Dərs vəsaiti kimi tövsiyyə edilmişdir. B a k I 1
Yüklə 3,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
. İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------36------------------------------------ Lüdviq Andreas Feyerbax Jak Leb Müasir texniki sivilizasiya şəraiti, elmi-texniki inqilab insanda bioloji olanı pis vəziyyətə salmış, onun təbii vəziyyətini pozmuş, yaşamasını təhlükə altına almışdır [71, s.179]. Yəni, İnsan dünyaya alət gətirməklə həm də öz qəbirqazıyanını yaratmışdır. Lakin insan özü də dünyaya gələndə özündən əvvəlkilər üçün müəyyən mənada, qəbirqazıyan kimi gəlmişdir. Heyvan da özündən əvvəlkilərin qəbiqazıyanıdır və s. Bununla belə, bu qəbirqazıyanlar zənciri həm də seleksiyaçıdırlar. Belə ki, plazma enerjinin bir hissəsini udsa da, qalanını özünə münasib şəkildə seçib qoruyur. Qaz isə həm enerjinin, həm də plazmanın bir hissəsini mənimsəyib, qalanını başqa şəklə salıb qoruyur və s. Beləliklə, müasir texniki sivilizasiyanın insanın bioloji əsaslarına son dərəcə . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------37------------------------------------ təhlükəli təsirini qətiyyən inkar etmədən, onu da nəzərdə saxlamaq lazımdır ki, alət insanın məhvinə deyil, inkişafına xidmət etmək missiyası daşıyır. Fəlsəfi ədəbiyyatda belə bir fikir var ki, “İnsan yeganə varlıqdır ki, özünün ölümünün baş verəcəyini, həyatının müvəqqəti olmasını dərk edir” [71, s.179]. Lakin bizim fikrimizcə, zamana tabe olan hər şey özünün keçəriliyini bu və ya digər dərəcədə “duyur” və öz imkanları daxilində zamanla əlbəyaxa vuruşa girir və bu vuruşda nə qədər davam gətirirsə, bir o qədər mövcud olur. Var olanın daxili quruluşu nə qədər möhkəm olursa, müqaviməti bir o qədər çox olur və bu səbəbdən də öz müvəqqətiliyini bir o qədər az “hiss” edir. Daxili quruluşca nisbətən zəif olan onu dağıtmağa yönələn qüvvələrə birbaşa müqavimət göstərə bilmədikcə, daha çox adaptasiya imkanlarına ümid bağlayır. Bu imkanlar da hüdudsuz deyildir, tez-gec tükənir. Belələri özlərinin ötəriliyini daha kəskin “hiss” edirlər. İnsanın öz müvəqqətiliyini daha dərindən duyması sübut edir ki, insanı özünün zəifliyi yaratmışdır. Lakin müvəqqəti olanların bu və ya digər formada törəmək imkanları olduğundan, müvəqqətilik ayrı-ayrı təşkiledicilərə daha çox aid olan haldır. Mütləq bütöv əbədi, ən böyük nisbi bütöv az qala əbədi, kifayət qədər böyük nisbi bütöv kifayət qədər uzun ömürlü və s. olur. İnsan öz müvəqqətiliyini dərk etdiyindən, həyatın məqsədi və mənası məsələsi onu daim düşündürmüşdür. İnsan həyatının mənası xeyir və şər, ədalət və ədalətsizlik, həqiqət və yalan arasında düzgün mövqe tutub məqsəd seçməkdən, həmin hərəkətlərə cavab . