Dərs vəsaiti. Bakı, 2012, 325 səh. Rəyçilər: iqtisad elmləri doktoru, prof

xüsusi çəkisi 
- 6% 
Göstərilən  şərtlər  daxilində  müəssisə  üzrə  satışdan 
alınan  pul  vəsaitlərinin  100  min  manat  artıniması 
planlaşdınlır.  Belə  bir  halda  balans  məlumatlannın  necə 
dəyişəcəyini müəyyən edək. Aydın məsələdir ki, bu zaman 
debitor bordan artacaqdır. Bu artımı hesablayaq: 
= Qə' Kı * 360 = 100 ♦ 45 : 360 = 12,5 min manat 
burada: 
- əlavə məhsul satışının həcmi; - debitor 
borclannm  dövretməsi  müddəti;  360  -  ildəki  günlərin  sayı 
(hər ay 30 gün qəbul edilməsi şərti ilə). 
Ehtiyatlar  satışdan  alman  pul  vəsaitlərinin  tərkibində 
material xərclərinin artımına mütənasib olaraq artır: 
dJBf, = Mx • Keh : 360 = 50 • 30 : 360 = 4,2 min manat 
burada: 
- material xərcləri; M, = 100-50; 100 = 50 min 
manat 
Kreditor  bordan  əsas  material  resurslarının  satın 
alınması  zamanı  yaranır.  Kreditor  borclannm  artımını 
hesablayaq: 
: 360 = 50 • 40 : 360 = 5,5 min manat 
Deməli, satışdan alman pul vəsaitlərinin artımı 
139 

---

nəticəsində aktivlərin artımı 12,5+4,2 = 16,7 min manat təşkil 
etdiyi  halda,  kreditor  bordan  kimi  maliyyələşdirmə 
mənbəyinin  artımı  cəmisi  5,5  min  manata  bərabərdir.  Ona 
görə də müəssisəyə əlavə maliyyələşmə mənbəyi kimi 
11,2
 
min manat (16,7*5,5) lazımdır. Hətta, sərbəst mənfəət 
qalığı  olan  6  min  manatı  (100*6:100)  bu  məqsədə 
istiqamətləndirmiş  olsaq  da,  əlavə  olaraq  5,2  min  manat 
(11,2-6=5,2) borc vəsaiti tələb olunur. 
Yuxanda  göstərilən  şərtlər  daxilində  satışdan  alınan 
pul  vəsaitlərini  100  min  manat  artırmayıb,  əksinə  100  min 
manat azaltmış olsaq, bu zaman uyğım olaraq debitor borclar 
12,5  min  manat,  ehtiyatlar  isə  4,2  min  manat  azalmış  olar. 
Kreditor borclanmn azalması ilə cəmisi 
5,5
 
min  manat  təşkil  etmiş  olar.  Deməli,  bu  zaman 
maliyyələşmə 
mənbəyi 
kimi 
11,2 
min 
manat 
(12,5+4,2-5,5=11,2)  artıq  vəsait  yaranmış  olur  və  sərbəst 
mənfəət isə digər məqsədlər üçün istifadə edilə bilər. Lakin 
göstərilənlər  heç  də  o  demək  deyildir  ki,  satışın  həcminin 
artması  əlavə  maliyyələşdirmə  mənbəyi  problemi  yaradır, 
onun  həcminin  azaldılması  isə  bu  problemi  aradan  qaldmr. 
Burada  müxtəlif  variantlar  mövcud  ola  bilər.  Ona  görə  də 
geniş təhlil işlərinin apaniması lazım gəlir. 
140 

---

6.2.
 
Mövzuya dair praktiki məsələlər və işgüzar 
situasiyalar 
MƏSƏLƏ 6.2.1. 
İlkin verilənlər: 
Bazis ilinin sonuna ehtiyatlann balans göstəricisi 1200 
min manat, o cümlədən artıq ehtiyatlar 300 min manat təşkil 
edir.  Satışdan  əldə  edilən  mədaxilin  tərkibində  material 
xərcləri  plan  üzrə  6100  min  manat,  bazis  ili  üzrə  faktiki 
olaraq  5400  min  manatdır.  Məhsul  buraxılışının 
texnologiyası və nomenklaturası dəyişmir. Planlaşdırma illik 
apanlır.  Material  xərclərinin  planlaşdıniması  zamanı 
inflyasiya indeksi nəzərə almır. 
Verilənlərə  əsaslanaraq  aktiv  və  passivlərin  plan 
balansında ehtiyat səviyyəsini müəyyən etməli. 
Məsələnin həlli: 
Bazis 
ilində 
zəruri 
ehtiyatlann 
dövreməsini 
hesablayaq. 
K. =
 
