Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin 20 illik yubileyinə bir töhfədir
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
233 lərinin texniki və iqtisadi cəhətdən əsaslandırılmış mütə- rəqqi normalarına əsaslanır. Yalnız məsrəflərin normalaş- dırılması işini lazımi qaydada təşkil etmək vasitəsilə maya dəyərinin planlaşdırılması üzrə qarşıya qoyulan əsas vəzi- fəni, yəni məhsulun maya dəyərinin aşağı salınması üçün müəssisədaxili ehtiyatlarının aşkara çıxarılması və onlar- dan istifadə edilməsi vəzifəsini yerinə yetirmək olar. Maya dəyərinin planlaşdırılmasında istər həmin müəssisədə, istərsə də istehsal xarakterinə görə oxşar olan başqa müəssisələrdə qabaqcıl təcrübənin aşkara çıxarılma- sı və bu təcrübədən istehsalda istifadə etmək üçün tədbir- lər görülməsi mühüm cəhətdir. Sənaye məhsulunun maya dəyərinin təhlili nəticələrindən istifadə etmək maya dəyə- rinin planlaşdırılmasının keyfiyyətini xeyli dərəcədə yax- şılaşdırır, material və pul vəsaitinin səmərəsiz itkisini aş- kar etməyə və planı tərtib edən zaman müəssisənin işində mövcud olan qüsurların aradan qaldırılması üçün tədbirləri nəzərdə tutmağa imkan verir. Məhsulun maya dəyərinin planı aşağıdakı göstəricilər- dən ibarət olur: 1) ayrı-ayrı məhsul növlərinin maya dəyəri; 2) əmtəəlik məhsulun maya dəyəri; 3) müqayisəyə gələn məhsulun maya dəyərinin aşağı salınması tapşırığı; 4) is- tehsal xərcləri smetası. İstehsal məsrəflərinin planlaşdırılması hər şeydən əv- vəl ayrı-ayrı məmulatın plan üzrə olan maya dəyərini müəyyən edən hesablamalara əsaslanır. Məhsul vahidinin maya dəyərinin plan kalkulyasiyası həmin sənaye sahəsin- də qəbul edilmiş xərc maddələri nomenklaturası üzrə tər- tib edilir. Müstəqim xərclər hər məmulat üzrə müəyyən- ləşdirilir; burada məhsul vahidi üzrə material və pul məsrəflərinin plan normaları əsas götürülür. 234 Məhsul vahidi üzrə qeyri-müstəqim xərclərin miqda- rını müəyyənləşdirmək üçün əvvəlcə sex xərclərinin sme- taları (sex və başqa istehsal bölmələri üzrə) və ümumza- vod xərclərinin smetası tərtib edilir, sonra isə həmin xərc- lərin ümumi məbləği məhsulun ayrı-ayrı növlərinin maya dəyərinə bölüşdürülür. Qeyri-müstəqim xərclərin ayrı-ayrı maddələri üzrə olan məsrəflərin miqdarı da normativlərə əsaslanır. Məhsul vahidinin fabrik-zavod maya dəyərinə isteh- saldan kənar xərclər, yəni məhsulun satışı ilə əlaqədar olan xərclər və mərkəzləşdirilmiş ayırmalar əlavə edilir. Məhsul vahidinin plan kalkulyasiyası üzrə hesablanmış tam maya dəyəri ayrı-ayrı məhsul növlərinin istehsalı və satışı ilə əlaqədar olan məsrəflərin səviyyəsi üzrə tapşırıq- dan ibarətdir. Məhsulun ayrı-ayrı növlərinin plan üzrə maya dəyəri və buraxılışı məmulatına əsasən əmtəəlik məhsulun plan maya dəyəri bu qaydada hesablanır. Cədvəl 1. Məmulatın adı Plan üzrə məmulatın miqdarı ( ədədlə) Plan maya dəyəri (min manatla) Məmulat vahidi üzrə Bütün əmtəə buraxılışı üzrə A B C D 1085 1000 490 25 16,1 14,7 20,4 19,4 17470 14700 9996 485 Yekunu 2600 - 42651 235 Maya dəyəri planlaşdırılan və uçota alınan zaman bütün əmtəəlik məhsul, müqayisəyə gələn və müqayisəyə gəlməyən məhsula ayrılır. Əvvəlki ildə (hesabat ilinə görə) buraxılan