Dərs vəsaiti Bakı 2010 q a f q a z ü n I v e r s I t e s I

İnzibati hüquq

15

4. Ümumi hüquq şəxsləri

Yuxarıdakı izahatlarda “ümumi hüquq şəxsi” anlayışından istifadə olunub.

Bunların  adi  “hüquqi  şəxslərdən”  fərqi  nədən  ibarətdir?  Burada  əsas

yönləndirici  faktor,  bu  hüquqi şəxslərin

ümumi  hüquqa

19

  (public  law)

bağlı

olmalarıdır.

Hüquqi şəxs institutu cəmiyyətin inkişafı ilə bağlı yaranıb və o, insan qrup-

larına,  sərmayə  fondlarına  hüquq  subyekti  olmaq  və  fəaliyyət  qabiliyyəti  əldə

etmək imkanı yaradır. Hüquq subyekti olmağın əhəmiyyəti odur ki, hüquq sub -

yekti müstəqil şəkildə öz adı ilə hüquq və öhdəliklər əldə edə bilər, bunlar üzə-

rində  sərəncam  verə  bilər.  Hüquqi şəxslərin  fəaliyyət  qabiliyyətinə  gəldikdə,

bunlar hüquqi şəxsin qurucu (təsis) sənədi ilə müəyyən edilməklə bərabər, xeyli

genişdir, insanın sırf bioloji varlıq kimi etdikləri istisna olmaqla (evlənmək, öv-

lad sahibi olmaq) fiziki şəxslər qədər fəaliyyət qabiliyyətindən istifadə edirlər.

Hətta  bu şəxs  və  sərmayə  toplusu  bəzən  elə  işlərin  icrasına  girişə  bilərlər  ki,

bunlar fiziki şəxslər üçün imkansız ola bilər.

Bundan  başqa,  bizim  qanunvericilikdən  fərqli  olaraq  Avropa  hüququnda

oturuşmuş  bir  təsnifat  var: ümumi  (

public

)  hüquq  şəxsləri –  xüsusi  hüquq

şəxsləri.

20

Birincilərin hüquqi statusu ümumi hüquqla müəyyən edilir, ikinciləri

isə xüsusi hüquqa tabe edilir. Yaxın qonşu ölkələrdən Gürcüstanda bunun üçün

1999-cu  il  29  may  tarixli  “Ümumi  hüquq  şəxsləri  haqqında”  xüsusi  qanun  da

qəbul  olunub.  Yenə  MDB  dövlətlərindən  Ukrayna  Mülki  Məcəlləsinə  baxsaq,

81-ci maddədə hüquqi şəxslərin ümumi – xüsusi hüquq şəxslərinə bölündüyünü

görmək  mümkündür.  Ölkəmizin  Mülki  Məcəlləsinin  IV  fəslində  tənzimlənmiş

“hüquqi  şəxs”  institutunun  “ümumi  hüquqi şəxslər”  qurumunu  nəzərdə  tutma -

dığını  görərik.  Ümumi  hüquq şəxslərinin  statusu  başqa  qanunla  da  tənzim -

lənmir.

Bununla belə, Mülki Məcəllənin 43.3 -cü maddəsində Azərbaycan Respub-

likasının  mülki  hüquq  subyektliyi  tanınır,  lakin  onun  adından  hərəkət  etmək

səlahiyyəti  hüquqi şəxs  olmayan  orqanlara  verilir.  Dövlətin  özü  daim  bir

hüquqi  şəxsdir,

21

  lakin  dövlətin  sahib  olduğu  hüquqi  şəxs  statusu  nə  klassik

mənada  mülki  hüquq,  nə  də   ki  ümumi  hüquq  şəxsiyyətidir.  Bu,  özünəməxsus,

«

sui generis»

 şəxsiyyət statusudur. Çünki bir tərəfdən hakimiyyət səlahiyyətlə -

rinin tətbiqi ilə bağlı münasibətlərdə dövlət mülki hüquq şəxsi kimi çıxış etmir.

19

  Oxucuların  diqqətini,  qədim  Roma  hüququndan  gələn  ümumi  hüquq –  xüsusi  hüquq  ayırımına

çəkmək istəyirik. Ümumi hüquq, hakimiyyət səlahiyyətlərinin tətbiqini tənzimləyən hüquq sahəsidir.

20

baxın: http://europa.eu.int/comm/echo/pdf_files/call_info_2003_en.doc ,

http://www.ejcl.org/64/art64-23.html

21

Талапина  Е.В.,