ö b
 __  _ 
 
5400 
Eb-E, 
1200-300 
= 
6
 
Ehtiyatlann  dövretməsinin  belə  bir  şəraitində  plan  ili 
üçün zəruri ehtiyatlann məbləği 1016,7 min manat (6100:6 
=1016,7) təşkil edəcəkdir. 
Əgər  artıq  ehtiyatlar  xərclərin  artması  ilə  əlaqədar 
olaraq istifadə edilmək üçün əlverişli hesab olunarsa, bu 
141 

---

zaman həmin məbləğin bir hissəsi bu məqsəd üçün istifadə 
edilə  bilər  (1017-900=117  min  manat).  Bu  zaman  artıq 
ehtiyatlar  183  min  manat  (300-117=183)  təşkil  etmiş  olar. 
Əgər plan ilində göstərilən məbləğdə ehtiyat lazım olmazsa, 
bu  məbləğ  balansdan  şilinə  bilər  və  yaxud  satıla  bilər.  Bu 
zaman  ehtiyatların  balans  dəyəri  1317  min  manat 
(1017+300=1317)  təşkil  edər.  Beləliklə,  belə  bir  nəticəyə 
gəlmək  olar  ki,  plan  balansının  aktivində  ehtiyatlann 
minimal dəyəri 1017 min manat (artıq ehtiyatlanın silinməsi 
şəraitində), maksimal dəyəri isə 1317 min manat təşkil edir. 
MƏSƏLƏ 6.2.2. 
İlkin verilənlər: 
Bazis ilinin sonuna debitor borclannm balans məbləği 
1100  min  manat,  o  cümlədən  alıcılann  bordan  1000  min 
manata bərabərdir. Bazis ilində satışdan daxil olan mədaxil 
12000 min manat, debitor borclannm tərkibində vaxtı keçmiş 
borcclar 200 min manat təşkil edir. 
Planlaşdırılan  illik  satış  həcmi  (inflyasiya  indeksi 
nəzərə alınmaqla) 14000 min manata bərabərdir. 
Alıcılann  tərkibi  və  hesablaşmanın  müqavilə  şərtləri 
dəyişməz qalır. 
Aktiv  və  passivlərin  plan  balansında  debitor 
borclannm məbləğinin hesablanması tələb olunur. 
Məsələnin həlli: 
Müqaviləyə uyğun olaraq alıcılann debitor 
142 

---

borclannm  (yəni  vaxtı  keçmiş  borclar  nəzərə  alınmamaqla) 
dövretməsini hesablayaq. 
 
Qt 
12000 
 
1000-200 
= 15 
Deməli, belə bir şəraitdə plan ilində debitor borclannm 
normal səviyyəsi 933,3 min manat (14000:15=933,3) təşkil 
edəcəkdir.  Digər  debitorlarla  borcun  məbləği  isə  dəyişməz 
qalır. 
Beləliklə,  əgər  vaxtı  keçmiş  debitor  borclani 
ödənilərsə  və  yaxud  azalarsa,  debitor  borclannm  balans 
qalığının  plan  üzrə  məbləği  933,3+100=1033,3  min  manat 
təşkil edəcəkdir. Debitor borclannm maksimal məbləği vaxtı 
keçmiş  borclannm  məbləği  qədər  çox  olacaqdır,  yəni 
1033,3+200=1233,3 min manat təşkil edəcəkdir. 
MƏSƏLƏ 6.2.3. 
İlkin verilənlər: 
Bazis ilinin sonuna kreditor borclannm balans məbləği 
- 1700 min manat, o cümlədən: 
ä) malgöndərənlərə - 1200 min manat; onlardan vaxtı 
keçmiş - 300 min manat. 
b)
 
əmək haqqı və büdcədənkənar fondlara ayırmalar 
üzrə 
- 200 min manat; 
onlardan vaxtı keçmiş - 100 min manat. 
c)
 
 büdcəyə 
- 300 min manat; 
onlardan vaxtı keçmiş - 100 min manat 
143 

---