Dərs vəsaiti «İqtisadi nozəriyyə» ‘ənninin «Mikroiqlisad»
kreditor və investorun
Yüklə 2,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
| kreditor
və investorun mövqelərini nəzərə almağa səy göstərir. Çünki kreditorun və investorun firmanın tərtib etdiyi biznes-planına olan münasibətləri müxtəlifdir. Kreditoru, müəssisənin mənfəətlilik səviyyəsi az düşündürdüyü halda, investor buna daha çox maraqlıdır. Ona görə də kreditor firmanın fəaliyyətini onun etibarlılığı və davamlı fəaliyyət göstərməsi baxımından, investor isə firmanı gəlirliliyi baxımından qiymətləndirir. Adətən biznes - planlar 40 s. qədər tərtib olunur. Biznes - plan konkret şəraitdən asılı olaraq istehsal olunacaq məhsul və ya görüləcək xidmətin həcmini, növünü, onun yeniliyini və s. əhatə etməlidir. Biznes - plan bir-sıra bölmələrdən ibarətdir: • Xülasədən; burada istehsal olunacaq məhsulun yeniliyi, fərqləndirici xüsusiyyətləri, cəlbediciliyi, rəqib müəssisələrdən seçilən cəhətləri göstərilir. “ Layihələşdirilən əmtəə və ya xidmətin xüsusiyyətindən; istehsal olunan məhsulun istehlak xüsusiyyəti, rəqib firma- dakı analoji məhsuldan fərqli cəhətləri göstərilir. Həm də onun istehsalına çəkiləcək xərc və satılacaq qiymət proqnozu göstərilir. • Satış bazarının müəyyənləşdirilməsindən; biznes - planın mühüm hissəsi olan bu bölmədə bazarın tədqiqinə və əldə olunmuş və ümumiləşdirilmiş informasiyaya əsaslanan 5-6 səhifəlik müddəalar göstərilir. Burada əsas məqsəd bazarın elə həcmini müəyyənləşdirməkdən ibarətdir ki, orada istehsal olunacaq məhsulu yerləşdirməklə, daha geniş istehlakçıların cəlb olunmasına səbəb olur və konyunkturanın dəyişilməsi istiqamətini nəzərə almaq olur. • Rəqabətçilərin nəzərə almasından; bu bölmədə analoji məhsul istehsal edən iri rəqib müəssisələrin istehsal, satış həcmləri, gəlirləri, yeni modellərinin tətbiqi mümkünlüyü, keyfiyyəti, dizaynı və qiymət siyasəti diqqətlə öyrənilməsi nəzərdə tutulur. 266 • Marketinq strategiyasından; burada əmtəələrin yayılması qiymətin əmələ gəlməsi, reklam, satışın stimullaşdırıl- ması metodları, satışdan sonra mürəkkəb texnoloji məhsullara xidmətin göstərilməsi qərarları göstərilir. • İstehsal planı; burada əsas məqsəd firmanın real istehsal edəcəyi məhsulun zəruri kəmiyyəti tələb olunan keyfiyyəti, lazımi vaxtı qeyd olunur. Aparılan hesablamalar həm məhsulun kəmiyyət, həm də keyfiyyət parametrlərini əhatə edir. İstehsal güclərinin orta müəssisələr üçün 2-3 il, iri müəssisələr üçün isə 4-5 il ərzindəki perspektiv verimi qiymətləndirilir. Bölmə istehsal xərclərinin mümkün səviyyəsi və perspektiv dövrdə dəyişilməsini göstərməklə başa çatır. • • Təkliflər planı bölməsində firmanın işinin idarə olunmasının təşkili sistemi şərh olunur. İdarə olunmanın təşkilinin məqsədli funksiyası qərarların qəbul olunması və həyata keçirilməsindən ibarətdir. Burada daimi işlə təmin olunacaq mütəxəssislərin cəlb olunması üsulu və mənşəyi göstərilir. Onların əməkhaqlarmm kəmiyyəti, iş vaxtından istifadə olunması, idarə heyətinin subordinasiya ilə davranışı müəyyənləşdirilir; • Hüquqi plan bölməsində, firmanın təşkil olunmasında, mülkiyyətdən istifadə hüququnun təminatı göstərilir. Qəbul olunan qərarlara əsaslanan və gələcəkdə istifadə olunacaq və firmanın fəaliyyətinə təminat verəcək hüquqi tənzimlənmə sənədlərinin hazırlanması göstərilir; • Risk və sığortanın qiymətləndirilməsi; firma öz riski və əmlak məsuliyyəti ilə fəaliyyət