm uş  ərazi» 
statusunun  dəyişdirilm əsi  və 
rayona  fərdi  turistlər 
tərəfindən  ged ilm əsin ə  icazə 
verilm əsi
1 8 3
Dairənin  əsas  diqqətəlayiq  yeri  müqəddəs  tibet  gölü 
Manasaıovar  və  müqəddəs  Kaylas  dağına  aparan  cığırdır.  Odur 
ki,  turistlərin  əksər hissəsi-ziyarətçi-zərvarlar,  əcnəbi  trekinq-tur 
həvəskarları  və  kiçik  faiz  çayla  ağac  axdan  fəhlələrdir.  Əcnəbi 
turistlərin  çoxu  -   avropalılar  (79  %),  onlardan:  almanlar  və 
avstriyalılar -  27  %,  amerikalılar -   11  %  təşkil  edir.  Turistlər ən 
çox  ıyul-oktyabr  (60  %-ə  yaxın)  və  may-ıyun  (40  %)  aylarında 
olur.  Musson dövründə turistlər olmur.
Kaylas  dağına  gedən,  əsasən  zəvvarlardan  ibarət  olan  daxili 
turist  bölməsi  çox  perspektivlidir.  Əgər  əcnəbilər  daha  çox  pivə 
və  kola  alırlarsa,  ziyarətçilər  -   çay,  makaron,  pirojna,  tərəvəz, 
alkoqollu  içkilər və digər yerli  əhalinin  istehsal  etdiyi məhsulları 
alırlar.  Əcnəbi  turistlərin  qrupunda bir turistə  2-3  bələdçi  (yolda 
müşayiət  edən)  düşür  (yükdaşıyan,  aşpaz,  rabitəçi  zabit  və  s.). 
Bu  adamlar  da  həmçinin  turizm  xidmətlərinin  təchizatçılarının 
potensial müştəriləridir.
Burada  bütün  turistlər  təklif  olunan  xidmətlərin  aşağı 
keyfiyyətdə  olduğunu  qeyd  edirlər.  Odur  ki,  PPT  inkişaf 
proqramına  cığırların  rahatlığı  (körpülərin  və  hazırda  sayı  410- 
dan  çox  olan  ictimai  tualetlərin  tikintisi,  dar  sahələrin 
bərkidilməsi  və  daş  döşənməsi,  atların  və  yakların  istifadəsi 
üçün  cığırların  genişləndirilməsi,  gecə  qalmaq  üçün  lociyaların 
(binaya  yapışıq  və  ya  onun  tərkibində  olan  açıq,  sütunlıı 
qalereyaların)  yaxşılaşdırılması  və  s.)  və  xidmət  etmək  bilikləri 
və  vərdişlərinin  turizm  milli  mərkəzi  işçilərindən  Xumma 
əhalisinə  verilməsi  daxildir.  Bu  plan  üzrə  artıq  ilkin  işlərin 
yerinə yetirilməsindən sonra dairədə turistlərin gəlməsində artım 
qeydə alınmışdır.
Bütövlükdə  PPT  inkişaf  proqramına  («Turizm-kasıblara») 
özündə  9  mərhələni  birləşdirən  4  dövr  daxildir.  O,  dünyanın 
digər  regionlarında  da  turizmin  inkişaf proqramını  tərtib  etmək 
üçün  müvəffəqiyyətlə istifadə oluna bilər.
Ə T. Əsgərəv,  B. Ə.Bilalov,  Ç.G.Giilalıyev