məhsul və həmçinin istehsal tsikli uzun müddət sürən və keçən ildə tək-tək nüsxələrdə buraxılan məmulatlar (unikal dəzgah- lar, turbinlər, bluminqlər və i.a.) müqayisəyə gələn məh- sul sayılır. Müqayisəyə gələn məhsulun tərkibinə sifarişlər üzrə kənar üçün görülən işlər, müəssisənin özünün əsas tikintisinə göstərilən xidmətlər, əsaslı təmir üzrə olan işlər və təcrübi qaydada hazırlanan məhsul daxil edilmir. Müqayisəyə gəlməyən məhsula cari ildə istehsalı mənimsənilən məhsul daxil edilir. Maya dəyərinin hesablanması istehsal xərcləri smeta- sı məsrəflərin iqtisadi ünsürləri üzrə tərtib edilir. Smetada məhsulun istehsalı üzrə, yarımfabrikatların və bitməmiş istehsal qalıqlarının artımı üzrə plan məsrəfləri və həmçi- nin ümumi məhsulun tərkibinə daxil olmayan iş və xid- mətlər üçün olan məsrəflər göstərilir. Bütün məsrəflər, ayrı-ayrı xərclərin təyinatından asılı olmayaraq iqtisadi ünsürlər üzrə göstərilir. Smetanın belə qurulması, ondan maliyyə normativlərini müəyyənləşdir- mək və məhsulun maya dəyəri planını texniki-maliyyə planının digər bölmələri ilə əlaqələndirmək üçün istifadə etməyə imkan verir. Məsələn, istehsal xərcləri smetasının “əmək haqqı” maddəsi üzrə planlaşdırılan məbləğ əmək planında göstərilmiş əmək fonduna uyğun olmalıdır. “Xammal və materiallar” maddəsində verilmiş məbləğ material-texniki təchizat planında plan maya dəyəri ilə qiymətləndirilmiş həmin materialların miqdarına uyğun olmalıdır və i. a. 236 Maya dəyərinə dair hesabatda hər rüb məsrəflərin iqtisadi ünsürləri üzrə məhsul istehsalına çəkilən faktiki xərclərə aid məmulat verilir. İllik hesabatda həmin məmu- lata plan göstəriciləri əlavə edilir. Nəzərdə tutmaq la- zımdır ki, hesabatda plan göstəriciləri məhsulun plan həc- mi və çeşidi üzrə tərtib olunmuş istehsal xərcləri smetasın- dan götürülür; istehsalın faktiki xərcləri isə – məhsulun faktiki həcmi və çeşidi üzrə verilir ki, bunu da maya də- yərini təhlil edərkən nəzərə almaq lazımdır. Məhsulun maya dəyərinə daxil edilən xərclərin tərki- bi, istehsalın təşkili və texnologiyasından irəli gələn, bura- xılan məhsulların, görülən işlərin və yerinə yetirilən xid- mətlərin keyfiyyəti və istehsal proseslərin xüsusiyyətlərin- dən asılı olaraq müxtəlif tərkibdə olur. Məhsulun maya dəyərinin tərkibinə daxil olan məs- rəflər arasındakı nisbət, yəni məhsulun maya dəyərinin ümumi tərkibində müxtəlif növ məsrəflərin xüsusi çəkisi onun quruluşunu təşkil edir. Maya dəyərinin quruluşu hər bir müəssisənin spesifik xüsusiyyətləri ilə əlaqədardır, yəni istehsalın texnika ilə silahlanma səviyyəsindən, mexanikləşdirilməsi və avto- matlaşdırılması dərəcəsindən, istehsal olunan məhsulların həcmindən və mürəkkəbliyindən, texnoloji proseslərin xarakterindən, istehlak olunan maddi ehtiyatların xüsusiy- yətindən asılıdır. Bunun da nəticəsində ayrı-ayrı müəssi- sələrdə məhsulun hazırlanmasına çəkilən xərclərin qurulu- şu biri-birindən xeyli fərqlənir. Məhsulun maya dəyərində hansı xərclərin üstün ol- masından asılı olaraq sənaye müəssisələri materialtutumlu, yanacaqtutumlu, enerjitutumlu, fondtutumlu və əməktu- tumlu müəssisələrə ayrılır. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|