göstərərək, müəyyən olunmuş təşkilati-hüquqi davranışı çərçivəsində baş verə biləcək hər cür qeyri-müəyyənlikləri aradan qaldırmağa hazır olmalıdır. Görüləcək tədbirlər başlıca olaraq təşkilati xarakter daşısa da, lakin idarəetmə prosesində vacib şərt kimi nəzərə alınmaqla hər cür riskə görə sığortalanma proqramını hazırlamalıdır. » Maliyyə planı; bu bölmə, əvvəlki bölmələrdə nəzərə alınmış qərarların ümumiləşdirilmiş nəticəsi kimi müəyyən 267 ləşdirilir. Burada reallaşmanın həcminin proqnozu, pul gəlirlərinin və xərclərinin balansı, mədaxil və məsarif cədvəli, müəssisənin aktiv və passivlərinin məlumat balansı, ziyansız- lığa nail olmanın qrafiki əks olunur. Göstərilən bu bəndlərin hər biri ayrı-ayrılıqda şərh olunmaqla müəssisənin fəaliyyətini, məqsədə nail olunmaq imkanlarını əks etdirir. • Maliyyələşdirmə strategiyası; biznes-planın bu bölməsi vəsaitlərin əldə olunmasının kəmiyyətini, mənbəyini və onların qaytarılmasının gözlənilən vaxtını müəyyənləşdirməklə, investorlara çəkdikləri xərc müqabilində əldə edəcəkləri gəlirlərin ödənilməsi müddəti qeyd olunur. Biznes planın tərtibindən sonra onun reallaşdırılma prosesi baş verir ki, bu da firmanın müvəffəqiyyət qazanmaq dövrünü əhatə edir. Davamlı iş rejiminə daxil olmaqla, firma öz fəaliyyətində istehsal və idarəetmənin təşkilində və planlaşmasında yeni elementlərin axtarılmasına və tapılmasına səy göstərir. ABŞ-da fəaliyyət göstərən və qısa müddətdə maliyyə nailiyyətləri əldə edən şirkətlərin təcrübəsi göstərir ki, onlar əsasən beş sferada daha tez müvəffəqiyyət əldə edirlər: » müxtəlif işgüzar məsləhətlərin verilməsində; • ictimai iaşədə; • müxtəlif islehlak əmtəələrinin ticarətində; • avtomobillərin təmirində; • fərdi mənzil tikintisində. Bəllidir ki, bütün firmalar bu sahələrdə cəmlənə bilməzlər. Rəqabət və inhisar şəraiti firmaların fəaliyyət dairələrini genişləndirməklə, onların nailiyyət qazanmaq imkanları istiqamətində zəruri seçimlərinin edilməsinə şərait yaradır. Firma sürətli nailiyyət əldə etməkdən ötrü və müvafiq fəaliyyət sferasını seçərkən bir sıra amillərin rolunu nəzərə almalıdır: • hər hansı məmulatın istehsalında və ya xidmətin göstərilməsində inhisar mövqeyində olmasını; 268 • firma öz gəlirini məhsulun reallaşmasından əldə edirsə, onda kommersiya nailiyyəti baxımından satış həcminin artı- mındakı xalis mənfəətin səviyyəsi olduqca yüksək olmalıdır. Məsələn, əgər satışın həcmi 20% artırsa, onda xalis mənfəətin artımı 50%-don aşağı olmamalıdır; • biznesin artımı, nisbətən iqtisadi tsiklin fazalarından asılı olmamalıdır. Yəni firmanın dövranı artımı hətta istehsalın enməsi şəraitində getməlidir; • firma daima yüksək mənfəət normasına və sifarişlərin artım sürətinə malik olmalıdır. Xüsusən məhsula təkrar sifariş təmin olunmalıdır; • firma biznesin elə sferasına daxil olmalıdır ki, onun haqqında birja əməliyyatları barəsindəki məruzə və hesabatlarda az yazılır; « firma elə təsərrüfatçılıq sferasını seçməlidir ki, oradakı fəaliyyət bilavasitə menecerin lalant və qabiliyyətindən asılı olsun. Firma fəaliyyətinin davamlı xarakter alması istehsalın həcminin müəyyonləşdirməsindən və onun təşkil olunmasından asılıdır. Ona görə də istehsalın təşkilində əsas diqqət yetirilir: • əmək bölgüsünə və ya ixtisaslaşma səviyyəsinə; • istehsalın həcminin genişləndirilməsini qənaətin əldə olunması həddinə qədər aparılması. Müxtəlif növ və çeşid məhsullar istehsal edən firmalar, orada