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------38------------------------------------ tapmaqdan ibarətdir. İnsan çox zaman həmin suallara dini mövqedən cavab verməyə çalışıb. Dini təlimlərə görə insan həyatının mənası Allaha etiqad, əbədi olana daxili inam hissi aşılamaqdan ibarətdir. K.Marks insan həyatının mənasını cəmiyyətə bağlayır, fərdin əsas keyfiyyətini cəmiyyətə xidmətdə görür. L.N.Tolstoya görə insan həyatının mənası bəşəriyyətə xidmət etməsindədir. L.N.Tolstoy insanın bioloji ölümünü qəbul etməklə, bütün yaradıcılığı boyu insanın mənəvi ölməzliyi ideyasını tərənnüm etmişdir [71, s.179-180]. Bəli! Bioloji varlıq olaraq həm ayrı-ayrı adamlar, həm də bütövlükdə bəşəriyyət tez-gec ölüb gedəcəkdir. Bugün ayrı-ayrı adamlar bəşəriyyəti qorumaq üçün doğub-törəsələr də, bu üsul bioloji material üzərində yüksələn bəşəriyyətin əbədiliyini təmin etməyə qadir deyildir. Odur ki, insan həyatının əsas mənası və baş məqsədi öz bəşəri mənəviyyatını, başqa sözlə, insanda bioloji olmayan nə varsa, hamısını bütünlüklə süni şüura keçirməyə yönəlmişdir. Çünki yalnız sökülüb-yığıla bilən süni şüur, süni intellekt Kainatın bütövlükdə sahibi olub, əsl İnsani missiyanı əbədi davam etdirə bilər. Buna görə də bir daha qeyd edirik ki, insanın əbədi ölməzliyi onda insani olanların hamısını süni intellektə yükləməklə mümkündür. Müasir elmin və ictimai praktikanın inkişafı göstərir ki, bizi əhatə edən hadisələrin mahiyyətini, onların inkişaf qanunauyunluqlarını dərk etmək, təbiət və cəmiyyətin mütərəqqi surətdə yenidən qurulması uğrunda mübarizənin yollarını və vasitələrini müəyyən etmək yalnız idrak haqqında düzgün nəzəri-fəlsəfi konsepsiyaya . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------39------------------------------------ yiyələnməklə mümkündür [71, s.181-182]. Assosiativ təfəkkürə ehtiyacın aktuallığı məhz bu problemlə bağlıdır. Təfəkkür prosesinin alqoritmik xarakter daşıması onun bütünlüklə süni şəkildə reallaşması üçün ilkin şərtdir. Yeri gəlmişkən göstərək ki, hətta empirik səviyyədə də bəşəri (sintetik) idrak güclü dərketmə səviyyəsi nümayiş etdirə bilir. Belə ki, hələ çox qədimlərdə də insanlar bir sıra hadisələrin mahiyyətini əsasən düzgün qiymətləndirə bilmişdilər. Müasir elmin indi-indi gəlib çıxdığı nəticələrin bir qismini qədim oğuzlar, çinlilər, yunanlar... bir neçə min il bundan əvvəl söyləmişdilər. İndi Avropa alimlərinin adına yazılan fikirlərin demək olar hamısı daha qədim zamanlarda Asiya xalqlarına bəlli olmuşdur. Bizim fikrimizcə, bu, assosiativ təfəkkürün geniş imkanlarından xəbər verən çox mühüm faktdır. Yəni, insan hələ indiki səviyyəsinə çatmazdan çox-çox əvvəllərdən güclü intuisiya qabiliyyətinə malik olmuşdur. Onun bu qabiliyyəti ilk növbədə, onun nisbətən fiziki zəifliyinin kompensasiyaedicisi kimi meydana çıxmışdır. İnsan öz fiziki zəifliyini alətin hesabına aradan qaldırdıqca öz intuisiya qabiliyyətlərinin bir qismini tədricən itirmiş, əvəzində elmi-praktik zəkaya malik olmuşdur. Yəni, müdriklik ilk zamanlarda şamanlıq (cadukarlıq) formasında, sonra şairlik (sənətkarlıq), sonra isə həkimlik (alimlik) və filosofluq (münəccimlik) formasında meydana çıxmışdır. Lakin şamanlıqda şairlik, həkimlik və filosofluq, şairlikdə şamanlıq, həkimlik və filosofluq, həkimlikdə şamanlıq, şairlik və filosofluq, filosofluqda isə şamanlıq, şairlik və həkimlik olmuşdur, vardır və olacaqdır. Yüklə 3,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|