---

1 8 4
I  dövr.  Qabaqcadan  lazım  olan  başlanğıc  ilkin  şəraitin  təyin 
olunması
1-ci  mərhələ.  Dairədə  turizm  ehtiyatlarının  ərazi  bölüşdürül­
məsinin  qiymətləndirilməsi,  PPT-nin  inkişafına  kömək  edən  və 
mane  olan  turist  tipli  amillərin  təsirindən  mümkün  yol  verilən 
turizm yüklənməsinin təyin olunması.
.  2-ci  mərhələ.  Ekoloji  və  macəra  turizminin  potensial  inkişaf 
rayonlarının  təyin  olunması,  trekinq-marşrutların  xəritələrinin 
tərtib  olunması,  turist  xidmətləri  təchizatçılarının  imkanlarının 
analizi.
3- 
cü  mərhələ.  Regional  turizm  məhsullarının  elementlərinin 
tərəfdaşlığı:
-  turistlərin  gəlməsi  üçün  kəndlərin  və  monastırların 
seçilməsi;
- regionun turizm ixtisaslaşmasının təyin olunması;
-  kasıbların  turizm  sənayesində  işə  sosial  səfərbərliyi  və  işçi 
heyətin təlimi.
II  dövr. Turizmin inkişaf imkanlarının öyrənilinəsi.
4- 
cü  mərhələ.  Regional  səviyyədə  turizm  fəaliyyətinin  plan­
laşdırılması:
-  dairə  səviyyəsində  zəruri  tədbirlərin,  çoxfunksiyalı  turizm 
mərkəzlərinin, turist marşrutlarının planlaşdırılması;
-  diqqətəlayiq  yerlərin  ekskursiyalar  zamanı  göstərilməsi 
üçün avadanlıqlarla təchizatının  planlaşdırılması;
-  planlaşdırılan  gəlirlərin  və  turist  xidmətlərinin  dəyərinin 
analizi.
III  dövr.  Ayrı-ayrı  kəndlər  və  rayon  səviyyəsində  biznes- 
planlaşdırma.
5- 
ci  mərhələ.  Turizmə dəstək platformasının  işlənib  hazırlan­
ması:
-  yerli  turizm  xidmətləri  təchizatçılarının  fəaliyyətinin  koor­
dinasiyası;
Ə.T.Əsgərov,  B.Ə.Bilalov,  Ç.G.Giilalıyev
1 8 5
-  turizm üzrə yerli  idarənin  işçiləri  üçün treninqlər və  ixtisası 
artınna kursları.
6- 
cı  mərhələ.  Rayon  səviyyəsində  turist  marşrutlarının  plan­
laşdırılması:
-  yol  verilən  turizm  yüklənməsi  səviyyəsinə  görə  ərazinin 
zonalaşdırılması (zonalara ayrılması);
-  konkret  kəndlərin  və  maraqlı  yerlərin  ərazilərinin 
planlaşdırılması və zonalara ayrılması;
7- 
ci  mərhələ.  Yerli  sahibkarlar  üçün  biznes-planlaşdırma 
üzrə treninqlər:
- turizm ehtiyatlarının  istifadəsi üzrə treninq;
- strateji menecment üzrə treninq;
-  marketinq üzrə treninq;
-  milli  treninq-agentliklərin  nümayəndələri  ilə  işçi  görüş, 
turistlər  üçün  xidmət  və  malların  göndərilməsinə  müqavilələrin 
bağlanması.
8- 
ci  mərhələ.  Məsləhətçi  (konsaltinq)  və  sahibkarlığın 
inkişafı:
- biznes -  planların tərtib olunması üzrə treninq;
-  biznes-mərkəzlər  vasitəsi  ilə  yerli  turizm  xidmətləri 
təchizatçılarının marketinq  fəaliyyətinin  koordinasiyası.
VI  dövr. Monitorinq və qiymətləndirmə.
9- 
cu  mərhələ.  Fokus-qrup  sorğu  metodu,  vasitəçi  rolunu 
oynaya  bilən  sahibkarların  anketləşdirilməsi  yolu,  statistika 
orqanları vasitəsi  ilə dairədə turizmin  inkişafının monitorinqi.
PPT-nin  inkişafı  üzrə  işlərin  konkret  şərait  nəzərə  alınmaqla 
daha çox yerli  səviyyədə aparılması  çox  vacibdir.  Bütün  səylərin 
məmurların  lobbiləşdirilməsinə  (qanunları  qəbul  etdirmək  və  ya 
rədd  etmək)  yönəldiyi  halda  işlər  ancaq  kağız  üzərində 
aparılacaq.  Hökumət  yox,  ancaq  biznes  ekoloji  və  macəra  turiz­
mini  inkişaf etdirə bilər.
Yoxsul  təbəqədən  olan  sahibkarlara  maliyyə  dəstəyi  üçün 
xüsusi  fondlar  yaradılmışdır:  sosial  proqramların  maliyyələş­
O.TƏsgərov,  B.Ə.Bilalov,  Ç.G.Giilalıyev

---