istehsalı təşkil edərkən cəlb olunacaq işçilərin ixtisaslaşma səviyyəsini nəzərə almaqla isiehwnh qurur. İstehsal olunacaq məhsulların sadə və mürəkkəbliyindən acılı olmayaraq cəlb olunan işçi üstün hesab etdiyi işlə məşğul olur. D V * baxımdan istehsalı təşkil edən ixtisaslaşma səviyyəsinə diqqət yetirməklə, muzdlu işçiləri cəlb edir. Həm də işçinin müəyyən sahədə təcrübəsi nəzərə alır. Çünki biliyin əldə olunması, təcrübədə onun sınaqdan keçirilməsi vərdiş halını almaqla, tətbiq nəticəsində yüksək effekt verir. İstehsalın təşkilində əmək bölgüsü baxımından ixtisaslaşmaya üstünlüyün verilməsi istehsal prosesində tətbiq olunan alət və avadanlıqlar 269 dan daha bacarıqla istifadə olunmasına, iş vaxtından daha səmərəli istifadə olunmasına səbəb olur. Firma işçi heyətinin lazımi ixtisaslaşma səviyyəsinə nail olduqdan sonra istehsalın həcmini genişləndirməyə meyil edir. Lakin bunu o həddə qədər aparır ki, hər vahid məhsul istehsalına çəkilən xərc azalmış olsun. Bunun üçün daxili və xarici qənaət amillərindən istifadə olunur. Başqa cür demiş olsaq firma miqyas effektini qənaətlə əlaqələndirir. Əsas üstünlük isə daxili qənaətlərə verilir. Daxili qənaətə daxildir: • Texniki qənaət. Belə qənaət istehsalın həcminin iri və kiçik olmasından asılı olaraq müxtəlif olur. Məhsulun həcminin texniki qənaəti böyük olduqda mövcud vahidin də ölçüsü böyük qalmağa meyilli olur. Əlbəttə, bu nisbi xarakterlidir. Məsələn, boru, traktor, yanacaq istehsalında olduğu kimi. Lakin artan məhsuldarlıq, artıma və yenidən artmanın nəticəsi olduqda vahid kiçik qalmağa meyil edəcək. Məsələn, 1000 çörək bişirməkdən ötrü bir peç tələb olunur. Bunun üçün çörəkbişirən kiçik qalmağa meyil edir. Çünki iri peçdən əldə ediləcək böyük texniki qənaət yoxdur. • İdarəetmə qənaəti; belə səpkili qənaət yalnız istehsalın artımı ilə əldə oluna bilər. Çünki xırda istehsalda bunu etmək mümkün deyil. Bu da əmək bölgüsünün səviyyəsi ilə əlaqədardır. Əmək bölgüsünün menecerin səlahiyyətlərinə daxil olduğu andan istehsal, satış, daşıma və kadrlara qədər müvafiq tapşırıqların icrasında konkret idarəçilər qoyulur ki, bu da istehsal prosesinin səmərəli fəaliyyətinə səbjəb olur. • Satış qənaəti; belə qənaətə çox hallarda iri firmalar nail olsalar da, kiçik firmalarda satışdan qənaət əldə etməyə çalışırlar. Bu özünü həm xammal-materialların alınmasında, həm də hazır məhsulun reallaşdırılmasında öz əksini tapır. İstehsal resurslarının alınmasında tətbiq olunan qiymət prinsipindən asılı olaraq, işlək avadanlıqlardan daha səmərəli istifadə olunur. Həmçinin məhsulun satışından asılı olaraq əldə olunan qənaət, həm sifarişlərin verilməsində, həm satıcıların tam güclə işləməsində, satışın həcminin bəlli kəmiyyəti və 270 həcmi şəraitində, onun əvvəlcədən qablaşdırılması və hesablanması ilə əlaqədar vaxtın qənaətinə də səbəb olur. Bir qayda olaraq iri firmalar bir məhsul növü ilə bazarda inhisar mövqeyini təmin etməklə, satış prosesində istehsal etdiyi məhsul növlərini də reklamlaşdıraraq, onların reallaşmasını da təmin edir ki, bu da müəyyən qənaətə səbəb olur. • Maliyyə qənaəti; belə qənaət adətən maliyyə bazarlarında firmaların pul resurslarının əldə olunduğu vaxt mümkün olur. Buna da iri firmalar daha çox nail olurlar. Çünki onlar tanınan firmalar olduğundan, onlara bankir və investorlar vəsait verirlər. Verilən pul, səhm və istiqrazlar firmaya nüfuzundan asılı olaraq verildiyindən, ondan istifadə də üstünlüyün əldə olunması maliyyə resurslarının qənaoti kimi özünü büruzə verir. • Riskdən irəli gələn qənaəl; bu sığortalana bilən, sığortalana bilinməyən, qeyri-müəyyənliklə əldə olunan qənaətdir. Firma tələbin elastikliyi baxımından müxtəlif növlü, fərqli məhsul istehsal edir. Təklif elastikliyi baxımından isə müxtəlif mənbələrdən əldə edəcəyi resursların həcmini müəyyənləşdirir. • Xarici iqtisadi amillərdən istifadə ilə bağlı qənaət; istehsal prosesinin sənayeləşmə səviyyəsində xarici iqtisadi amillərin rolunun nəzərə alınması ilə firma mənfəət əldə edə bilir. Xüsusən yüksək ixtisaslı işçi qüvvəsindən istifadə də, marketinq sahəsində ümumi əməkdaşlığın həyata keçirilməsində, müxtəlif infrastruktur xidmətlərindən bəhrələnmək təcrübəsindən istifadə də belə növ qənaət özünü daha geniş şəkildə əks etdirir. Firmanın əsas məqsədi onun bir sıra vəzifələrinin həyata keçirilməsi və nəticə etibarilə uğur qazanması, bir sıiu şərtlərin ön cərgəyə keçirilməsi ilə əlaqədardır: • uğurlu fəaliyyətə səbəb olan perspektiv inkişaf strategiyasını müəyyənləşdirməsindən; • optimal inkişafa əsas verən istehsal həcmi ilə satış həcminin müntəzəm əlaqələndirilməsindən; 271 • firma rəhbərliyi uğuru ilə bütün kollektivin mənafelərini birləşdirməyə cəhd göstərməsindən; • idarə heyəti ilə işçi heyətini bir ailə kimi birləşməsindən; • bazarda hər zaman öz payının artırılması uğrundakı mübarizənin dönməzliyindən; • istehsal etdiyi məhsulun .keyfiyyətinin yüksək səviyyədə saxlanılmasından; • firma öz fəaliyyət və davranışında istehlakçının davranışının əsas götürülməsindən; “ uğur qazanmanı əsaslandıran ana xəttin dəqiqləşdiril- məsindən; • müvəffəqiyyət qazanmasına təminat verən patentləri, proqramları, texniki-tərəqqinin nailiyyətlərinin gizli saxlanılmasından; • ixtisaslı, qabiliyyətli və talantlı işçilərin saxlanılması üçün müxtəlif cəlbedici üsullardan istifadə olunmasından; • istehsalın idarə və təşkilində öz üstünlüklərini nümayiş etdirilməsindən; • artan mənfəət həcmində, çalışan işçilərin də pay əldə etmək imkanının yaradılmasından; • işçilərin əmək şəraitinin yaxşılaşdırılması istiqamətində ardıcıl tədbirlərin görülməsindən. Biznesdə uğurun qazanması, mövcud vəziyyətin qiymətləndirilməsindən və mənfəət səviyyəsinin qorunması istiqamətində çevik dəyişikliklərin aparılması ilə əlaqədardır. Azərbaycanda keçid iqtisadiyyatının müasir şəraitində sahibkarlığın inkişafına dövlət təminatının artdığı bir vaxtda, 'firmalar öz fəaliyyətində dünya təcrübəsindən keçmiş aşağı riskli üsullardan istifadə etməyə üstünlük verilməlidir: • ilkin fəaliyyətində diversifikasiya üsulundan istifadə olunmalıdır. Yəni eyni vaxtda bir neçə əmtəə bazarına işləməlidir. Onların birində uğursuzluq, digərinin hesabına kompensasiya oluna bilər; 272 • uğursuzluğun minimum səviyyəyə endirilməsindən ötrü istehsalda əlaqəli iştirak edən firmalar arasında çoxtərəfli müqavilələr bağlamaqla, riski paylaşdırmaq olar; • külli miqdar istehlakçılara mal göndərilməsinə üstünlük verməklə, onların hər hansı qisminin imtinası, istehsal proqramının bütövlükdə pozulmasına səbəb olmur; • xammal və materialı da müxtəlif çoxsaylı mal göndərənlərdən alınmasına üstünlük verməklə, yenə də istehsal proqramının fasiləsizliyinə təminat verir; • sığorta şirkətləri ilə zəruri müqavilələrin bağlanması ilə riskin ötürülməsinə nail olmaq. Yüklə 2,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|